γράφει ο Γιώργος Χατζελένης
Από τον Δεκέμβριο που άνοιξε πάλι στο κοινό η περίφημη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, η ελληνική κοινωνία χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Να λειτουργήσει το κτίσμα ως μνημείο ή ως χριστιανικός ναός; Είναι γεγονός πως και οι δυο πλευρές τεντώνουν το σκοινί, χωρίς να αναλογιστούν τα βασικότερα επιχειρήματα της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Πρώτα απ’ όλα τι θεωρείται μνημείο; Η ορθή έννοια της ονομασίας είναι τα οικοδομήματα που ανεγείρονταν πάνω σε μνήματα (τάφους) κάποιου νεκρού ή αρκετών νεκρών προς τιμή κι ανάμνηση αυτών. Σήμερα ο όρος μνημείο αποδίδεται σε οικοδομήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων και των ιχνών των ιστορικών περιόδων που πέρασαν και επέδρασαν πάνω σ’ αυτά. Η προστασία των μνημείων ξεκίνησε από τον 19ο αι. κι έπειτα, όταν η αστυφιλία και η βιομηχανική επανάσταση έθεσαν σε κίνδυνο κατεδάφισης αρκετά απ’ αυτά. Πρώτο μεγάλο βήμα, έγινε στο συνέδριο των αρχιτεκτόνων και μηχανικών στην Ρώμη το 1883. Οι τεράστιες όμως καταστροφές μνημείων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησαν τα κράτη να ιδρύσουν τον Διεθνή Οργανισμό UNESCO και στην υπογραφή του περίφημου «Χάρτης της Βενετίας» το 1954, με τον οποίον θεσπίστηκε το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών.
Ποια είναι η Ροτόντα και η ιστορία της; Το οικοδόμημα χτίστηκε γύρω στο 304 μ.Χ. και προοριζόταν για ναό του Διός (ή των Καβείρων) ή ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Το κτίσμα όμως έμεινε χωρίς χρήση, μ’ αποτέλεσμα να περάσει στα χέρια των θρησκειών της Εγγύς Ανατολής. Στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. που επικράτησε ο Χριστιανισμός, μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων ή Αρχαγγέλων. Εκείνη τη περίοδο τοποθετήθηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά. Οι αγιογραφίες προστέθηκαν τον 5ο αι. μ.Χ. Το 1590 ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Εκείνη τη περίοδο τοποθετήθηκε κι ο μιναρές. Οι σεισμοί του 1978 προκάλεσαν μεγάλες βλάβες στο μνημείο. Ο μιναρές ζώστηκε με μεταλλικές σκαλωσιές και ξεκίνησαν μεγάλες επεμβάσεις στο διάκοσμο του μνημείου, οι οποίες διήρκεσαν μέχρι τις μέρες μας.
Η Ροτόντα είναι ένα κτίσμα, του οποίου η παρουσία επιβεβαιώνει το πέρασμα αρκετών πολιτισμών, θρησκειών κι εθνών από την Θεσσαλονίκη. Η χρήση του δεν ήταν αποκλειστική σε μία μόνο θρησκεία. Το επιχείρημα της εκκλησίας πως το 75% της ιστορίας του μνημείου ανήκει στην χριστιανική λειτουργία του, είναι άτοπο. Αρκετά κτίσματα του ελλαδικού χώρου, λειτούργησαν για αιώνες ως χριστιανικοί ναοί, αλλά σήμερα στέκουν ως μνημεία, δίνονταν στους ανθρώπους την δυνατότητα να τα επισκέπτονται, να τα αφουγκράζονται και να εμπλουτίζουν τη γνώση τους στην ιστορία. Έπειτα, ο χαρακτηρισμός της Ροτόντα ως μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομίας (προστατευόμενο από την UNESCO) το καθιστά ως μνημείο κι όχι ως ναό. Κι ως μνημείο οφείλει να ενώνει τους ανθρώπους, τους λαούς και τις θρησκείες. Αντιθέτως η «εκκλησιαστικοποίησή» του μόνο βήματα οπισθοδρομικά προσφέρει παρά πρόοδο.
Όσο για τον περιβόητο σταυρό, οφείλει να υπάρχει διακριτικά εκεί που πάντα στεκόταν όλους τους αιώνες. Όπως ισχύει και για τον μιναρέ. Είναι κομμάτια της ιστορίας του μνημείου, μιας και τα δύο αποτελούν σύμβολα των θρησκειών που πέρασαν κι ακούμπησαν πάνω σ’ αυτό. Η συνύπαρξη των δυο διαφορετικών θρησκευτικών συμβόλων αποτελεί ένα βήμα συμφιλίωσης των εθνών που έζησαν στην Θεσσαλονίκη.
Η έντονη όμως συζήτηση σχετικά με τον σημερινό ρόλο της Ροτόντας, δείχνει το κενό που υπάρχει στην παιδεία της ελληνικής κοινωνίας. Ο παρατεταμένος συντηρητισμός κι ο οπισθοδρομικός φανατισμός, περιορίζουν τους ορίζοντες κι οδηγούν σε κόντρες που δεν έχουν όφελος για κανέναν.
