του Κώστα Μερούση
Όσο ζούσε ο Κοραής δημοσιεύτηκαν δύο βιογραφίες του: Η «Biografi e nouvelle des contemporains»¹, Paris 1822, E΄ 52-55 και αυτή του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού στο βιβλίο του «Cours de la literature grecque moderne» Geneve 1827, 103 etc»². «Γράφω λοιπόν απλά τινά της ζωής μου συμβάματα· και τούτο όχι δι’ άλλο (μαρτύρομαι την ιεράν αλήθειαν), πλην διά να επανορθώσω τινά σφάλματα εκείνων, οι οποίοι και ζώντα ακόμη (δεν εξεύρω διά ποίαν αιτίαν) ηθέλησαν να με βιογραφήσωσιν»³
Ο Αδαμάντιος Κοραής το Δεκέμβριο του 1829, τέσσερα δηλαδή χρόνια πριν πεθάνει, επικαλούμενος τα πιεστικά αιτήματα του Χιώτη έμπορου και φίλου του Ευστρατίου Ράλλη4, αλλά και την ανάγκη διόρθωσης των αβλεψιών που υπήρχαν στις σύγχρονες βιογραφίες του, συντάσσει το βίο του. Ένα ολιγοσέλιδο κείμενο, λιτό στη διατύπωση αλλά ιδιαιτέρως περιεκτικό, το οποίο δικαίως χαρακτήρισε ο Κ. Άμαντος ως ένα από τα κλασικά έργα όλης της νεοελληνικής λογοτεχνίας5, και στο οποίο μοιάζει να μας κλίνει το μάτι6, για να αναζητήσουμε τη διαρθρωτική σύνθεση του έργου του.
Στη Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής» απόκειται κολοβό το χειρόγραφο με την αυτοβιογραφία του, με ημερομηνία 4 Μαρτίου 1926, [στον τυπωμένο «Βίο» του 1833 αναφέρεται στο τέλος η χρονολογία 23 Δεκεμβρίου 1829, γεγονός που δηλώνει ότι η συγγραφή της αυτοβιογραφίας του απασχόλησε τον Κοραή επί τέσσερα σχεδόν χρόνια].
Το χειρόγραφο αυτό, έχει στον Κατάλογο των χειρογράφων της Βιβλιοθήκης τον αριθμό 493, αποτελείται από 18 αριθμημένες σελίδες (0,295×0.195) από χοντρό χαρτί, με μεγάλο προς τ’ αριστερά περιθώριο.
Σ’ ένα άλλο φύλλο, χωριστά, από 4 σελίδες χωρίς αρίθμηση, με γραμμένη μόνο την πρώτη σελίδα, υπάρχουν διάφορες προσθήκες, πάλι με το χέρι του Κοραή. Το χειρόγραφο αυτό είναι κολοβό. Στον ίδιο φάκελο υπάρχουν άλλες τέσσερις σελίδες, αριθμημένες 17-20, σε λεπτότερο χαρτί, του ίδιου σχήματος, κι’ αυτό με μεγάλα περιθώρια, με γράψιμο άλλου, που φαίνεται όμως να επηρεάστηκε από το γραφικό χαρακτήρα του Κοραή, αλλά είναι πιο καλλιγραφικό.
Πρέπει να είναι το γράψιμο του Φιλίππου Φουρναράκη, πιστού φίλου και γραμματικού του Κοραή τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Στον απόηχο του θανάτου του και μέσα στο κλίμα συγκίνησης που αυτός προκάλεσε στους φιλοκοραϊκούς και γενικότερα φιλολογικούς κύκλους της εποχής η αυτοβιογραφία του Αδαμάντιου Κοραή κυκλοφόρησε αμέσως και γνώρισε επανειλημμένες επανεκδόσεις.
Όπως μας πληροφορεί ο Φίλιππος Φουρναράκης7, η αρχική εκτύπωση του βίου του έγινε το 1833, «φιλοτίμω δαπάνη των Ομογενών», σε δυο διαφορετικές εκτυπώσεις8.
Στη δεύτερη εκτός της Αυτοβιογραφίας έχει τυπωθεί και μια εικόνα του Κοραή, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τον ευπρεπισμό του τάφου του και την τοποθέτηση επιτάφιας επιγραφής. Η τιμή του Βίου ήταν δυο φράγκα, ενώ της εικόνας, «εις μέγα χαρτίον», ένα φράγκο.
Η αυτοβιογραφία του Κοραή δημοσιεύτηκε και στις σελίδες ζ΄-λβ΄» της έκδοσης: «Συλλογή των εις την Ελληνικήν Βιβλιοθήκην, και τα Πάρεργα Προλεγομένων, καί τινων συγγραμματίων του Αδαμαντίου Κοραή: ……. Εν Παρισίοις 1833, Εκ της Τυπογραφίας Κ. Εβεράρτου».
Ένα χρόνο αργότερα, το 1834, η αυτοβιογραφία του Κοραή μεταφράστηκε στα λατινικά και εκδόθηκε με τον παρακάτω τίτλο: «Christian Furchtegott Becher, Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου, Vita Adamantii Corais ab ipso conscripta, Liegnitz 1834.» Στις σελίδες 1-14 τυπώνεται το πρωτότυπο κείμενο και από τη σελίδα 15 έως τη σελίδα 26 καταγράφεται το μεταφρασμένο στα λατινικά.
Η Σύρος, ισχυρό ναυτικό και εμπορικό κέντρο του Αιγαίου, τίμησε ιδιαιτέρως τον Αδαμάντιο Κοραή. Οι δύο επόμενες συριανές εκδόσεις πιθανότατα να συνδέονται με την παρουσία των Χιωτών προσφύγων στο νησί και του Νεόφυτου Βάμβα, φίλου του Α. Κοραή, ο οποίος παρέμεινε στη Σύρο κατά την τριετία 1833-1836. Είναι επίσης γνωστό το γεγονός ότι τον Ιούλιο του 1833 στη Σύρο έγινε και το πρώτο, μετά το θάνατο του Α. Κοραή, μνημόσυνο σε ελλαδικό χώρο9.
Το 1836 στην Ερμούπολη της Σύρου εκ της Τυπογραφίας Γ. Μελισταγούς πραγματοποιείται νέα έκδοση (και το ίδιο έτος δεύτερη έκδοση) της Αυτοβιογραφίας, στην οποία συμπεριλαμβάνεται στις σελίδες 33 – 38 ένα εκλαϊκευμένο κείμενο του εκδότη, με συμπληρωματικά βιογραφικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με το θάνατο του Κοραή με τίτλο: «Βίος Αδαμαντίου Κοραή. Συγγραφείς παρά του ιδίου και τυπωθείς πρώτον εις Παρισίους κατά το 1833 εις τον οποίον προστίθεται και η επιτάφιος επιγραφή συντεθείσα υπ’ αυτού. Εν Ερμουπόλει, εκ της Τυπογραφίας Γ. Μελισταγούς. 1836»
Τρία χρόνια αργότερα, το 1839, η Αυτοβιογραφία του Κοραή επανεκδίδεται, όχι αυτοτελής αυτή τη φορά, πάλι στην Ερμούπολη της Σύρου, εκ της Τυπογραφίας Γεωργίου Πολυμέρη, στις σελίδες 33-64, με τίτλο: «Βίοι του Β. Φραγκλίνου και Α. Κοραή, και η επιστήμη του Καλού Ριχάρδου. Δια τους ελληνικούς παίδας υπό Χ. Α…».
Το ίδιο έτος, το 1839, ο Ιάκωβος Ρώτας στην έκδοση με τίτλο «Απάνθισμα επιστολών Αδαμαντίου Κοραή, εκδίδοντος Ιακώβου Ρώτα, Φιλοτίμω Συνδρομή των Φιλομούσων Ελλήνων, Εν Αθήναις, Εκ της Τυπογραφίας Κ. Ράλλη, 1839» και στις σελίδες στ-ιδ, γίνεται εκτενέστατη αναφορά στο «Βίο» του Κοραή. Δύο χρόνια αργότερα, το 1841, όταν επανεκδίδεται από τον Ιάκωβο Ρώτα το «Απάνθισμα… Εν Αθήναις, Εκ της τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά…» η «Αυτοβιογραφία» περιλαμβάνεται πλήρης στις σελίδες 1-22.
Σε μια πόλη της παλαιάς Πρωσίας όπου άνθισε ο φιλελληνισμός, ακολουθεί η έκδοση του 1849, «υπό Αυγούστου Θεοδώρου Πεύκερ, διδασκάλου της απλοελληνικής διαλέκτου επί τω Πανεπιστημίω και της Γαλλικής γλώσσης παρά τω πρακτικώ λυκείω της Βρεσλαυίας».
Στην Αθήνα του 1870, από το τυπογραφείο του Νικήτα Πάσσαρη η Αυτοβιογραφία «εκδίδοται νυν το τρίτον μετά τινων εν τω τέλει προσθηκών…».
Το 1883, με αφορμή την πεντηκονταετηρίδα Κοραή, η Εστία της 27-3-1883 (τ. ΙΕ΄/αρ.φ. 387), δημοσιεύει μέρος της αυτοβιογραφίας στις σελίδες 193-198.
Η γαλλική μετάφραση του Βίου Α.Κοραή πραγματοποιήθηκε το 1887 και εκδόθηκε με τον τίτλο: «D’ Estournelles de Constant, P. H. B., Vie de D. Coray, traduite du grec, Paris 1887».
Στη σειρά της «Βιβλιοθήκης του Λαού» του Π. Σακελαρίου με πιθανό έτος έκδοσης το 1889 (σύμφωνα με τον Φ. Ηλιού) εκδίδεται ξανά η Αυτοβιογραφία με τίτλο: «Κοραή Αυτοβιογραφία, Παπατρέχας, Ενύπνιον, Εν Αθήναις, Τύποις και αναλώμασι Π.Δ. Σακελλαρίου10».
Το 1933, στην Αθήνα ο εκδοτικός οίκος «Αγών» κυκλοφόρησε το βιβλίο «Αυτοβιογραφία Αδαμαντίου Κοραή, 1833-1933, μετά Γαλλικού προλόγου υπό Π. Λάσκαρη…», ενώ το επόμενο έτος, το 1934, η Ακαδημία Αθηνών περιέλαβε στις σελίδες 9-26, αυτούσια την Αυτοβιογραφία σε ειδική έκδοσή της με τίτλο: «Αδαμαντίου Κοραή, Χρυσά Έπη, (επιμ. Εμμ. Παντελάκης), Εν Αθήναις 1934, Ακαδημία Αθηνών», με αφορμή τον εορτασμό των εκατό χρόνων από τον θάνατό του11.
Το 1953, ο Κ. Θ. Δημαράς, στο σπουδαίο ο έργο του: «Ο Κοραής και η εποχή του, (επιμ. Κ. Θ. Δημαράς), Αθήναι…», στις σελίδες 240 – 250, παραθέτει ολόκληρη την αυτοβιογραφία του Κοραή. Επίσης ο Γ. Βαλέτας στο «Κοραής άπαντα τα πρωτότυπα έργα, αναστύλωσε και έκρινε Γ. Βαλέτας, χ.χ., εκδ. Δωρικός» , τ. Α1 και στις σελίδες ξγ΄-10, περιλαμβάνει αυτούσια την Αυτοβιογραφία του Α. Κοραή.
Παρά τις συχνότατες αναφορές στην αυτοβιογραφία του Κοραή από την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, για πολλές δεκαετίες δεν φαίνεται να προκάλεσε ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την αυτοτελή επανέκδοσή της μέχρι το 2013, όταν ο «Σύλλογος Φίλων της Βιβλιοθήκης Κοραής Χίου» και το «Ιστορικό Ιατρικό Μουσείο Χίου» προχώρησε στην επανέκδοση του έργου με τίτλο: «Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου, Σχολιασμός: Κωνσταντίνος Ι. Μερούσης, Επιμέλεια έκδοσης: Δρ. Ανδρέας Φρ. Μιχαηλίδης, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου – Περιφερειακή Ενότητα Χίου, Χίος 2013».
«Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου»: «Πρόκειται για ένα κείμενο γραμμένο με σεμνότητα, με το οποίο ο Κοραής προσπάθησε να αναδείξει κάποια ζητήματα που αφορούσαν τη βιωτή του, αναστοχαζόμενος, με την σοφία των χρόνων που είχαν περάσει…»12 «Όταν αναγιγνώσκει κανείς την αυτοβιογραφίαν του Κοραή, ένα από τα κλασικά έργα όλης της ελληνικής λογοτεχνίας, όχι μόνο της νεοελληνικής, δεν δύναται να φαντασθεί το τεράστιον έργον του μετριόφρονος ανδρός»13.
- ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Αγγέλου 1998
Αγγέλου Ά, «Ο ανεξάντλητος Αδαμάντιος Κοραής», αφιέρωμα εφημερίδας «Η Καθημερινή», «Επτά Ημέρες» «Αδαμάντιος Κοραής. 250 χρόνια από τη γέννησή του», Κυριακή 30 Νοεμβρίου 1998, Αθήνα, σ. 2-31.Άμαντος 1935
Άμαντος Κ., «Το έργον του Αδαμαντίου Κοραή», Η εκατονταετηρίς του Αδαμαντίου Κοραή. Λόγοι εκφωνηθέντες και πεπραγμένα της Επιτροπής Εορτασμού, Αθήνα, Εστία, σ. 1-18.Ηλιού 1995
Ηλιού Φ., «Από την κριτική στην άρνηση της παράδοσης: η περίπτωση του Κοραή», Νεοελληνική Παιδεία και Κοινωνία, σ. 249-256.Θερειανός 1889
Θερειανός Δ., Αδαμάντιος Κοραής. Τόμος Πρώτος, Τεργέστη, Οικονόμειο Κληροδότημα, Τύποις του Αυστροουγγρικού Λόϋδ.Θερειανός 1890
Θερειανός Δ., Αδαμάντιος Κοραής. Τόμος Δεύτερος , Τεργέστη, Τύποις του Αυστροουγγρικού Λόϋδ, Τεργέστη
Θερειανός, Δ: Αδαμάντιος Κοραής. Τόμος Τρίτος, Τεργέστη, Τύποις του Αυστροουγγρικού ΛόϋδΚαββάδας 1968
Καββάδας Στ., «Ο Παπατρέχας του Αδαμάντιου Κοραή. Βιογραφία και χαρακτηρισμοί», Χιακή Επιθεώρησις 6, σ. 113-118.Καββάδας 1971
Καββάδας Στ., Φίλιππος Φουρναράκης. Ο θερμότερος συμπαραστάτης του Αδάμ. Κοραή, Χιακή Επιθεώρησις (1971), σ.σ. 119-128.Καλοσπύρου 2006
Καλοσπύρου Ν., Ο Αδαμάντιος Κοραής ως κριτικός φιλόλογος και εκδότης, τ. Α και Β, Αθήνα, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων.Κωστής 1894
Κωστής Ν., «Βερνάρδος Keun και Κοραής», Παρνασσός 16, αρ. 8, σ. 601-612.Kοραής 1833
Kοραής Α , «Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου, Σχολιασμός Κωνσταντίνος Ι. Μερούσης, Πρόλογος και Επιμέλεια έκδοσης: Δρ. Ανδρέας Φρ. Μιχαηλίδης, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου – Περιφερειακή Ενότητα Χίου, Χίος 2013».Κούζης 1935
Κούζης A., «Ο Αδαμάντιος Κοραής ως ιατρός», Η εκατονταετηρίς του Αδαμαντίου Κοραή. Λόγοι εκφωνηθέντες και πεπραγμένα της Επιτροπής Εορτασμού, Αθήνα, Εστία, σελ. 19-56. - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
-
1 Kοραής 1833
2 Kοραής 1833
3 Kοραής 1833
4 Kοραής 1833
5 Άμαντος 1935
6 Αγγέλου 1998
7 Καββάδας 1971
8 Βλέπε εικόνα 2
9 Kοραής 1833
10 Καββάδας 1968
11 Κούζης 1935
12 Kοραής 1833 (Πρόλογος)
13 Άμαντος 1935