Το 31ο μέρος του αφιερώματος του Βασίλη Αγιαννίδη στον Κάμπο της Χίου με τα σπίτια της οικογένειας Σκυλίτση
Διαβάστε εδώ το εισαγωγικό σημείωμα του αφιερώματος
Η βυζαντινή οικογένεια Σκυλίτζη, γνωστή αργότερα ως Σκυλίτση, κατάγεται από το Θέμα των Θρακησίων¹ όπου διατήρησε τις φεουδαρχικές ιδιοκτησίες της για αιώνες. Στην αυτοκρατορική Κωνσταντινούπολη έδωσε λογίους και αξιωματούχους και δημιούργησε συγγενικούς δεσμούς με τις βασιλικές οικογένειες των Αγγέλων και των Κομνηνών. Το 1204 ακολούθησε την Αυλή στη Νίκαια και μετά την κατάληψη της από τους Τούρκους το 1333 κατέφυγε στη Χίο. Η γενεαλογία της ξεκινάει από το 1590. Χωρίστηκε στους κλάδους των Αραμπά-Στεφάνοβικ, Θαλασσινών, Ισιδωρίδη, Καλούπα, Καραπιπέρη, Μισέ ή Ιατρών, Ομηρίδη και Σταφυλά.
Η οικογένεια διακρίθηκε για το ανθρωπιστικό έργο της. Μέλη της ανακηρύχθηκαν Μεγάλοι Ευεργέτες του Γένους και της Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, των Φιλανθρωπικών Καταστημάτων Κωνσταντινουπόλεως, του Σκυλιτσείου Νοσοκομείου Χίου, της Βιβλιοθήκης της Χίου, Ευεργέτες της Χίου κατά τους Σεισμούς του 1881, της Σχολής της Χάλκης, του Νοσοκομείου του Auteil Παρισίων, Δωρητές της Αγίας Σοφίας στο Λονδίνο, του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι, του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Ασύλου Ανιάτων, του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα.
Ανάμεσα τους συγκαταλέγονται Δημογέροντες της Χίου, επιστήμονες, στρατιωτικοί, εφοπλιστές, έμποροι, τρεις Δήμαρχοι Πειραιώς και ένας ιατρός στην Υψηλή Πύλη. Έξι Σκυλίτση απαγχονίστηκαν και ένας σφαγιάσθηκε το 1822 ενώ ένας σκοτώθηκε στη Μικρά Ασία το 1922. Δώδεκα παρασημοφορήθηκαν με μετάλλια διαφόρων τάξεων του Τάγματος του Σωτήρος και άλλοι με μετάλλια του Τάγματος του Παναγίου Τάφου, του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, της Λεγεώνας της Τιμής, του οθωμανικού Τάγματος İftihar Nişanı, με γαλλικό Σταυρό Πολέμου, με βελγικό Σταυρό Πολέμου.
Ο Ματθαίος Ματθαίου Σκυλίτσης (1858-1905), ίδρυσε την ιταλική εφημερίδα «Il Corriere della Serra» και πήρε τον τίτλο του κόμη από τον Βασιλιά Ουμβέρτο Α΄ της Ιταλίας.
Η Έλενα Ιωάννου Σκυλίτση (1873-1959, μετάλλιο του Τάγματος του Σωτήρος), σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου, είναι δημιουργός και δωρήτρια, μεταξύ άλλων, του Μαιευτηρίου Μαρίκα Ηλιάδη και του Θεραπευτηρίου Βούλας.
Οι Σκυλίτση ζούνε στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη από τα τέλη του 18ου αιώνα, στη Σύρο, στο Λονδίνο, στην Τεργέστη, στο Λιβόρνο, στη Νάπολη, στο Παλέρμο, στη Μασσαλία, στο Παρίσι, στην Αλεξάνδρεια και στο Βουκουρέστι κατά τον 19ο και στην Αυστραλία, στην Ολλανδία, στις ΗΠΑ και στην Αθήνα κατά τον 20ό αιώνα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία: Βασίλη Αγιαννίδη, Χιώτικες Οικογένειες στη Θεσσαλονίκη, περιοδικό Θεσσαλονικέων Πόλις, 18, Σεπτέμβριος 2005 και περιοδικό Χιόνη, 165, Νοέμβριος 2005, περιοδικό Πελινναίο, 47, Σεπτέμβριος 2008 και 56, Δεκέμβριος 2010, Philip Argenti, Libro d’Oro de la Noblesse de Chio, 1-2, London 1955, Έλενας Βενιζέλου, Στη σκιά του Βενιζέλου, Αθήνα 2002, Γεωργίου Ζολώτα, Η Ιστορία της Χίου, 1 Β, Αθήνα 1923, Mihail Dimitri Sturdza, Grandes Familles de Grèce, d’ Albanie et de Constantinople, Paris 1999.
1. Γκιάζου. Τα «Φραγκάκικα». Αναφέρονται στις σελίδες 223 και 651 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 41 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Crocia, κατόπιν Σκυλίτση και μετά Φραγκάκη. Ο Ζολώτας αναφέρει πως οι Πετροκόκκινοι του κλάδου των Κατσαρών είχαν και ένα περιβόλι που είναι γνωστό σαν Φραγκάκικο (Η Ιστορία της Χίου, 1 Β, σελ. 603). Πρόκειται ίσως για το κτήμα Φραγκάκη στου Γκιάζου ή το κτήμα Φραγκάκη στον Φασολά (νούμερο 204 στο τοπογραφικό του Ζολώτα).
2. Φασολάς. Αναφέρεται στην σελίδα 221 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 43 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερα 54 και 190 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση και κατόπιν Μάσχα.
3. Φασολάς. Το κτήμα του Αγίου Γεωργίου Χατζηλουκή. Αναφέρεται στην σελίδα 403, στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 44 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 12 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σγούτα, κατόπιν Σκυλίτση και μετά Παΐδα.
4. Φασολάς. Το «Φωτάκικο». Αναφέρεται στις σελίδες 220 και 418 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 82 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 205 στο τοπογραφικό του Ζολώτα, και νούμερο 10 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Ροΐδη κατόπιν Σγούτα, μετά Τζίφου, έπειτα Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά, αργότερα Φωτάκη και ύστερα Κατσάλα.
5. Φασολάς. Το περιβόλι των Στρατή και Ζωρζή Αργέντη. Αναφέρεται στις σελίδες 222, 246, 355 και 364 στον Κάμπο του Περρή, νούμερα 83 και 84 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 206 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Μαργαρίτη, κατόπιν Σκυλίτση, μετά Ράλλη κατά το νότιο τμήμα και Αργέντη κατά το βόρειο, ενώθηκε εκ νέου από την οικογένεια Κλούβα και αργότερα πέρασε στην οικογένεια Καββάδα.
6. Φασολάς. Αναφέρεται στις σελίδες 221 και 278 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 49 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 56 στο τοπογραφικό του Ζολώτα, νούμερο 18 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Τζίφου, κατόπιν Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά, έπειτα Μαυροκορδάτου και μετά Αναστασάκη.
7. Φασολάς. Το κτήμα της «Κουκουναριάς». Αναφέρεται στις σελίδες 221 και 418 στον Κάμπο του Περρή και με νούμερο 50 στο τοπογραφικό του Smith σαν ιδιοκτησία της οικογένειας Τζίφου η οποία δωρίθηκε στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο Χίου. Στο τοπογραφικό του Ζολώτα αναφέρεται με νούμερο 51 ως ιδιοκτησία Σκυλίτση και Τζίφου. Στον χάρτη του Μαστοράκη δηλώνεται με νούμερο 20 στο φύλλο Η΄ χωρίς περισσότερα στοιχεία.
8. Κάμπος. Αναφέρεται στην σελίδα 222 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 49 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία της οικογενείας Σκυλίτση η οποία το δώρισε στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο Χίου. Στον χάρτη του Μαστοράκη σε αυτήν την θέση, με νούμερο 23 στο φύλλο Η΄, τοποθετείται το κτήμα της «Κουκουναριάς», μία ιδιοκτησία της οικογενείας Τζίφου η οποία δωρίθηκε στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο.
9. Φασολάς. Αναφέρεται στις σελίδες 218 και 306 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 80 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 202 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 21 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Βούρου, κατόπιν Τζίφου, μετά Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά και έπειτα Σίμου.
10. Φασολάς. Αναφέρεται στην σελίδα 220 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 219 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 18 στο φύλλο Ζ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά και κατόπιν Σμυρνιούδη.
11. Μαρουλού. Αναφέρεται στις σελίδες 217 και 450 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 90 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 254 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 17 στο φύλλο Ζ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκαραμαγκά, κατόπιν Σκυλίτση, έπειτα Τσιμπηνού και μετά Βασιλειάδη. Ο Περρής το αναφέρει σαν ιδιοκτησία του κλάδου Αραμπά και ο Smith του κλάδου Ορφανών.
12. Κάμπος. Αναφέρεται στις σελίδες 222 και 246 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 53 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 19 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση, κατόπιν Ράλλη και μετά Κλούβα.
13. Κάμπος. Αναφέρεται στις σελίδες 222 και 246 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 74 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 48 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Sagrandi, κατόπιν Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά, μετά Ράλλη, έπειτα Σκυλίτση του κλάδου Στεφάνοβικ, αργότερα Ευαγγελινού και σήμερα Μαργαρώνη. Προς τα δυτικά σώζεται το ισόγειο του προσεισμικού πύργου και προς τα ανατολικά η έπαυλη που οικοδομήθηκε το 1907 από τον Γεράσιμο Χατζή Νικολάου Ευαγγελινό. Στις δύο πρώτες φωτογραφίες εικονίζεται η έπαυλη του Γεράσιμου Ευαγγελινού, στην τρίτη τα λείψανα του πύργου και στην τέταρτη μέλη της οικογενείας Ευαγγελινού στη βεράντα της έπαυλης την εποχή του Μεσοπολέμου.
14. Κάμπος. Αναφέρεται στις σελίδες 223 και 294 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 71 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 340 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση, κατόπιν Νεγρεπόντη και μετά Στακιά.
15. Κάμπος. Το «Μπέικο». Αναφέρεται στις σελίδες 223 και 316 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 105 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 73 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 44 στο φύλλο Ε΄ στο χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Βλαστού, κατόπιν Σκυλίτση, μετά Χουσεΐν Μπέη και έπειτα Λιτσάκη. Τμήμα του «Μεγάλου Λιτσάκικου». Το «Μεγάλο Λιτσάκικο» αποτελείτο από τα κτήματα Κάππαρη (Smith 100), Γαλάτη (Smith 101), Σκυλίτση-Λιτσάκη-Παληού (Smith 102), Σκυλίτση «το Κανάκικο» (Smith 103), Τσικάλα-Σκυλίτση-Ροΐδη «το Θεοτόκικο» (Smith 104), Βλαστού-Σκυλίτση-Χουσεΐν Μπέη-Λιτσάκη «το Μπέικο» (Smith 105) και Σγούτα «των Σχολείων» (Smith μεταξύ 105 και 104). Ο Περρής αποδίδει τον ανάγλυφο θυρεό που υπάρχει στο κτήμα στους Σκυλίτσηδες (σελίδες 215, 223, 316 και 318) και στους Σγούτα (σελίδα 408). Επισημαίνει επίσης στην σελίδα 408 πως εσφαλμένα αναφέρεται σαν «Ροΐδικο» το περιβόλι «των Σχολείων».
16. Κάμπος. Αναφέρεται στην σελίδα 216 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 102 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 42 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 9 στο φύλλο Ε΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση και κατόπιν Παληού. Ο Περρής και ο Ζολώτας το αναφέρουν σαν ιδιοκτησία του κλάδου Αραμπά-Στεφάνοβικ και ο Smith του κλάδου Μισέ. Τμήμα του «Μεγάλου Λιτσάκικου».
17. Κάμπος. Το Κανάκικο. Αναφέρεται στη σελίδα 220 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 103 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 213 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 10 στο φύλλο Ε΄ στο χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Γαλάτη, κατόπιν Σκυλίτση, μετά Λιτσάκη και έπειτα Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών. Τμήμα του «Μεγάλου Λιτσάκικου».
18. Κάμπος. Το δυτικό τμήμα του «Θεοτόκικου». Αναφέρεται στις σελίδες 219 και 396 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 104 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 75 στο τοπογραφικό του Ζολώτα. Αρχικά ιδιοκτησία Τσικάλα, κατόπιν Σκυλίτση, μετά Χατζή Ζαννή Ροΐδη, έπειτα Παντελίδη, ύστερα Σκαπινάκη και αργότερα Κουρπά. Στην σελίδα 219 ο Περρής αναφέρει πως το κτήμα ενσωματώθηκε στο «Μεγάλο Λιτσάκικο».
19. Κάμπος. Το «Νικορεζίδικο». Αναφέρεται στις σελίδες 224 και 393 στον Κάμπο του Περρή. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση και κατόπιν Κλούβα.
20. Κάμπος. Αναφέρεται στην σελίδα 219 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 63 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 196 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 29 στο φύλλο Ε΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση του κλάδου Αραμπά, κατόπιν Γλύκα, μετά Μέρμηγκα και έπειτα Κολάκη.
21. Κάμπος. Αναφέρεται στην σελίδα 219 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 31 στο τοπογραφικό του Ζολώτα όπου παρουσιάζεται σαν κτήμα «των Σχολείων, παρά την θέση Κουκουναριές».
22. Σιερό. Το περιβόλι «της Εγγλέζας». Αναφέρεται στην σελίδα 219 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 171 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 7 στο φύλλο Γ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Ιδιοκτησία Σκυλίτζη του κλάδου Καραπιπέρη. Αρχικά περιελάμβανε και τις ιδιοκτησίες προς βορρά (νυν Α. Κάμπουρα) και προς τα νότια και τα δυτικά (νυν Στ. Ξύδα) οι οποίες δωρίθηκαν στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο. Στις δύο πρώτες φωτογραφίες εικονίζεται η είσοδος στο περιβόλι. Στην τρίτη φωτογραφία εικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά η Άννα Σουρέ, η Ισμήνη Γεωργιαφέντη, η Πόλυ Κακούλα, η Μαρία-Λουίζα Δαβερώνη-Σουρέ και η Σαπφώ Σκυλίτζη-Γεωργιαφέντη, εγγονές της «Εγγλέζας» Winifred Wills-Σκυλίτζη, και η Δέσποινα Σφήκα-Ευαγγελινού στην σκάρπα του πύργου την εποχή του Μεσοπολέμου. Στην τέταρτη φωτογραφία εικονίζεται μία υποθετική αναπαράσταση του πύργου στο εσωτερικό του περιβολιού.
23. Σέρμπα. Το περιβόλι «της Μαύρης». Αναφέρεται στην σελίδα 219 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 175 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 233 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 6 στο φύλλο Γ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Ιδιοκτησία Σκυλίτση του κλάδου Καραπιπέρη. Ανήκει στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο και τμήμα του πύργου κατεδαφίστηκε από τον Δήμο Χίου πρόσφατα. Στην πρώτη και στην δεύτερη φωτογραφία εικονίζεται η όψη του πύργου προς την μεριά του δρόμου πριν και μετά την κατεδάφιση της. Στην τρίτη φωτογραφία εικονίζεται η αυλόπορτα και στην τέταρτη ένα κεφαλοκόλονο το οποίο αφαιρέθηκε πρόσφατα. Στην πέμπτη φωτογραφία εικονίζεται η νότια όψη του πύργου και στην έκτη αναπαράσταση της νότιας όψης η οποία έγινε με υποδείξεις του αρχιτέκτονα κυρίου Μανώλη Βουρνού.
24. Σέρμπα. Αναφέρεται στην σελίδα 224 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 175 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 233 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 5 στο φύλλο Γ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση του κλάδου Καραπιπέρη και κατόπιν Λουρετζάκη.
25. Κοντάρι. Αναφέρεται στην σελίδα 223 του Κάμπου του Περρή, νούμερο 178 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 1 στο φύλλο Γ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση των κλάδων Ορφανών και Καραπιπέρη και κατόπιν Κοκκινάκη.
26. Σπηλάδια. Αναφέρεται στις σελίδες 223, 270 και 280 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 163 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 294 στο τοπογραφικό του Ζολώτα, νούμερα 15-16 στο Γ΄ φύλλο στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκυλίτση, κατόπιν Μαυροκορδάτου-Τσελεπή και έπειτα Στακιά. Σώζεται ο ναός του Αγίου Αθανασίου βόρεια του πύργου ενώ δεν εξακριβώθηκε η θέση του ναού του Αγίου Ζαχαρία που υπήρχε επίσης στο κτήμα. Στην ιδιοκτησία ενσωματώθηκε και μικρό περιβόλι με εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Αναστασία το οποίο ανήκε παλαιότερα στην οικογένεια Δρομοκαΐτη.
27. Σπηλάδια. Ο πύργος του Αγίου Θεοδοσίου. Αναφέρεται στις σελίδες 151, 211 και 223 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 114 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 29 στο φύλλο Δ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη.
28. Σπηλάδια. Το «Καλουτάδικο». Αναφέρεται στη σελίδα 377 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 147 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 275 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 25 στο φύλλο Α΄ στο χάρτη του Μαστοράκη. Το κτήμα βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των Σπηλαδίων, στα σύνορα με το Τάλαρος και δυτικά της εκκλησίας του Αγίου Πολυκάρπου. Οικοδομήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα από την οικογένεια Σκυλίτση και αργότερα αγοράστηκε από τον Ζαννή Καλουτά. Είναι ένα από τα λίγα κτίσματα που σώθηκαν από τις καταστροφές του 19ου αιώνα, διατηρεί την αρχική μορφή και την αρχική διαρρύθμιση των χώρων του. Ανακαινίστηκε το 1871 από τον Δημήτριο Καλουτά ο οποίος προσέθεσε τη βόρεια πτέρυγα με τη σύγχρονη κουζίνα, το λουτρό και τα υπνοδωμάτια. Δωρίθηκε στο Σκυλίτσειο Νοσοκομείο από το γιό του, John Καλουτά.
29. Το περιβόλι των «Μπεΐνων». Αναφέρεται στην σελίδα 223 στον Κάμπο του Περρή. Δεν εντοπίστηκε. Ο Ζολώτας το τοποθετεί στο τοπογραφικό του Κάμπου της Ιστορίας της Χίου στην δυτική όχθη του Κοκκαλά, στα Σπηλάδια (περιβόλι του Κεφάλα ή Μπεΐνου, νυν Πατελίδα, νούμερο 168), παρά τη γέφυρα της Μαξιμίνας στη θέση Κουκουναριές στην σελίδα 612 του τόμου 1 Β (το «μούλκιον των Μπεΐνων… παλαιόν Σκυλίτζικον κτήμα) και το ταυτίζει με το «Μπέικο» στην σελίδα 582 («το λεγόμενο και των Μπεΐνων», νούμερο 73 στο τοπογραφικό) που ανήκε στους Βλαστούς και αποτέλεσε τμήμα του «Μεγάλου Λιτσάκικου».
¹ Βυζαντινή επαρχία η οποία συμπεριελάμβανε τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.