Νίκος Αυγουστίδης: Η ανθρώπινη ιστορία είναι μια μάχη για γνώση

Ο Νίκος Αυγουστίδης γεννήθηκε στη Χίο το 1977. Σπούδασε Ιατρική στην Τσεχία (Πανεπιστήμιο Masaryk Brno) και Κινηματογράφο στην Αθήνα στην Σχολή Σταυράκου. Με τις σπουδαστικές του ταινίες συμμετείχε σε αρκετά φοιτητικά φεστιβάλ (Ελλάδα – Ρωσία – Ισραήλ – Βουλγαρία). Το UMMI είναι η πρώτη του ταινία μικρού μήκους, η οποία απέσπασε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη «Ντίνος Κατσουρίδης» στο 39ο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους στην Δράμα.

Λίγο πριν δούμε στην οθόνη του Ομηρείου την παρθενική του ταινία, ο Νίκος Αυγουστίδης μίλησε στην «Α» για τις παραστάσεις που έχει από τον πατέρα του -ηθοποιός Δημήτρης Αυγουστίδης- στα παρασκήνια του Ομηρείου, τις εσωτερικές δοκιμασίες στις οποίες μας υποβάλει η προσφυγική κρίση και στην αμφίρροπη μάχη των ανήσυχων προσώπων για γνώση και καλλιέργεια. Συνέντευξη στον Γιώργο Χατζελένη.

Αν και σπούδασες ιατρική, τελικά σε τράβηξε ο κινηματογράφος. Με ποιον τρόπο σε κέρδισε αυτή η τέχνη;
O Kινηματογράφος προέκυψε σαν σκέψη στα 18 μου. Είχε προηγηθεί βέβαια ένα μεγάλο χρονικό διάστημα όπου παρακολουθούσα συχνά πυκνά τις θεατρικές πρόβες του πατέρα μου Δημήτρη στα διάφορα θεατρικά σχήματα του νησιού που συμμετείχε και ιδιαίτερα την εποχή που σκηνοθετούσε ο Κωνσταντίνος Μάριος Ξύδας. Κάπου εκεί εντοπίζω και την πρώτη μου ανάγκη να γίνω μέρος της κατασκευής και της δημιουργίας κάτι, άγνωστου για μένα ακόμα εκείνη την εποχή, που για να υπάρξει θα έπρεπε να μπει σε μια διαδικασία θέασης και κρίσης. Η Ιατρική μπήκε αργότερα στην πορεία, αν και προηγήθηκε σε επίπεδο σπουδών της σκηνοθεσίας. Οπότε δεν θα έλεγα ότι με τράβηξε ο κινηματογράφος από την ιατρική, αλλά μάλλον ότι με απέσπασε η ιατρική για ένα διάστημα 6 χρόνων από την πρωταρχική μου εκείνη ανάγκη που γεννήθηκε στην θεατρική αίθουσα του Ομηρείου πνευματικού Κέντρου όπου παρακολουθούσα τον πατέρα μου ν’αλλάζει πρόσωπα και χαρακτήρες. Βέβαια δεν θεωρώ τα 6 χρόνια των ιατρικών μου σπουδών χαμένο χρόνο. Δεν πιστεύω στους χρόνους που χάνονται αλλιώς δεν θα έκανα κινηματογράφο. Ήταν μια συνειδητή επιλογή που διαμόρφωσε κατά πολύ τον τρόπο με τον οποίο οργανώνω τη σκέψη μου και τον χρόνο μου όταν ετοιμάζω κάποιο project.

Ποιοι είναι οι κινηματογραφικοί σου μέντορες και ποιες ταινίες σ’ έχουν εμπνεύσει;
Οι ταινίες που θεωρώ ότι ασκούν κάποια δύναμη στη συνείδηση μου και στη σκέψη μου οπότε τις αγαπώ και αισθάνομαι δέος απέναντι τους δεν με εμπνέουν με την έννοια ότι θέλω να δημιουργήσω κι εγώ κάτι αφού τις δω. Η δύναμη του Κινηματογράφου βρίσκεται στην ικανότητα του να ενδυναμώνει τη θέληση και το θυμικό, να δημιουργεί κενά που ο θεατής να θέλει να γεμίσει, να δημιουργεί πληγές που ο θεατής να θέλει να επουλώσει, να δείχνει πραγματικότητες που ο θεατής να θέλει να εξερευνήσει. Δεν είναι ο ρόλος του Κινηματογράφου και της Τέχνης γενικότερα το έτοιμο μήνυμα, η λύση που καθησυχάζει, η αβίαστη γνώση. Σε μια σκοτεινή αίθουσα δεν πρέπει να μπαίνεις για να ξεχαστείς, για να ξεφύγεις. Από μια σκοτεινή αίθουσα πρέπει να βγαίνεις και να θυμάσαι και να κυνηγάς. Η έμπνευση μου λοιπόν πηγάζει από αυτή την ανάγκη μου, πριν οδηγηθώ στην τέχνη του Σινεμά. Εννοείται λοιπόν ότι οι ταινίες που με γοητεύουν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Ταινίες του Ιταλικού Κινηματογράφου 1940-1980, Δανέζικος Κινηματογράφος παλαιότερος και σύγχρονος, Ιαπωνικός, Ρώσικος, Αμερικάνικος, Ελληνικός συγκεκριμένων δημιουργών. Αγαπημένοι σκηνοθέτες Παζολίνι, Καλατόζωφ, Ποντεκόρβο, Κλιμωφ, Μουρνάου, Φελλίνι, Ντράγερ, Μπρεσόν, Ροσελίνι, Σερκ, Κάπρα, Καζάν, Αγγελόπουλος, Βιλνεβ, Νταραμποντ, Καρ Γουαι κ.α.

Η πρώτη σου ταινία μικρούς μήκους, Ummi, αναφέρεται στο προσφυγικό δράμα. Πόσο σ’ έχει επηρεάσει το γεγονός αυτό;
Όλους μας έχει επηρεάσει το προσφυγικό δράμα. Εδώ πρέπει να σου πω ότι το σενάριο της ταινίας το έγραψα πριν 3 χρόνια. Πριν πάρει τις διαστάσεις που έχει τώρα η προσφυγική κρίση. Με αυτό δεν θέλω να σου δηλώσω ότι το σενάριο είναι προφητικό. Απεναντίας, έφτιαξα μια ταινία για εμάς, γι αυτά που ήξερα δηλαδή. Για τον τόπο μας, τις παραλίες μας, τα καλοκαίρια μας, τους ανθρώπους μας και την αντίληψη μας για το τι είναι ξένο, τι είναι ανοίκειο, τι είναι πρωτόγνωρο, όπως είναι η τραγωδία του μικρού Μοχάμεντ στην ταινία που εισβάλλει στο αψεγάδιαστο καρτ ποσταλικό ελληνικό καλοκαίρι. Μια τραγωδία που μας κοιτάζει κατάματα στο τέλος κι εκεί μετράμε το σθένος μας, αν μπορούμε κι εμείς να κοιτάξουμε κατάματα αυτή την τραγωδία και ν’ αποφασίσουμε συνειδητά αν αυτό που βλέπουμε είναι οικείο ή ξένο.

Με ποιον τρόπο συνέλεξες πληροφορίες για να γράψεις το σενάριο;
Το σενάριο είναι απλό στην συγκεκριμένη ταινία. Στηρίζεται σε μερικές αντιθέσεις που οδηγούν σε μια κορύφωση. Μετά τη γραφή του σεναρίου συνάντησα αρκετό κόσμο και στην Χίο και στην Αθήνα που όλοι είχαν να μου πουν μια δραματική ιστορία για το προσφυγικό. Ήθελα να ακούσω αυτές τις ιστορίες για να έχω μια πιο ολοκληρωμένη γνώση των γεγονότων. Αυτό με βοήθησε στο αισθητικό και σκηνοθετικό κομμάτι της αφήγησης ώστε να αποφύγω οποιαδήποτε ανήθικη προσέγγιση ενός ευαίσθητου θέματος που θα οδηγούσε στην εύκολη συγκίνηση.

Το κοινό που έχει παρακολουθήσει μέχρι στιγμής το Ummi, έχει επηρεαστεί από το δράμα του εξάχρονου Μοχάμεντ; Ποια είναι τα σχόλια που έχεις δεχτεί για την πρώτη σου ταινία;
Έχει κάνει μια φεστιβαλική πορεία πλέον η ταινία κι ευτύχησα να είμαι σε κάποιες προβολές. Στο Regensburg στην Γερμανία όπου έκανε την πρεμιέρα της η ταινία τον περασμένο Μάρτη κι αγαπήθηκε πολύ από το κοινό, μου έκανε εντύπωση η ματιά και η αντίληψη γι’ αυτό που παρακολούθησαν και το πόσα κοινά πράγματα ένιωσαν και σκέφτηκαν κατά τη διάρκεια της ταινίας με τους θεατές του Φεστιβάλ στο Odense της Δανίας δύο μήνες αργότερα, τους νεαρούς θεατές τους Φεστιβάλ Ολυμπίας το φθινόπωρο και τους φυλακισμένους σωφρονιστικού ιδρύματος της Ρώμης οι οποίοι ήταν στην κριτική επιτροπή στο Μεσογειακό Φεστιβάλ στη Ρώμη. Ο Κινηματογράφος είναι παγκόσμια γλώσσα, οι εικόνες προϋπήρχαν του λόγου, είναι βαθιά ριζωμένες στη συνείδηση μας ως μέσα επικοινωνίας, ύπαρξης και δημιουργίας.

Ποια είναι η άποψή σου για την στάση που έχει κρατήσει η κοινωνία της Χίου απέναντι στους πρόσφυγες; Τόσο στην Χίο όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα (αλλά κι Ευρώπη) έχουν επικρατήσει ξενοφοβικές κι ακροδεξιές τάσεις τόσο από την κοινωνία όσο κι από τις αρχές. Ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της κατάστασης και πως μπορούν να καταπολεμηθούν;
Η μετακίνηση ανθρώπων είναι η ζωντανή ιστορία του κόσμου. Η ξενοφοβία ανέκαθεν αποτελούσε βασικό χαρακτηριστικό φασιστικών και ακροδεξιών ομάδων. Η προσφυγική κρίση ήταν αναμενόμενο να ανάψει εστίες ακροδεξιές σε όλη την Ευρώπη. Παραξενευόμαστε με την Χίο γιατί δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ότι τέτοια άτομα κυκλοφορούν ανάμεσα μας και μάλιστα σε ένα τόπο που έχει συνδέσει την ιστορία του με την προσφυγιά και που πολύ πιθανόν οι πρόγονοι των ατόμων αυτών να ήταν πρόσφυγες. Ευτυχώς για μένα δεν είναι πολλοί. Δυστυχώς όμως είναι πολλοί οι μετριοπαθείς νοικοκυραίοι που δεν έλκονται από ακροδεξιές φανφάρες, αλλά με την ανοχή τους και τον υποσυνείδητο φόβο τους της «απώλειας της ησυχίας τους» γίνονται το χαλί όπου προελαύνουν οι ακροδεξιές συμπεριφορές. Το προσφυγικό είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό ανθρωπιστικό θέμα που δοκιμάζει αρχικά και κατά κύριο λόγο τις φυσικές και ψυχικές αντοχές των παθόντων προσφύγων και μεταναστών που αναζητούν ότι όλοι μας, μια καλύτερη ζωή, δοκιμάζει όμως και τα δικά μας ανθρωπιστικά αντανακλαστικά και κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι από φιλάνθρωποι να γίνουμε συνάνθρωποι αποφεύγοντας την εύκολη λύση του να είμαστε απάνθρωποι.

Θα θελα να μου μιλήσεις για τα επόμενα σου σχέδιά μετά το πετυχημένο σου ξεκίνημα στο χώρο του κινηματογράφου. Είναι εύκολο να γυριστεί μία ταινία στην Ελλάδα της οικονομικής και πνευματικής κρίσης;
Αυτό το διάστημα γράφω. Δύο ιστορίες με παιδεύουν. Ελπίζω να τις ολοκληρώσω σύντομα για να μπω στη διαδικασία και πάλι της κινηματογράφησης. Όχι δεν είναι εύκολο να γυρίσεις μια ταινία στην Ελλάδα. Βασικά ποτέ δεν ήταν εύκολο. Πολλά πράγματα αυτονόητα δεν είναι πλέον εύκολο να τα κάνεις στην Ελλάδα. Αλλά σ’ αυτό δεν φταίει μόνο η οικονομική κρίση. Η πνευματική κρίση, όπως σωστά αναφέρεις, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Ίσως δεν είναι καν σύγχρονο φαινόμενο. Η ανθρώπινη ιστορία είναι μια μάχη για γνώση. Ή αποφασίζεις να μπεις στη μάχη ή να μείνεις απέξω με όλες τις συνέπειες. Πάντως και να μπεις στη μάχη της γνώσης και της καλλιέργειας του πνεύματος, κανείς δεν σου εγγυάται την επίτευξη των στόχων σου, τουλάχιστον όμως μπορείς να πέσεις ηρωικά.