Μεγαλώνουμε με ιστορίες, στην αρχή με παραμύθια, και στη συνέχεια με φανταστικές και πραγματικές ιστορίες. Έτσι σιγά σιγά διαμορφώνουμε το σενάριο της ζωής μας και γινόμαστε πρωταγωνιστές και αφηγητές της. Όταν υπάρχει ιστορία, υπάρχει αρχή, μέση και τέλος· τα πράγματα μπαίνουν σε μια σειρά, σε μια τάξη, ξέρουμε πού πατούμε και πού πορευόμαστε· τότε μοιάζει διαχειρίσιμο το χάος της ύπαρξης.
Η φωτογραφία από μόνη της δεν μπορεί να αφηγηθεί τίποτα, είναι μια στιγμή παγωμένη στο χρόνο· εμείς προβάλλουμε στοιχεία από τη ζωή μας πάνω στις φωτογραφίες, οπότε αρχίζουν να αποκωδικοποιούνται και να νοηματοδοτούνται. Συνδεόμαστε μαζί τους επινοώντας μια αφήγηση με βάση τα εικονογραφικά στοιχεία που αναγνωρίζουμε, αυτά που βρίσκουν επαφή, που δημιουργούν συνειρμούς με τη δική μας ιστορία.
Οι φωτογραφίες μπορούν μέσα από αυτή τη διαδικασία να δημιουργήσουν αφήγηση με πολλούς τρόπους. Πρώτα από όλα σαν μια σειρά εικόνων πάνω στο ίδιο θέμα, που είναι η βάση του φωτογραφικού ρεπορτάζ, έτσι όπως διαμορφώθηκε για τα εικονογραφημένα περιοδικά τα χρόνια πριν την κυριαρχία της τηλεόρασης, προσπαθώντας όσο πιο αντικειμενικά γίνεται να περιγράψουν ένα θέμα. Από την άλλη ο φωτογράφος με οδηγό τη φαντασία, τις εμμονές, τις επιθυμίες, τις αναμνήσεις και τους φόβους του μπορεί να δημιουργήσει προσωπική αφήγηση με μια σειρά φωτογραφιών. Ιδιαίτερα αφηγηματικές και διαδραστικές γίνονται οι φωτογραφίες όταν συνδυαστούν με τον λόγο: δημοσιογραφικά κείμενα, μαρτυρίες, λογοτεχνία, λεζάντες κτλ. και κυρίως με την προφορική αφήγηση τόσο για την παραγωγή καλλιτεχνικού αποτελέσματος όσο και ντοκουμέντων.
Με τη φωτογραφική διαδικασία μπορούμε να συναντήσουμε τον άλλο. Μια απλή αναμνηστική φωτογραφία μπορεί να γίνει η αφορμή για να ξετυλιχθεί η ζωή του. Θα γίνει ο αφηγητής της ζωής του, του τόπου του, της εργασίας του κτλ. Αφήνοντάς του χώρο και χρόνο, ο αφηγητής θα προσπαθήσει να ανασυντάξει τη ζωή του, ή το κομμάτι της για το οποίο μιλάει. Μέσα από το λόγο του, τις σιωπές, τις παύσεις, τον ρυθμό του, δημιουργεί, φτιάχνει ένα πρόσωπο, έναν χαρακτήρα· τον εαυτό του όπως τον φαντάζεται. Αφήνοντάς τον να μιλήσει χωρίς πολλές ερωτήσεις, θα καταλάβουμε πρώτα ποιος θέλει να είναι. Συνήθως ο καθένας υπακούει στη στερεότυπη εικόνα που έχουν φτιάξει οι άλλοι γι’ αυτόν και πιθανόν μιλώντας τριγυρίζει γύρω από αυτήν (την δικαιώνει, την αμφισβητεί, την απορρίπτει…)
Όλοι μας λιγότερο ή περισσότερο έχουμε εμμονές, σε αυτές -κατά πολύ- στηρίζεται το οικοδόμημα της ζωής μας, εξειδικεύουν τη σκέψη και τις δράσεις μας· έτσι βρίσκει διέξοδο το πλεόνασμα δυναμικού μας. Συνήθως μιλούμε έντονα γι’ αυτές, πχ. θρησκεία, πατρίδα, αρχαιότητα, εχθρούς κτλ. Επίσης σαν αφηγητές αναφερόμαστε πολύ στις (αυτές που θεωρούμε) μεγάλες μας στιγμές, πχ. έρωτες, πόλεμο, επαγγελματικές επιτυχίες κτλ. Για τους περισσότερους η εποχή της νιότης τους ήταν καλύτερη από το παρόν –μετά χάλασε ο κόσμος. Ο αφηγητής γίνεται ουσιαστικός όταν εκτίθεται, όταν ξεγυμνώνεται και γίνεται μάρτυρας και όχι όταν απλά μας δίνει πληροφορίες. Μέσα από τις μικρές ιστορίες τον απλών ανθρώπων γράφεται η μεγάλη ιστορία ενός χωριού, ενός νησιού, ενός έθνους. Οι αφηγήσεις που έχουν προκύψει από την παραπάνω διαδικασία και ανάλογα το θέμα άνθρωπος, τόπος, εργασία, κτλ. μπορούν να οδηγήσουν σε νέες φωτογραφίες και όλο αυτό το υλικό να αποτελέσει ένα φωτογραφικό θέμα.
Μελετώντας τον άλλο, τη ζωή του και τοποθετώντας τον μέσα στη γενικότερη ιστορία γινόμαστε πιο δεκτικοί, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να μετακινηθούμε από το κέντρο του δικού μας κόσμου και για να αλλάξουμε σημεία παρατήρησης. Θα μπορούμε πιο εύκολα να παρατηρούμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Όσο ερχόμαστε κοντά στους άλλους διώχνουμε τον φόβο, το άγνωστο γίνεται οικείο. Στο τέλος όλα έχουν σημείο αναφοράς την ανθρώπινη κατάσταση.
Η πρώτη φωτογραφία τραβήχτηκε το καλοκαίρι του 2015 στο οροπέδιο της νίδας στην κρήτη. Ο Στελής ζει εκεί βοσκός, ταβερνιάρης και κομμουνιστής. Ήταν μεσημέρι είκοσι έξι ιουνίου όταν μάθαμε για την αναγγελία του δημοψηφίσματος, ο Στελής δεν χρειάστηκε να το σκεφτεί πολύ: «Δεν έχει σημασία ό,τι και να βγει, ναι ή όχι, εφόσον δεν μας βγάζουν από την Ευρώπη των μνημονίων και δεν εφαρμόζουν μια μαρξιστική πολιτική υπέρ της λαϊκής τάξης, είτε με ναι είτε με όχι θα διαχειρίζονται την κρίση τους».
Η δεύτερη φωτογραφία είναι της Δέσποινας Σπύρου από το βιβλίο Ιστορίες Φολέγανδρος η ελάχιστη κλίμακα, εκδότης Media dell’ Arte.
Η τρίτη φωτογραφία είναι από το βιβλίο της Kaylynn Deveney The day to day life of Albert Hastings, εκδότης Princeton Architectural Press.
την επόμενη παρασκευή: φωτογραφία και αφήγηση μέρος δεύτερο, μικρές ιστορίες πατριδογνωσίας.
