H θερμή γενική συνέλευση της Χιακής Συμπολιτείας περιστράφηκε γύρω από τον ορισμό «του επικεφαλής» της παράταξης. Ή μήπως τον ορισμό «του επικεφαλή»; Ποια από τις 2 φράσεις είναι σωστή;
Στη γενική συνέλευση της Τετάρτης ακούσαμε και τις 2 εκδοχές, ενώ δεν ήταν λίγοι οι ομιλητές που αρχικά είπαν για τον «ορισμό του επικεφαλή» και στο αμέσως επόμενο δευτερόλεπτο επαναλάμβαναν τη φράση τους λέγοντας αυτήν την φορά για τον «ορισμό του επικεφαλής», συμβαδίζοντας έτσι με την επικρατέστερη άποψη τόσο στο προχθεσινό ακροατήριο, όσο και ανάμεσα στους γλωσσολόγους.
Ρωτήσαμε το φιλόλογο Νίκο Λουτράρη να μας διαφωτίσει για το ζήτημα, γιατί μπορεί μεν το θέμα του ορισμού του επικεφαλής της Χιακής Συμπολιτείας να έκλεισε, αλλά ακόμα υπάρχουν ανοιχτά μέτωπα σε άλλες παρατάξεις και ενδεχομένων οι παρακάτω πληροφορίες να φανούν χρήσιμες σε επόμενες ενδοπαραταξιακές διεργασίες. Ιδού τι μας είπε ο Νίκος Λουτράρης:
Του επικεφαλής ή του επικεφαλή; Ποιο είναι το «σωστό»;
Από φιλολογική σκοπιά, δεν χωράει καμία αμφισβήτηση: Σύμφωνα με δύο έγκυρα ορθογραφικά και ετυμολογικά λεξικά, το «Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής» και το «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» (Μπαμπινιώτη), το επικεφαλής είναι επιρρηματική φράση, αποτελούμενη από μία πρόθεση (επί) και ένα ουσιαστικό σε γενική (κεφαλής), έλκοντας την καταγωγή της από το γαλλ. en tête (μεταφραστικό δάνειο). Σε καμία περίπτωση μία τέτοια φράση δεν θα πρέπει να συγχέεται με επίθετα της γ΄ κλίσης της αρχαίας ελληνικής, όπως ο αληθής, η αληθής, το αληθές, ο ασφαλής, η ασφαλής, το ασφαλές κτλ., των οποίων η κλίση έχει μεταφερθεί στη νέα ελληνική από την αρχαία, δίνοντας τους τύπους του αληθούς, της αληθούς (γενική αρσενικού και θηλυκού γένους ενικού αριθμού) και τον αληθή, την αληθή (αιτιατικές) στον ενικό και των αληθών, τους/τις αληθείς (στον πληθυντικό).
Αιτίες της παραπάνω σύγχυσης είναι ίσως αφενός η επικράτηση του μονολεκτικού τύπου (αντί για επί κεφαλής – παραπέμποντας έτσι οπτικά στα τριτόκλιτα επίθετα) και αφετέρου η συχνή χρήση της επιρρηματικής φράσης σε θέση ουσιαστικού (ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας) ή σε θέση επιθέτου (ο επικεφαλής πυροσβέστης), ωθώντας πολλούς ομιλητές να θεωρούν την ίδια τη φράση επίθετο ή ουσιαστικό, άρα και να την κλίνουν. Τεχνικά και γραμματικά όμως ο ορθός τύπος είναι πάντα άκλιτος: του/τον επικεφαλής του συνδυασμού, της/την επικεφαλής της αντιπροσωπείας κτλ.
Βέβαια, η σύγχρονη γλωσσολογική άποψη (η λεγόμενη «περιγραφική», σε αντιδιαστολή με τη «ρυθμιστική») είναι εκ φύσεως πιο «συγκρατημένη» στο να χαρακτηρίσει έναν τύπο (γραμματικό, συντακτικό, φωνολογικό) σωστό ή λανθασμένο, καθώς θεωρεί ότι γλώσσα είναι αυτό που μιλιέται από την πλειοψηφία των φυσικών ομιλητών, έστω κι αν αυτό φαίνεται κάποιες φορές να μην υπακούει στους γραμματικούς κανόνες∙ παραδείγματα αποτελούν οι λανθασμένες γραμματικά, αλλά ευρύτατα χρησιμοποιούμενες, προστακτικές υπέγραψε εδώ ή παρέδωσέ μου το αντικείμενο αντί των ορθών υπόγραψε / παράδωσε, η συχνή ορθογράφηση του σωστού συγγνώμη (συν + γνώμη) ως συγνώμη, η προφορά του τον τρελό, από όλους σχεδόν τους ομιλητές της νεοελληνικής σήμερα, ως [tondreló] αντί για [tontreló] και πολλά άλλα. Αν λοιπόν, για να επιστρέψουμε στο ζήτημά μας, παρά τις παρατηρήσεις και παραινέσεις των φιλολόγων, γενικευτεί σε βάθος χρόνου η χρήση τύπων όπως του επικεφαλούς ή τους επικεφαλείς, αυτό θα είναι ένδειξη μιας γλωσσικής αλλαγής που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από τους φιλολόγους και να μελετηθεί από γλωσσολόγους…