του Βαγγέλη Χαρίτου
Η επτάχρονη δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974) εκτός από τη κατάργηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, τις εξορίες των πολιτικών αντιπάλων, τη λογοκρισία, τα σκάνδαλα και κάθε λογής αυθαιρεσία, φέρει την ευθύνη και για την υποβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος -ιδίως των επαρχιακών- οικισμών της χώρας. Είναι γνωστό το παρατσούκλι ενός από τους δικτάτορες του Στυλιανού Παττακού “το μυστρί” που με περιοδείες ανά την επικράτεια προανήγγειλε θεμελίωνε και εγκαινίαζε έργα με σκοπό την απόκτηση λαϊκού ερείσματος για το καθεστώς.
Με σκοπό την άνοδο της οικονομίας της Χώρας, έστω παροδικά, υποστήριξαν την κατασκευή πολυώροφων κτιρίων, ακόμα κι αν καταστρέφονταν χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κάθε περιοχής. Ταυτόχρονα πολλά μνημεία που βρίσκονταν σε περιοχές “φιλέτα” χαρακτηρίζονταν εύκολα ως ετοιμόρροπα με σκοπό να απαλλαγούν από αυτά και να αποδοθούν οι χώροι για οικονομική εκμετάλλευση. Οθωμανικά και Φράγκικα κτίσματα ήταν τα συχνότερα θύματα, αφού δεν ταίριαζαν με τη κυρίαρχη ιδεολογία του καθεστώτος, ακόμα κι αν είχαν κηρυχθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες ως διατηρητέα.
Η Χίος δεν ξέφυγε από την καταστροφική λαίλαπα της Επταετίας. Μια πόλη που ως τότε είχε ισόγεια διώροφα και τριώροφα κτίρια σε ανθρώπινη κλίμακα, απέκτησε έξαφνα πολυώροφα που αλλοίωσαν την προοπτική του τοπίου, ιδίως του αμφιθεατρικού λιμανιού της. Αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή εκείνη υπήρχε η πρόθεση για τη κατεδάφιση του Φρουρίου της πόλης που ευτυχώς δεν έγινε πραγματικότητα.
Ανέγερση Πολυκατοικιών
Αν και η αντιπαροχή και η οριζόντια ιδιοκτησία ισχύει από το 1929, ο αναγκαστικός νόμος 395/68 (αύξησης συντελεστή δόμησης) ήταν εκείνος που μετέφερε το “πρότυπο” της Αθήνας στα προάστια των μεγάλων πόλεων καθώς και στις επαρχιακές πόλεις και κωμοπόλεις. Στη πόλη της Χίου ο νόμος αυτός είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια μεγάλου μέρους της παραδοσιακού κτιριακού αποθέματος της, ιδίως στο κέντρο, στο δίπολο δηλαδή πλατεία-λιμάνι και στις οδούς που το περιβάλλουν. Η σημερινή εικόνα της Προκυμαίας, των οδών Απλωταριάς, Βενιζέλου, Ροδοκανάκη και της Πλατείας Βουνακίου είναι ενδεικτικές.
Αεροδρόμιο
Λειτούργησε τον Αύγουστο του 1969. Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε υποτυπώδης αεροδιάδρομος από την περίοδο του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την αναγκαιότητα του συγκεκριμένου έργου υποδομής, μα θυσιάστηκε για το σκοπό αυτό μέρος της φυσιογνωμίας του Κάμπου. Στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα το αεροδρόμιο, όπως συμπεραίνεται από το χάρτη- αεροφωτογραφία του 1934 υπήρχαν περιβόλια με τη χαρακτηριστική Καμπούσικη μορφολογία. Άλλες οικίες που συνέπιπταν με το διάδρομο προσγείωσης κυρίως στα βόρεια καρατομήθηκαν. Αψευδείς μάρτυρες στέκουν τα κτίρια στον Κοκοροβυθά, (οικίες Κωστάλα και Κιτριλάκη) που πρόκειται να κατεδαφιστούν για την επέκταση.
Διάνοιξη οδού Ροΐδου
Αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του “Αποφασίζομεν και διατάσσομεν “ στη Χίο. Η δημοτική αγορά, ακίνητο που προσέφερε έσοδα στο ταμείο του δήμου από τα ενοίκια των πωλητών κρέατος και ψαριών, κόπηκε στα δυο το 1971 και ουσιαστικά αχρηστεύθηκε το εσωτερικό του. Ο λόγος: η βελτίωση της πρόσβασης των οχημάτων στο κέντρο της πόλης.
Ξενοδοχείο Χανδρή
Μέχρι την ανέγερση της ξενοδοχειακής μονάδας το 1972, στην άκρη του λιμανιού της Χίου δέσποζε με τη χαρακτηριστική μορφή του η νεογοτθικής εμπνεύσεως έπαυλη “Βράχος” της οικογενείας Κωστάλα. Το οίκημα με τους πυργίσκους οικοδομημένο μάλλον κατά το Μεσοπόλεμο, αποτελούσε ένα από τα πιο ιδιαίτερα κτίρια της Προκυμαίας της Χίου. Το κτίριο επιβίωσε από του Συμμαχικούς βομβαρδισμούς του “Τριγώνου” κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, έμελλε να χαθεί σε περίοδο ειρήνης. Δυστυχώς την εποχή εκείνη η τεκμηρίωση ήταν άγνωστη λέξη στην Ελλάδα του γύψου.
Τελωνείο Χίου
Η κατασκευή του λιμανιού της πόλης της Χίου το διάστημα 1895-1904 συνοδεύτηκε από την ανέγερση αναγκαίων κτιρίων για τη λειτουργία του. Ένα από αυτά ήταν και το Τελωνείο, χαρακτηριστικό δείγμα του εκλεκτικισμού, αρχιτεκτονικού ρυθμού που προτιμούσε η Οθωμανική διοίκηση στα δημόσια κτίρια. Το έτος 1931 παραδόθηκε η επέκταση του προς τη Προκυμαία του λιμανιού, που επέφερε τη μορφολογική του αλλοίωση. (Εφημ Πρόοδος 10 Αυγ 1931) Το έτος 1968 κατεδαφίστηκε η επέκταση και το 1971 το ίδιο το κτίριο, μαζί με το γειτονικό κτίριο του Χημείου, που αρχικά στέγαζε την Οθωμανική αστυνομία. Το νέο τελωνείο που υπάρχει μέχρι σήμερα θεμελιώθηκε στις 16-4-1972. Χαρακτηριστικό δείγμα της αισθητικής της δικτατορίας αποτελεί ένα από τα πλέον απρόσωπα κτίρια του λιμανιού μας και πλήρως αταίριαστο με τα παραδοσιακά που το περιβάλλουν.
Κτίριο οδού Λάδης
Το πλέον αμφιλεγόμενο κτίριο της πόλης της Χίου με το παρωνύμιο τσιμεντοκούτι, που θεμελιώθηκε το 1972. Αντικατέστησε προϋπάρχον ισόγειο κατάστημα με κεραμοσκεπή, με σκοπό να στεγάσει το πνευματικό κέντρο του δήμου Χίου αρχικά, έπειτα το δημοτικό συμβούλιο και υπηρεσίες του δήμου. Τελικά στέγασε αργότερα τη Λέσχη αξιωματικών μέχρι τη μετεγκατάστασή της στο “Ξενία”, για μικρό χρονικό διάστημα τον ΟΤΕ λόγω εργασιών επισκευής στο κτίριο που μέχρι σήμερα στεγάζεται. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου παραμένει κενό.
Τεκές ή Αγιασμένος Μπέλλα Βίστα
Απέναντι ακριβώς από την είσοδο των εγκαταστάσεων του Ναυτικού Ομίλου Χίου- το μόνο αξιόλογο κτίριο της Επταετίας- βρισκόταν ένα κτιριακό συγκρότημα μνημείο της Οθωμανικής περιόδου της Χίου: Ο τεκές ή Αγιασμένος. Για πολλά χρόνια αποτελούσε χαρακτηριστικό κτίριο της περιοχής αφού ο ιδιόμορφος τρούλος του δε θύμιζε σε τίποτα τζαμί και σημείο αναφοράς για τους περίοικους. Ορισμένοι ερευνητές υποθέτουν πως επρόκειτο ίσως για χριστιανικό ναό που είχε μετατραπεί σε Οθωμανικό τέμενος. Σήμερα μόνο φωτογραφίες σε ιδιωτικά αρχεία αποτελούν μάρτυρες της ύπαρξής του και οι αποφάσεις κήρυξής του-με πρώτη το 1946- ως διατηρητέου μνημείου στο διαδίκτυο, με την παρατήρηση: Έχει κατεδαφιστεί…
Η δικτατορία ως γνωστόν κατέρρευσε το 1974 αλλά άφησε ως παρακαταθήκη στην Ελληνική κοινωνία τη νοοτροπία της: Όλα εκτιμώνται με γνώμονα το οικονομικό συμφέρον και όχι με την αισθητική αξία. Ακόμα και σήμερα που υπάρχει το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, διατηρητέα κτίρια με ευθύνη δημοσίων φορέων αλλά και ιδιωτών κατεδαφίζονται. Μοναδικός σκοπός η εκμετάλλευση στο έπακρο της ιδιοκτησίας με την ανέγερση πολυόροφων κτιρίων.
