Το περιβόλι Χωρέμη στην πόλη της Χίου

του Βασίλη Αγιαννίδη

Εδώ και πενήντα χρόνια, διαβάζουμε τακτικά σε κείμενα ιστορικών και δημοσιογράφων και ακούμε από θαμώνες σε ταβέρνες και καφενεία τον «θρήνο» για την κατεδάφιση των νεοκλασικών κτιρίων στην Αθήνα και στις υπόλοιπες πόλεις της χώρας, για το μπάζωμα των χειμάρρων, για την αποψίλωση των περιαστικών δασών και την «τσιμεντοποίηση» των πόλεων.

Ενώ στην δυτική Ευρώπη το φαινόμενο της κατεδάφισης ιστορικών κτισμάτων και ο κατακερματισμός μεγάλων ιδιοκτησιών περιορίστηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και θεσπίστηκαν νόμοι για την προστασία τους, στην Ελλάδα συνεχίζουμε τα ίδια λάθη. Σε μία επιβαρυμένη οικιστικά πόλη, όπως η Χώρα της Χίου, δεν έχουν τεθεί ακόμα όροι για την προστασία του περιβολιού Χωρέμη και την διευκόλυνση των ιδιοκτητών του ώστε να το διατηρήσουν ακέραιο.

Η πόλη με την αλματώδη ανοικοδόμηση στο Βαρβάσι, στην Ευρετή και στα Λιβάδια, το αεροδρόμιο και τον περιφερειακό δρόμο, στερείται κάθε μέρα κι από ένα μέρος των πνευμόνων οξυγόνου που την περιβάλλουν. Οι πράσινες νησίδες μέσα στον αστικό ιστό όπως τα περιβόλια Μικέδη και Γεωργαντή-Χανδρή οικοπεδοποιήθηκαν την προηγούμενη δεκαετία, ο Δημοτικός Κήπος χάνει σταδιακά τον χαρακτήρα του εφόσον πλακοστρώθηκε κατά το ήμισυ και ενοποιήθηκε με την πλατεία, ενώ σημαντικά αιωνόβια δέντρα όπως η τσικουδιά στους Στρατώνες και ο πλάτανος στην οδό Κωνσταντίνου Μονομάχου υλοτομήθηκαν χωρίς ενδοιασμούς. Το κτήμα Χωρέμη παραμένει καταπράσινο.

Το συγκεκριμένο περιβόλι, εκτός από την οικολογική σημασία του, έχει αναμφισβήτητη ιστορική αξία. Ανήκε στην οικογένεια του καθολικού επισκόπου Louis Balsarini, αγοράστηκε από την οικογένεια Μαυροκορδάτου του κλάδου de Scarlati και δωρίθηκε στον Πανάγιο Τάφο το 1714 από τον Ιωάννη-Νικόλαο Μαυροκορδάτο, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και γιό του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του «εξ’ απορρήτων». Στην ιδιοκτησία ενσωματώθηκε ένα περιβόλι της οικογενείας Ροδοκανάκη και ένα της οικογενείας Βλαστού. Σύμφωνα με τον ιστορικό Νίκο Περρή σε αυτό το κτήμα καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά μανταρινιές στο νησί τις οποίες έφερε η οικογένεια Χωρέμη από την Ινδία, γύρω στο 1860-1862, και από εκεί «διαδόθηκαν στη Χίο». Εκτός από την καλλιέργεια εσπεριδοειδών στην ιδιοκτησία διατηρούνται σημαντικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και σπουδαίος καλλωπιστικός κήπος.

Τέλος το περιβόλι αποτελεί λίκνο των Χωρέμηδων, μίας οικογενείας που έδωσε ευεργέτες και προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών στη χώρα, μίας οικογενείας με αξιομνημόνευτη ανθρωπιστική δράση, εμφανή σε ποικίλη βιβλιογραφία και ευαγή ιδρύματα στην Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Αγγλία και την Γαλλία, μίας οικογενείας αρωγών στο έργο επιστημόνων και ερευνητών είτε μέσω υποτροφιών είτε μέσω της διάθεσης του αρχείου της. Στην οικία Χωρέμη φιλοξενήθηκαν σημαντικοί άνθρωποι του 20ού αιώνα όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Νικόλαος Πλαστήρας και ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά είναι αγαθά που ανήκουν σε όλον τον κόσμο και είναι ευθύνη του να τα προστατέψει. Είναι ευθύνη της τοπικής κοινωνίας και του Ελληνικού Κράτους να φροντίσει για την προστασία του περιβολιού Χωρέμη διευκολύνοντας, υπό προϋποθέσεις, τους ιδιοκτήτες του να το διατηρήσουν και να το παραδώσουν αναλλοίωτο στις επόμενες γενιές.

Βιβλιογραφία

• Γεωργίου Ι. Ζολώτα, Ιστορία της Χίου, 1 Β, Αθήνα 1923.
• Νίκου Ζ. Περρή, Ο Κάμπος, 1-2, Χίος 1972.
• Γεωργίου Ι. Χωρέμη, Όσα ο ίδιος είδον, Χίος 2002.