του Κώστα Ζαφείρη
Η παχιά μοκέτα που βούλιαζες μέσα της έφτανε σχεδόν μέχρι το ασανσέρ, το νεοκλασικό έλαμπε από την πρόσφατη ανακαίνιση. Η γραμματέας του κ. προέδρου μου χαμογέλασε από το high tech γραφείο της. Ο ίδιος ο κ. πρόεδρος (και αντιπρόεδρος, και γραμματέας και ταμίας και τα πάντα) με χαιρέτησε εγκάρδια. Στο ημίωρο της κουβέντας μας τρεις τέσσερις όροι κυριαρχούσαν: προσφορά, χορηγοί, budget, project, εθελοντές. Αυτούς τους εθελοντές εγώ δεν τους είδα ποτέ, ούτε και κανένας άλλος. Είδα όμως τα ιλουστρασιόν φυλλάδια με τις έγχρωμες φωτογραφίες που διαλαλούσαν το εξαιρετικό έργο της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης. Στο οπισθόφυλλο των φυλλαδίων διέκρινα τη σημαιούλα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη σημείωση ότι το έντυπο χρηματοδοτήθηκε από Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Είχα μπει στο νόημα… άλλωστε και ο ίδιος ο κ. πρόεδρος δεν το έκρυβε, με περισσή περηφάνια σου σέρβιρε τις διασυνδέσεις, τις γνωριμίες, τις φιλίες του με ισχυρούς παράγοντες του συστήματος εξουσίας.
Η ιστορία είναι πραγματική κι έλαβε χώρα την εποχή της μεγάλης άνθισης του φρούτου που ακούει στο όνομα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, εκεί κάπου κοντά στην ευωχία της ισχυρής Ελλάδας του 2004. Και άλλες αντίστοιχες ιστορίες έχουν έρθει πολλές φορές στην επιφάνεια.
Ο αδαής επισκέπτης της χώρας, ας πούμε ότι υποθετικά έφθανε εδώ από «άλλο πλανήτη», κοιτώντας τις λίστες, που κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις θα έμενε με το στόμα ανοιχτό. Θα είχε ασφαλώς την εντύπωση ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου περισσεύει η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, ο πολιτισμός, η εθελοντική προσφορά. Μια χώρα που οι πολίτες έχουν πάρει πολλές από τις πλευρές της καθημερινής ζωής στα χέρια τους, αναπτύσσουν τις δικές τους δράσεις χωρίς εξαρτήσεις από την κυβέρνηση και άλλους παράγοντες. Το κράτος πάλι από την πλευρά του βοηθάει ποικιλοτρόπως αυτές τις πρωτοβουλίες χωρίς να περιμένει ανταλλάγματα. Έτσι δεν είναι; Κούνια που τον κούναγε τον αδαή επισκέπτη.
Στην εποχή στην οποία αναφερόμαστε υπήρχε πραγματική έκρηξη, οι εθελοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, στήνονταν βιαστικά, ανέπτυσσαν μέσα σε μια νύχτα τη δράση τους, οι περισσότερες από αυτές σε μια νύχτα επίσης μεταλλάσσονταν ή απλά έπαυαν να υπάρχουν. Καθοριστικό σημείο στη ζωή τους ήταν η συνάντησή τους με τα κονδύλια του κρατικού κορβανά τα οποία την εποχή εκείνη αφθονούσαν. Έτσι προέκυπταν τα πολυτελή γραφεία, οι πανάκριβες εκδηλώσεις, οι πληρωμένες ολοσέλιδες καταχωρήσεις στον τύπο. Σήμερα, με όσα έχουμε μάθει στο μεταξύ μπορούμε να πούμε ανεπιφύλακτα «αυτοί ναι μαζί τα φάγανε».
Κάποια στιγμή όμως καταφέραμε να ρίξουμε μια ματιά πίσω από τη χρυσοποίκιλτη κουρτίνα. Και όλοι μαζί φρίξαμε. Σπατάλες, διασπάθιση του δημόσιου χρήματος, μαγαζάκια που βιαστικά στήθηκαν έκαναν τζίρων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ευρώ και μετά εξαφανίστηκαν. Νομοί της Περιφέρειας που βρέθηκαν ξαφνικά στην απόλυτη πρωτοπορία του εθελοντισμού και της προσφοράς (η Ροδόπη επί θητείας Ε. Στυλιανίδη στο ΥΠΕΞ για παράδειγμα).
Δεν είναι στις προθέσεις μας να κάνουμε περιπτωσιολογία, έτσι κι αλλιώς κι αλλιώς τα περισσότερα τα γνωρίζουμε. Ας αναφέρουμε μονάχα, επειδή αποτελεί εξόφθαλμο παράδειγμα την περίπτωση της ΜΚΟ «Αλληλεγγύη» της Ελλαδικής Εκκλησίας. Την εποχή που ο Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης κοσμούσε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο στήθηκε αυτό το μεγαλειώδες μαγαζί. Κι επειδή ως γνωστόν η Ελλαδική Εκκλησία είναι πενόμενη άντλησε εκατομμύρια από τον κρατικό κορβανά. Συμφωνίες με τη Δεξιά του Κυρίου ήταν αυτές. Και σήμερα είναι πλέον γνωστό ότι υπήρξαν τόνοι τροφίμων που σάπισαν στις αποθήκες, εικονικές αγορές σιτηρών, κομπίνες δυσθεώρητου οικονομικού ύψους. Και ακολούθησαν εισαγγελείς και διαχειριστικοί έλεγχοι. Και βέβαια κανείς δεν μπήκε φυλακή. Ούτε πρόκειται να μπει.
Μην τα τσουβαλιάζουμε όλα θα πει ίσως κάποιος. Δίκιο θα έχει μόνο που τα πράγματα μόνα τους τσουβαλιάζονται. Σαφώς και υπάρχουν και ΜΚΟ με πραγματικό έργο και προσφορά, με δράση σε σημαντικούς τομείς, με ανθρώπους που δίνουν την ψυχή τους για το έργο τους. Είναι συνήθως αυτές που δεν πολυφαίνονται και δεν πολυδιαφημίζονται, αυτές που δεν έχουν και τόση ανάγκη την κρατική αρωγή και τις εξαρτήσεις που αυτή συνεπάγεται. Μόνο που η «συνύπαρξή» τους με τις μαϊμούδες των πάσης φύσεως λαμογίων τις αδικεί κατάφωρα. Η αλήθεια είναι μάλιστα ότι πολλές από τις καταγγελίες για διασπάθιση του δημόσιου χρήματος από οργανώσεις – σφραγίδες, προέρχονται από άλλες οργανώσεις με υπαρκτή δράση.
Έτσι πλάι σε καταξιωμένες οργανώσεις και πρωτοβουλίες που όλοι τις γνωρίζουμε από το έργο τους, ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια και άλλες χρηματοδοτούμενες οργανώσεις με τίτλους ευφάνταστους και πομπώδεις. Αναφέρω ενδεικτικά μερικούς έτσι για να εκτιμηθεί το νεοελληνικό δαιμόνιο: Σύμβουλοι Ευρωπαϊκής Ενοποιήσεως, Ινστιτούτο Απασχολησιμότητας, Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εμπειρογνωμόνων και Τεχνομεσιτείας, Ευρωπαϊκή Προοπτική, Έργο Πολιτών, Ηγησίπολις, Θεσσαλονικέων Πολιτεία, «Καλλιεργώντας τον νου πολεμάμε την πείνα» (οι τρεις τελευταίες με ιθύνοντα νου τον ξεχασμένο σήμερα κ. Ζαχόπουλο).
Όμως τι στ’ αλήθεια εξυπηρετούν οι πολυώνυμες ΜΚΟ, πέρα από το προφανές παιχνίδι πλουτισμού που παίζεται και βέβαια δεν είναι καθόλου αμελητέο.
Εξυπηρετούν το Κράτος, ή καλύτερα την εκάστοτε εξουσία, αφού τη διευκολύνουν να στήσει το παιχνίδι της επιρροής, της διαπλοκής και της εξάρτησης. Η σύμπτωση συμφερόντων γίνεται εμφανέστατη, εκεί που δεν μπορεί να υπάρξει ροή χρήματος μέσα από τις διαδικασίες της δημόσιας χρηματοδότησης (που ένα ελάχιστο νομιμότητας το απαιτεί), τα ρεύματα δημόσιου χρήματος μέσα από διαδικασίες αδιαφανείς και σκοτεινές έχουν το λόγο. Κι ακόμα, πέρα από το οικονομικό σκέλος, διευκολύνουν την εξουσία να δείχνει όποτε εκείνη κρίνει το «ανθρώπινό της πρόσωπο», την ευαισθησία της. Ορίστε χρηματοδοτούμε τους πρωτεργάτες της κοινωνικής προσφοράς, είναι σα να μας λένε. Άσχετα βέβαια ότι χρηματοδότηση ΜΚΟ, ειδικά στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής και φροντίδας, συνοδεύεται από την παντελή απουσία, ή την πασιφανή αποτυχία του κράτους σε αντίστοιχα πεδία άσκησης πολιτικής.
Εξυπηρετούν διάφορους παράγοντες, πρωταγωνιστές του εθελοντισμού, σατραπίσκους των ακριβών γραφείων και των ωραίων φωτογραφιών. Και εδώ επίσης το δέλεαρ είναι κάτι περισσότερο από το οικονομικό. Περιλαμβάνει τις πολύπλοκες «άκρες» και διασυνδέσεις που το ιδιότυπο star system του εθελοντισμού περιέχει.
Γνωριμίες, προβολή, καταξίωση, διασημότητα, αναγνώριση. Ακριβοπληρωμένες συναντήσεις, προσκλήσεις στα ΜΜΕ, προώθηση προσώπων ως «υπεράνω υποψίας», η καλή μαρτυρία του μηντιακού χωριού. Όλα αυτά για όλους αυτούς σημαίνουν πολύ απλά εξουσία, κι αν μάλιστα η εξουσία αυτή συνοδεύεται και από άφθονο χρήμα τόσο το καλύτερο.
Εξυπηρετούν κι εδώ πρέπει να κάνουμε την αυτοκριτική μας την εφησυχάζουσα κοινωνία μας. Η αλληλεγγύη, η κοινωνική δράση, η προσφορά ακόμα και στη γειτονιά μας, η διεκδίκηση, έχουν δώσει τη θέση τους στο κόψιμο μιας επιταγής ή στη συμμετοχή μέσω τηλεφώνου, σε κάποιον –από τους πολλούς- τηλεμαραθωνίους. Κάπως έτσι εφησυχάζονται συνειδήσεις, οι θλιβερές όψεις της πραγματικότητας, η καθημερινή βαρβαρότητα που πολλές φορές ζούμε δεν διαταράσσει τη γαλήνη μας. Υπάρχουν όσοι είναι «εντεταλμένοι» γι’ αυτό κι εμείς συμβάλλουμε με τον οβολό μας. Άσχετο βέβαια ότι σε αρκετές περιπτώσεις αυτή μας η προσφορά ξεστρατίζει στο δρόμο και καταλήγει εντελώς αλλού…
Για πολλούς αιώνες η αντιμετώπιση πλευρών της κοινωνικής παθογένειας, του αποκλεισμού, της φτώχειας, της ανέχειας, της μιζέριας, είχε εναποτεθεί στη φιλανθρωπία. Με όλη την ιδεολογική της επένδυση από εποχή σε εποχή. Σχετικά πρόσφατα, στα μισά του 20ου αιώνα, έγινε κατανοητό ότι η φροντίδα των αδύναμων, η κοινωνική πρόνοια, η αλληλεγγύη είναι δικαίωμα και κατάκτηση, είναι υποχρέωση εν τέλει της κοινωνίας και βασική αποστολή του κράτους. Κι υπήρξαν βήματα σημαντικά τουλάχιστον σε κάποιες από τις δυτικές κοινωνίες. Σήμερα, σε μια κατάσταση κρίσης που οδηγεί στην κοινωνική αποσύνθεση, γραμμές υποχώρησης φαίνεται να μην υπάρχουν. Το κοινωνικό κράτος, σταθερά κατεδαφίζεται. Πάνω στα συντρίμμια του φύονται οι ποικιλώνυμες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, οι οποίες ακόμα και στην καλύτερη των περιπτώσεων εισάγουν εκ νέου το ιδεολόγημα της φιλανθρωπίας. Η κοινωνία και η Πολιτεία δεν έχουν πια την υποχρέωση να ευαισθητοποιούνται και να ενεργοποιούνται, όλα ανάγονται στον εθελοντισμό, άντε με την κρατική αρωγή.
Το παραπάνω παράδειγμα προέρχεται από τον χώρο της κοινωνικής πολιτικής, ωστόσο ισχυρίζομαι ότι μπορεί να έχει εφαρμογή και σε άλλα πεδία: της διατήρησης και της προστασίας του περιβάλλοντος, της βοήθειας στον Τρίτο Κόσμο, της εκπαίδευσης, της υγείας. Παντού προετοιμάζεται η αποχώρηση του δημόσιου και η είσοδος του ιδιωτικού. Πλάι στο κερδοσκοπικό ιδιωτικό συμφέρον ίσως και σε συνάρτηση με αυτό, φυτρώνει ο «εθελοντισμός» με τις αντίστοιχες ΜΚΟ, ίσως για να γλυκάνει το πικρό ποτήρι. Άσχετα από προθέσεις, η λήξη των όποιων διεκδικήσεων δημόσιων αγαθών και η αποκλειστική εναπόθεσή τους σε εθελοντές είναι η άλλη όψη της ιδιωτικοποίησης. Άλλη όψη του ίδιου νομίσματος.
Με όλα τα παραπάνω προσπάθησα να δείξω ότι υπάρχουν κι άλλες διαστάσεις στο «πάρτυ των ΜΚΟ», πέρα από την αυτονόητη οικονομική που βγάζει μάτι και στην οποία έχουν επικεντρώσει οι, έως και, σκανδαλοθηρικές αποκαλύψεις. Υπάρχουν διαστάσεις κοινωνικές και πολιτικές, διαστάσεις που αγγίζουν την ουσία μιας συζήτησης για κατακτήσεις, δικαιώματα, κοινωνικό κράτος . Αυτές τις διαστάσεις προσπαθήσαμε να φωτίσουμε. Ίσως επειδή το θέμα δεν είναι μόνο τα –πολλά- λεφτά…
