Τα απειλούμενα φυτά της Χίου

της Αναστασίας Στεφανάκη

Η μοναδικότητα της Χιακής γης. Τι μας έρχεται στο μυαλό σε μία τέτοια σκέψη; Το μαστιχόδεντρο; Οι τουλίπες που βάφουν κατακόκκινα τα χωράφια το Μάρτιο; Ή μήπως οι ορχιδέες, τα αρωματικά φυτά και μυριάδες άλλα αγριολούλουδα που κατακλύζουν τους αγρούς και τις πλαγιές των βουνών την άνοιξη και το καλοκαίρι;

Ανάμεσα σε όλα αυτά, ως αφανείς ήρωες ξεχωρίζουν έξι αγριολούλουδα, τα οποία ζητούν την προσοχή μας. Έξι φυτικά είδη της Χίου που συγκαταλέγονται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, το οποίο εξέδωσε το 2009 η επιστημονική εταιρία μελέτης της ελληνικής χλωρίδας, η Ελληνική Βοτανική Εταιρία.

Δεσπόζουσα θέση κατέχει η Fritillaria pelinaea, το μοναδικό τοπικό ενδημικό φυτό της Χίου, το μόνο είδος δηλαδή που φύεται στη Χίο και πουθενά αλλού στον κόσμο. Η μικροκαμωμένη αυτή φριτιλάρια ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα, το 1990, στις πλαγιές του Πελινναίου. Θα τη συναντήσουμε αποκλειστικά στο υψηλότερο βουνό της Χίου, κοντά στις Αμάδες, το Βίκι και τη Σπαρτούντα. Δυστυχώς αποτελεί εύγευστη τροφή για τα εκατοντάδες αιγοπρόβατα που βόσκουν στην περιοχή και προκαλούν συρρίκνωση των πληθυσμών της. Πρόσθετη απειλή αποτελούν οι πυρκαγιές που έχουν καταστρέψει το βιότοπό της, το δάσος τραχείας πεύκης και σφενδάμου.

Το τσάι του βουνού, το ανατολικό ενδημικό είδος Sideritis sipylea, είναι το είδος τσαγιού του βουνού που φύεται αποκλειστικά στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου- στη Χίο, τη Λέσβο, τη Σάμο και την Ικαρία- καθώς και στη γειτονική Μικρά Ασία. Διαφέρει από τα γνωστά είδη τσαγιού του βουνού της ηπειρωτικής Ελλάδας χάρη στο πυκνό λευκό τρίχωμα που καλύπτει βλαστούς και φύλλα, τα μικρότερα βράκτια και τις καφετιές ρίγες που στολίζουν τα μικροσκοπικά κίτρινα άνθη του. Στη Χίο θα το δούμε να ανθίζει τους καλοκαιρινούς μήνες στις πλαγιές του Πελινναίου, του Όρους και του Προβατά. Κινδυνεύει και αυτό από την υπερβολική βόσκηση, καθώς και από την αλόγιστη συλλογή.

Είναι τέσσερα ακόμη φυτά, ενδημικά είδη των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Τουρκίας, που, παρότι δεν αντιμετωπίζουν συγκεκριμένη απειλή, η περιορισμένη συνολική εξάπλωσή τους στην Ελλάδα καθιστά αναγκαία την προστασία τους. Γεγονότα, όπως η μεγάλη πυρκαγιά του περασμένου καλοκαιριού, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εξαφάνιση τους πληθυσμούς τους.

Στο Όρος και στις πλαγιές του Προβατά επάνω από τον Ανάβατο μαζί με το τσάι του βουνού φύεται και το είδος Acantholimon aegaeum, ένας μικρός αγκαθωτός θάμνος με εντυπωσιακούς λευκούς κάλυκες που μοιάζουν με χάρτινα άνθη. Στην Ελλάδα θα το συναντήσουμε μόνο στη Χίο και τη γειτονική Σάμο.

Δύο ακόμη- άγνωστα στους περισσότερους- αρωματικά είδη, είναι το Origanum sipyleum και το Thymus sipyleus, ενδημικά και αυτά της Χίου, της Σάμου και της Τουρκίας. Το πρώτο, με τα εντυπωσιακά φούξια άνθη του, σχηματίζει μικρούς πληθυσμούς σε διάφορες θέσεις στις παρυφές του Πελινναίου και στον Προβατά. Το δεύτερο, απλώνεται σαν αρωματικό χαλί στα υψηλότερα υψόμετρα του Πελινναίου και του Όρους και συντροφεύει τον αναβάτη με τη «λεμονάτη» μυρωδιά που αναδύει στο πάτημά του ως την κορυφή.

Τέλος, ένα σπάνιο είδος αγριολεβάντας, η Lavandula cariensis (L. pedunculata subsp. cariensis), έχει καταγραφεί από τους βοτανικούς μία μοναδική φορά στη Χίο, κοντά στο Γιόσωνα. Εκτός από τη Χίο, είναι γνωστή μόνο από τη Λέσβο και τη Μικρά Ασία.

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα βρεθούμε στη φύση ας δώσουμε λίγη σημασία στα μικρά και ταπεινά που μοιράζονται μαζί μας τον ίδιο τόπο. Γιατί η αξία τους δεν είναι καθόλου μικρή και ταπεινή.