Ποιος είναι ο λόγος ύπαρξης μιας λίστας με τίτλους βιβλίων και ονόματα συγγραφέων, η οποία εμφανίζεται ίσως κάπως αιφνιδιαστικά στη φιλόξενη Απλωταριά; Σίγουρα πάντως δεν πρόκειται για διαφημιστικό τρικ ούτε για εναρμόνιση με το (εορταστικό;) κλίμα των ημερών, το οποίο θέλει τα βιβλία ένα μέρος του lifestyle, ένα κομμάτι στην άκρη ενός παζλ γεμάτου κανέλα και ευθυμία. Πρώτ’ απ’όλα, πρόκειται για επιλογές αυθαίρετες και υποκειμενικές: καμιά φορά, μέσα από τις εμμονές μας καταλαβαίνουμε καλύτερα τον κόσμο. Απουσιάζει, λοιπόν, η επιθυμία της αντικειμενικότητας ή μιας συνολικής κάλυψης του υλικού˙ κάτι τέτοιο θα ήταν υπερβολικά φιλόδοξο. Ακόμη, για τους παραπάνω λόγους, η λίστα αυτή προτιμά να παρακάμψει και να αποφύγει άλλες, βραχείες ή μακρές, λίστες βραβεύσεων και ψηφοφοριών. Για να επανέλθουμε, λοιπόν, στο αρχικό ερώτημα, η λίστα αυτή δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα μικρό -ίσως και θολό- παράθυρο, μέσα από το οποίο μπορεί κάποιος να διακρίνει το ίχνος αυτής της χρονιάς που τώρα βρίσκεται στο τέλος της˙ μπορεί να παγώσει μια πολύ σύντομη στιγμή του κόσμου η οποία θα ταξιδεύει, από ΄δώ και στο εξής, όπως οι παλιές φωτογραφίες, στο μέλλον, σε άγνωστα μάτια, με τα οποία θα μοιραστούμε το θέαμα. Και ίσως, κατά βάθος, η λίστα αυτή θέλει να μοιράσει τόσα αντικλείδια, όσα και τα βιβλία που περιέχει. Το τι ξεκλειδώνει το καθένα τους, όμως, αυτή είναι μια απάντηση που δεν της ανήκει.
Δέκα καλά βιβλία του 2013…
1. Hans Fallada, Ο πότης
μετάφραση: Εύη Βαϊκούση, εκδ. Κίχλη
Όταν ο Έρβιν εγκαταλείπεται από τη γυναίκα του, αναζητά καταφύγιο στο αλκοόλ, γυρίζοντας τις πλάτες στην κόλαση της καθημερινότητας˙ ανακαλύπτει, έτσι, έναν άλλο κόσμο, μπαίνοντας την ίδια στιγμή σε καθοδική τροχιά, η οποία θα τον οδηγήσει στον εγκλεισμό του σε άσυλο. Στο φόντο (ή μήπως στο μικρογραφημένο επίκεντρο του ασύλου;) η Γερμανία του Μεσοπολέμου, η «υπεροψία και μέθη» του ναζισμού που εξαπλώνεται. Ένα δυνατό κλασικό μυθιστόρημα, στο ο οποίο ο πρόωρα χαμένος (σε ηλικία 50 μόλις ετών) Fallada, αλκοολικός και ο ίδιος, μεταφέρει και τα δικά του βιώματα με αριστοτεχνικό τρόπο.
2. Boris Vian, Ο αφρός των ημερών
μετάφραση: Μαρίνα Λεοντάρη & Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Νεφέλη
Στο μυθιστόρημα αυτό του Vian, γραμμένο το 1947, η μουσική τζαζ, η σάτιρα, ο υπερρεαλισμός, το χιούμορ σε τόσο πολλές αποχρώσεις, που αγγίζει το φάσμα της μελαγχολίας, και ο έρωτας συνθέτουν ένα ολόκληρο σύμπαν, το οποίο, ακριβώς λόγω της πληρότητάς του, αποκτά στέρεη υπόσταση. Όμως, μέσα σε αυτόν τον κόσμο της απόλυτης χλιδής, ανεμελιάς-αλλά όχι αφέλειας- και νιότης, φυτρώνει ένα άνθος θανάτου: η αναμέτρηση με τη φθορά. Η αγωνία της αναζήτησης της ευτυχίας, από μια σκληρή αλλά μαγευτική οπτική.
3. Jean Echenoz, Αστραπές
μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πόλις
Μυθιστορηματική βιογραφία του Νίκολα Τέσλα, του μεγάλου επιστήμονα που για πολλούς «εφηύρε τον εικοστό αιώνα». Η ανθρώπινη, αδύναμη πλευρά μιας ιδιοφυίας καταδικασμένης στη μοναξιά και η πτώση της, δοσμένες χωρίς μελοδραματισμούς, από έναν έμπειρο βιογράφο (Ραβέλ και Δρόμος αντοχής, για τον Εμίλ Ζάτοπεκ) και από έναν εξαιρετικό μεταφραστή.
4. Éric Fottorino, Κόρσακοφ
μετάφραση: Στέργια Κάββαλου, εκδ. Πόλις
Το σύνδρομο Κόρσακοφ είναι μια μορφή αμνησίας, που πλήττει τον ήρωα αυτού του βιβλίου. Ο ίδιος, πάλι, δείχνει μεγάλη προθυμία στην επανεφεύρεση ενός καινούριου εαυτού, με νέο όνομα, νέα οικογένεια, «νέες» αναμνήσεις, έτσι ακριβώς όπως θα ήθελε να είναι, αφήνοντας πίσω του τις σκοτεινές και ανεξιχνίαστες γωνιές των παιδικών ενθυμήσεων και του παρελθόντος. Όμως, πώς μπορεί να κερδίσει κάποιος το στοίχημα, όταν δεν είναι καν παρών; Με οξυδέρκεια και ευαισθησία, ο συγγραφέας αγγίζει τα θεμελιώδη και περίπλοκα ζητήματα της αναζήτησης του εαυτού και της παραμυθίας της λήθης.
5. Caryl Férey, Μαπούτσε
μετάφραση: Αργυρώ Μακάρωφ, εκδ. Άγρα
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Férey καταπιάνεται με το θέμα του ρατσισμού και της καταπίεσης (στα ελληνικά έχει μεταφραστεί το Ζουλού, μετάφραση: Γιώργος Καλαμαντής, εκδ. Λιβάνη, 2011)˙ θύματά τους, στο νέο και πολυβραβευμένο του μυθιστόρημα, η φυλή Μαπούτσε, αυτόχθονες και διωγμένοι κάτοικοι της Νότιας Αμερικής. Η αστυνομική πλοκή συνυφαίνεται με την πρόσφατη ιστορία της χώρας και ίσως δεν αποτελεί παρά μια αφορμή για να βγουν στην επιφάνεια τα μείζονα προβλήματα που ταλανίζουν τόσο την κοινωνία εκείνη όσο και τους τραυματισμένους ήρωές του˙ για όσους απόλαυσαν το Μαύρο Αλγέρι του MauriceAttia, το Μαπούτσε ακολουθεί τους ίδιους νουάρ τόνους.
6. Jonathan Coe, Expo 58
μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πόλις
Πολυδιαβασμένος και αγαπημένος από το κοινό της Ελλάδας, ο Coe επιστρέφει με ένα ακόμη μυθιστόρημα το οποίο σίγουρα δεν χαρακτηρίζεται από την καυστική σάτιρα και την κοινωνική καταγγελία που πρωταγωνιστούσαν σε παλαιότερα έργα του (νωρίτερα από το Σαν τη βροχή πριν πέσει, εκδομένη στην Ελλάδα το 2007). Οι τόνοι είναι ασφαλώς πιο ήπιοι και στοχαστικοί: άλλωστε, ο ήρωάς του βρίσκεται σε αναζήτηση κουλτούρας, πολιτικής και πολιτισμικής ταυτότητας, διχασμένος μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, προσπαθώντας να γεφυρώσει ρήγματα ανυπέρβλητα μέχρι σήμερα, μέσα στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου (ο τίτλος αναφέρεται στην Παγκόσμια Έκθεση των Βρυξελλών το 1958). Ωστόσο, το στοιχείο της κατασκοπείας, εμφανώς παρωδούμενο, προσδίδει χιούμορ και ελαφρότητα, καθιστώντας το Expo 58 ένα ιδιαίτερα ευχάριστο ανάγνωσμα.
7. Μάκης Τσίτας, Μάρτυς μου ο θεός
εκδ. Κίχλη
Στο πρώτο μυθιστόρημα του Μάκη Τσίτα (πολυγραφότατου, κατά τα άλλα, όσον αφορά το παιδικό βιβλίο), παρακολουθούμε τον κωμικοτραγικό μονόλογο του Χρυσοβαλάντη, ενός πενηντάρη άνεργου στην Αθήνα, η οποία βρίσκεται σε ολυμπιακό αναβρασμό. Μέσα από αυτόν, ωστόσο, ξεπροβάλλει και το είδωλο μιας κοινωνίας, της οποίας το τέλος ήδη προδιαγράφεται. Με χιούμορ και αμεσότητα, γραμμένο σε μια ενδιαφέρουσα ιδιόλεκτο, αλλά και με απροσδόκητες ανατροπές, το βιβλίο του Τσίτα σίγουρα κερδίζει τον αναγνώστη.
8. Αύγουστος Κορτώ, Το βιβλίο της Κατερίνας
εκδ. Πατάκη
Με πιο λιτά μέσα, αλλά και γι΄ αυτό ίσως πιο δυνατά, στο Βιβλίο της Κατερίνας ο Κορτώ ανοίγει τον σκοτεινό φάκελο των οικογενειακών σχέσεων, της ψυχικής νόσου, της οδυνηρής μνήμης, αλλά και της ακόμη οδυνηρότερης απώλειας αυτής. Η Κατερίνα και ο Πέτρος, μητέρα και γιος, διασχίζουν αυτό το μαύρο πέλαγος ο καθένας με τον δικό του τρόπο και με διαφορετική αφετηρία˙ η αφήγηση αυτή είναι μια σανίδα σωτηρίας και για τους δύο.
9. Περικλής Κοροβέσης, Ανθρωποφύλακες
Εκδόσεις των Συναδέλφων
Πρόκειται για την ιστορική λογοτεχνική μαρτυρία του Περικλή Κοροβέση για τα βασανιστήρια της χούντας των συνταγματαρχών, επανεκδομένη από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Επίκαιρη όσο ποτέ και συγκλονιστική στην ανάγνωσή της. Πόσο εύκολα απανθρωπίζεται μια κοινωνία, ή αλλιώς, πώς, «στηριζόμενοι στην κανονικότητα πραγματοποιούμε φοβερά πράγματα» (HannaArendt, Η κοινοτοπία του κακού);
10. Sylvain Ricard & MyrtoReiss, …καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς : Από το βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου, εικονογράφηση: DanielCasanave, εκδ. Polaris
Το κλασικό αυτοβιογραφικό κείμενο του Μίσσιου, διασκευασμένο και εικονογραφημένο από τους γάλλους δημιουργούς της έκδοσης, απαντά με τρόπο ηχηρό στο ερώτημα που θέτει η μία εξ αυτών: «Τι ονομάζουμε «πράξη αντίστασης» σήμερα; Τι περιεχόμενο μπορεί να δώσει κανείς σ’ ένα σύστημα που έχει καταντήσει την ελευθερία επιχείρημα μάρκετινγκ; Ποια πρότυπα να τον εμπνεύσουν μέσα σ’ αυτόν τον μετα-ιδεολογικό κόσμο που μοιάζει με σκοτεινό παρελθόν;». Για τους νέους, αλλά και τους παλιούς αναγνώστες μιας αυθεντικής φωνής.
…και πέντε για τους μικρούς αναγνώστες
1. Rudyard Kipling, Πώς γράφτηκε η πρώτη επιστολή
μετάφραση: Κατερίνα Μπουνιαλέτου, διασκευή: Σωτηρία Δούνη, εικονογράφηση: Νικόλας Ανδρικόπουλος, εκδ. Αράδα
Μια ιστορία που έγραψε ο Kipling για τη μικρή του κόρη, ιστορία η οποία, με τρόπο ενδιαφέροντα και διασκεδαστικό, αναφέρεται στην ανακάλυψη της γραφής. Ηρωίδα του βιβλίου η Τάφι, ένα κορίτσι των σπηλαίων, που σε μια στιγμή ανάγκης έχει την έμπνευση να χρησιμοποιήσει τις εικόνες ως μήνυμα. Με την εξαιρετική εικονογράφηση του Νικόλα Ανδρικόπουλου.
2. Δημήτρης Μπασλάμ, H Θυμωμένη Μπετονιέρα
εικονογράφηση: Κώστας Μαρκόπουλος, εκδ. Επόμενος σταθμός
Η Θυμωμένη Μπετονιέρα του τίτλου ονομάζεται Κική και μαζί με τους φίλους της, το μυστρί, το φτυάρι και άλλους, αντιμετωπίζουν ένα σοβαρό αδιέξοδο: δεν υπάρχει πλέον χώρος για χτίσιμο στην πόλη. Προσπαθούν, λοιπόν, να σκεφτούν ένα σχέδιο, αλλά θα είναι δύσκολο να συμφωνήσουν όλοι για τις ίδιες λύσεις… Μια αλληγορία για την «ανάπτυξη» σε μια ιδιαίτερα φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση.
3. Ίονας Κυρατζής, Στη σκιά του αόρατου βασιλιά
εικονογράφηση: Βερένα Κυρατζή, εκδ. Περισπωμένη
Πρόκειται για το πρώτο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο των εκδόσεων Περισπωμένη. Το αποτέλεσμα δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα βιβλίο που πραγματικά ταξιδεύει τα παιδιά σε κόσμους μακρινούς, παραμυθένιους, αλλά καλλιτεχνικά άρτιους, και την ίδια στιγμή, όπως λένε και οι εκδότες του, «ξορκίζει τις πριγκιπικές κοινοτοπίες».
4. Lane Smith, Είναι βιβλίο
εικονογράφηση: LaneSmith, εκδ. Καλειδοσκόπιο
Ένας γάιδαρος αμετανόητος χρήστης των ψηφιακών μέσων, και μια μαϊμού που αγαπάει τα βιβλία είναι οι πρωταγωνιστές του Είναι βιβλίο. Και τι μπορεί να κάνει ένα βιβλίο, είναι η απορία του γαϊδάρου: «Στέλνει μηνύματα; Μπλογκάρει; Σκρολάρει; Συνδέεται ασύρματα στο ίντερνετ; Τουιτάρει; -Όχι… Είναι βιβλίο!». Πόσο μεγάλο χάσμα υπάρχει ανάμεσα στα παιδιά και στον έντυπο λόγο και την τέχνη της (απλής;) ανάγνωσης, τι συνέπειες έχει αυτό, αλλά και πώς το χάσμα γεφυρώνεται, είναι το κεντρικό θέμα, το οποίο όμως προσεγγίζεται χωρίς ίχνος διδακτισμού αλλά με πολύ χιούμορ.
5. Birgitta Sif, Όλιβερ
μετάφραση: Αντώνης Παπαθεοδούλου, εικονογράφηση: BirgittaSif, εκδ. Ίκαρος
Ο Όλιβερ είναι ένα παιδί που, χωρίς να υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος αισθάνεται διαφορετικό και μόνο (ίσως επειδή όλοι οι άνθρωποι, λίγο-πολύ, έχουν αισθανθεί κάποτε έτσι). Επινοεί, λοιπόν, τους δικούς τους κόσμους, τους φίλους, τις περιπέτειές τους, μεταπλάθοντας τα υλικά της δικής του καθημερινότητας. Το παιχνίδι αυτό της μεταποίησης αποτυπώνεται και στην αντίθεση κειμένου και εικόνας: το πρώτο αναλαμβάνει την αφήγηση του φανταστικού κόσμου και η δεύτερη την απεικόνιση της πραγματικότητας. Όμως, μέσα από τις φανταστικές του περιπέτειες, ο Όλιβερ μια μέρα ανακαλύπτει την Ολίβια, μια φίλη εντελώς πραγματική. Μήπως η φαντασία είναι ένα εργαλείο για να γνωρίσουμε την πραγματικότητα; Το βιβλίο έχει βραβευτεί στην Ισλανδία για την εικονογράφησή του.
Καλή ανάγνωση!
Υ.Γ.: Για τη βοήθεια στην επιλογή, ευχαριστώ πολύ το συνεργατικό βιβλιοπωλείο Ακυβέρνητες Πολιτείες της Θεσσαλονίκης.