Γύρνα φτερωτή του μύλου

Νερόμυλοι και ανεμόμυλοι. Δύο σημαντικά κομμάτια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέκουν ακόμα διάσπαρτοι στη χώρα μας, σιωπηροί μάρτυρες του μόχθου των κατοίκων μιας άλλης εποχής. Ορισμένοι έχουν αποκατασταθεί και λειτουργούν κυρίως ως χώροι πολιτισμού. Οι περισσότεροι όμως, περιμένουν καρτερικά να διαφυλαχθούν και να αναδειχθούν πριν καταρρεύσουν οριστικά.

της Έλενας Καλογρίδου

Η ανάπτυξη της γεωργίας, με κύριο προϊόν τα δημητριακά, ήταν ένα από τα σημαντικότερα ορόσημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Για να θρυμματίσει τους σπόρους ο νεολιθικός άνθρωπος χρησιμοποιούσε τους τριπτήρες. Κυλινδρικές πέτρες που τις κινούσε πέρα-δώθε επάνω σε λίθινες πλάκες ή μέσα σε γούρνες.

Το γουδί, πέτρινο ή ξύλινο, είναι η μοναδική επινόηση του προϊστορικού ανθρώπου, η οποία μέχρι και σήμερα παραμένει απαράλλαχτη.

Οι χειρόμυλοι γίνονται αναγκαία σύνεργα κάθε ελληνικής οικογένειας και η επινόησή τους, κατά την ελληνική μυθολογία, αποδίδεται στον Μύλη, γιο του Λέλεγα, του πρώτου βασιλιά της Λακωνίας. Προστάτης των χειρόμυλων ήταν ο Δίας που μεταξύ των άλλων επωνυμιών του λεγόταν και Μυλέας. Τα μυθικά χρόνια το άλεσμα στον χειρόμυλο γινόταν από σκλάβες, τις αλετρίδες. Στην αρχαία Αθήνα, αλετρίδες ονόμαζαν και τις ιέρειες της θεάς Αθηνάς που άλεθαν το σιτάρι για τα «ιερά πόπανα», τις κουλούρες δηλαδή που προορίζονταν για τις θυσίες. Εργασία τιμητική.

Ο χρόνος πέρασε και οι ανάγκες άλλαξαν. Η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή και ζήτηση δίνουν επαγγελματική διάσταση στην αλεστική δραστηριότητα, στην οποία ανταποκρίνονται επιτυχώς ο ανθρωπόμυλος και στη συνέχεια ο ζωόμυλος.

Μετά τον άνθρωπο και τα ζώα, στην αλεστική δραστηριότητα υπεισέρχονται οι δυνάμεις του νερού και του αέρα. Οι νερόμυλοι και οι ανεμόμυλοι φέρνουν δυναμική εξέλιξη στα αλεστικά μέσα και καθιερώνονται μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κάθε εξελικτικό στάδιο των μύλων δεν εκτοπιζόταν από το επόμενο. Έτσι στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα εξακολουθούσαν να δουλεύουν, κατά περιοχές στην Ελλάδα -παράλληλα με τους βιομηχανικούς μύλους- και οι χειρόμυλοι και οι ζωόμυλοι και οι νερόμυλοι και οι ανεμόμυλοι.

Παρατηρώντας σήμερα τους μύλους από μια απόσταση ικανή, δημιουργείται η εντύπωση ότι πρόκειται για ζωντανά λαογραφικά εκθέματα, και μάλιστα… αφημένα στην φυσική τους θέση, προσκαλώντας το νερό και τον άνεμο να ανταποκριθούν στην λιτή τους ομορφιά και να γυρίσουν την φτερωτή. Σαν ένα ερωτικό κάλεσμα, που θα δώσει καρπούς και θα θρέψει γενιές ολόκληρες, θα διδαχθεί στο σχολείο, θα γίνει στίχος και θα υμνηθεί από τους ποιητές του 20ου αιώνα.