Δώδεκα οικίες του Μεσοπολέμου

του Βαγγέλη Χαρίτου

Τα μηνύματα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου, είχαν φτάσει από τις αρχές της δεκαετίας του 30 και στη Χίο. Αν και το μικρό μέγεθος της πρωτεύουσας του νησιού, η συντηρητικότητα της κοινωνίας και η πρόσφατη ανανέωσή της λόγω των καταστροφών του 19ου αιώνα, αποτελούσαν ανασταλτικούς παράγοντες, το νέο ρεύμα έγινε αποδεκτό σύντομα λόγω των ομοιοτήτων του με την τοπική αρχιτεκτονική. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, ήταν εμφανείς οι επιδράσεις από τη εκλεκτικιστική γειτονική Σμύρνη: Ορθογώνια σπίτια κλειστές προεξοχές (σαχνισιά ή κιοσέδες), μεταλλικά κιγκλιδώματα στους εξώστες ήταν τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής, που επικράτησε οριστικά μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881, αλλάζοντας την έως τότε φυσιογνωμία της πόλης. Η νέα τάση του μεσοπολέμου έμοιαζε σαν να “εκσυγχρόνιζε” την τοπική αρχιτεκτονική: Ορθογώνια σε κάτοψη κτίρια, κιγκλιδώματα στους εξώστες, κλειστές προεξοχές, με τη διαφορά πως ήταν ελάχιστα ή απουσίαζαν τα διακοσμητικά στοιχεία και πως χρησιμοποιούνταν δειλά ένα νέο υλικό το οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι οικίες στη Χίο του Μεσοπολέμου, ανήκουν στο Ελληνικό μοντέρνο κίνημα όπως εκείνο διαμορφώθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας από σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονες, που σπούδασαν στο εξωτερικό (κυρίως σε Γαλλία και Γερμανία) και επιστρέφοντας έφεραν τις μοντέρνες ιδέες στη πατρίδα. Σε αντίθεση με τους συναδέλφους τους στην Ευρώπη, που ήλθαν σε ρήξη με το παρελθόν, εκείνοι επέλεξαν να συνδυάσουν το νέο ρεύμα με την τοπική παράδοση, αφού πολλά στοιχεία του θύμιζαν μορφές της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το νέο ρεύμα σταδιακά επεκτάθηκε και στον λοιπό ελληνικό αστικό χώρο και έφτασε και στο νησί μας.

Σήμερα στη Χίο διατηρείται σχεδόν το σύνολο των μεσοπολεμικών κτιρίων, σε αντίθεση με άλλες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη κ α) όπου αποτελούν το συνηθέστερο θύμα μαζί με τα βιομηχανικά μνημεία των “αστικών αναπλάσεων”. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δεν θα κινδυνέψουν στο μέλλον, αφού δεν έχει κηρυχθεί καμία οικία διατηρητέα και δεν τυγχάνουν του ενδιαφέροντος της κοινωνίας όπως πχ τα νεοκλασικά. Ταυτόχρονα η ανυπαρξία ελέγχων κατά τη διάρκεια των επισκευών των κτιρίων αυτών οδηγεί στην απώλεια σημαντικών μορφολογικών χαρακτηριστικών όπως επιχρίσματα, κιγκλιδώματα κλπ. Τέλος σε όσα από αυτά στο ισόγειο φιλοξενούν καταστήματα έχουν αλλοιωθεί λόγω των επιγραφών και των κατά καιρούς “διακοσμητικών”παρεμβάσεων. Σκοπός του παρόντος είναι μια πρώτη γνωριμία της κοινωνίας με κάποια χαρακτηριστικά κτίρια της εξεταζόμενης περιόδου, μέρος των οποίων καλό θα ήταν να είχαν κηρυχθεί διατηρητέα.

Ροδοκανάκη 17 και Παράσχου

Διώροφες “δίδυμες” οικίες με καταστήματα στο ισόγειο. Χαρακτηριστικά του κτιρίου τα δυο έρκερ μεταξύ των εξωστών στην όψη της Ροδοκανάκη, το έρκερ και η καμπύλη απόληξη του εξώστη της οδού Παράσχου-στοιχείο Art Deco, οι κυκλικοι φεγγίτες πάνω από τις θύρες και η προεξέχουσα διακοσμητική ταινία που περιτρέχει το κτίριο κάτω από το προεξέχον γείσο της στέγης. Οικοδομημένη προ του 1937, όταν με διάταγμα το πλάτος του έρκερ περιορίστηκε στα σαράντα εκατοστα. Στο γωνιακό οίκημα, διακρίνεται το αρτιφισιέλ επίχρισμα που μιμείται ισόδομη τοιχοποιία. Οι όψεις των ισογείων που στεγάζουν καταστήματα έχουν αλλοιωθεί.

Απλωταριάς και Μαγαζιωτίσσης 1

Διώροφη οικία με το μονόγραμμα Μ.Κ και χρονολογία κατασκευής το 1934. Χαρακτηριστικά του κτιρίου το ημιεξαγωνικό έρκερ στην πρόσοψη επί της Απλωταριάς και οι ημικυκλικοί εξώστες στις δυο προσόψεις. Το αρτιφισιέλ επίχρισμα μιμείται ισόδομη τοιχοποιία. Διατηρούνται τα αρχικά κιγκλιδώματα στους αξώστες Τέλος ενδιαφέρον στοιχείο οι ημιοκταγωνικές βάσεις των εξωστών που καταλήγουν σε κώνο πίτυος (κουκουνάρι). Η πόρτα εισόδου στον όροφο τονίζεται με προεξέχον πλαίσιο. Η μορφή του ισογείου έχει αλλοιωθεί.

Λεωφόρος Αιγαίου 34

Διώροφη οικία 1931 με χαρακτηριστικό το ημιεξαγωνικό έρκερ στον άξονα της πρόσοψης, τους εξώστες εκατέρωθεν του, την ημικυκλική απόληξη του γείσου στον άξονα που φιλοξενεί το μονόγραμμα ΝΦ (Ν. Φατσής). Διατηρούνται υα αρχικά κιγκλιδώματα στους εξώστες με το θέμα των ομόκεντρων κύκλων. Ημικυκλική η χάραξη της θύρας του ισογείου, όπου σώζεται η αυθεντική ξύλινη θύρα.

Φιλίππου Πασπάτη 16-18

Διώροφη διπλοκατοικία με κεντρικό αξονικό έρκερ και δυο εκατέρωθεν εξώστες. Χαρακτηριτικό στοιχείο τα ελαφρώς προεξέχοντα γείσα. Κτισμένο προ του 1937 όταν το πλάτος του έρκερ περιορίστηκε στα σαράντα εκατοστά. Διατηρούνται τα αυθεντικά κιγκλιδώματα και οι θύρες εισόδου. Η εμπορική χρήση του ισογείου έχει προκαλέσει αρκετές αλλοιώσεις.

Κανάρη 6 και Βουπάλου

Διώροφη κατοικία, με έκερ και στις δυο όψεις που συνδέονται με καμπύλο εξώστη. Χαρακτηριστική η προεξέχουσα ταινία πάνω από τα ανοίγματα. Κτισμένο προ του 1937.

Απλωταριάς 36 και Βασιλικάρη 1

Τριώροφο κτιριο, με καμπύλο γωνιακό εξώστη σε κάθε όροφο και ενδιαφέροντα κιγκλιδώματα που διακοσμούνται με σπείρες και την αρχική ξυλόγλυπτη θύρα εισόδου προς τον όροφο. Από τα ομορφότερα δείγματα της περιόδου στη Χίο, αν και το ισόγειο έχει αλλοιωθεί.

Βενιζέλου 63 και Καναλά

Τριώροφο, κτίριο με ενδιαφέρον στοιχείο την καμπύλη (art deco)διαμόρφωση της γωνίας και του εξώστη, με έρκερ εκατέρωθεν. Τα ανοίγματα της καμπύλης κάθε ορόφου, πλαισιώνονται με ημικίονες. Τέλος χαρακτηριστικό στοιχείο η δοκός που στηρίζεται σε κίονες στην επίστεψη. Ένα ενδιαφέρον ακόμα δείγμα.

Βενιζέλου 47

Διώροφο στενομέτωπο κτίριο με χρονολογία 1938 και τα αρχικά Ι.Κ, που χαρακτηρίζεται από απλότητα. Η θύρα προς τον όροφο μεταλλική με τζάμι, με μορφή που συνηθιζόταν στο Μεσοπόλεμο.

Καναλά και Ροδοκανάκη

Τριώροφο, με χαρακτηριστικό το προεξέχον πεπλατυσμένο και με βαθμιδωτή επίστεψη ερκερ της γωνίας. Στο πρώτο όροφο οι εξώστες έχουν αποστρογγυλεμένς γωνίες, ενώ στο δεύτερο είναι ορθογώνιοι, ενώ γείσα υπάρχουν πάνω από τα ανοίγματα.. Η είσοδος τονίζεται με προεξέχον βαθμιδωτό πλαίσιο. Κτισμένο προ του 1937, όπως μαρτυρεί το πλάτος του έρκερ. Διασώζονται τα αρχικά κιγκλιδώματα των εξωστών.

Ψυχάρη 5

Διώροφη οικία με κατάστημα στο ισόγειο. Χαρακτηριστικά η συμμετρία και οι αποστρογγυλεμένες γωνίες των εξωστών. Το στενό έρκερ υποδηλώνει ανέγερση μετά το 1937.

Δημοκρατίας 14

Διώροφη οικία. Ανεγέρθηκε σύμφωνα με επιγραφή όπου έχουν σκαλιστεί και τα αρχικά του ιδιοκτήτη το 1934. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως δείγμα ενός “Εκλεκτικιστικού μοντερνισμού”, αφού παρουσιάζει στοιχεία και του παλαιότερου ρυθμού. Χαρακτηριστικό είναι το διάτρητο στηθαίο της επίστεψης και των εξωστών, καθώς και η μορφή του έρκερ. Ενδιαφέρουσα η θύρα εισόδου χαρακτηριστική της εποχής κατασκευής του κτιρίου.

Κουντουριώτου και Πιπίνου

Διώροφη οικία νεοβυζαντινής μορφής. Στο ισόγειο τα ανοίγματα είναι ορθογώνια ενώ στον όροφο με καμπύλη και μεταξύ τους ημικίονες. Το σύνολο επιστέφει προεξέχον γείσο που στηρίζεται σε τσιμεντένια φουρούσια. Επί της οδού Πιπίνου ανοίγεται η είσοδος προς τον όροφο που τονίζεται με πλαίσιο. Στο κτίριο έχουν ενσωματωθεί γλυπτά σε δεύτερη χρήση. Ένα από τα πιο γοητευτικά κτίρια της Κουντουριώτου.