Η επέκταση του αεροδρομίου και οι τελευταίες ημέρες μιας ακόμα περιοχής του Κάμπου

του Βασίλη Αγιαννίδη

Κάποια σπίτια είναι κλειστά, σα να περιμένουν τους ιδιοκτήτες τους να ξανάρθουν. Άλλα, ορθάνοιχτα. Αφημένα. Πόρτες και παράθυρα που τρίζουν με το θαλασσινό βοριά, άδεια δωμάτια και καμιά φορά, σε κάποια γωνιά, λίγα κοχύλια, καλοκαιρινά ενθύμια. Η εικόνα της περιοχής του Κοκοροβυθά, που εκκενώθηκε οριστικά πλέον για την επέκταση του αεροδρομίου, θυμίζει ταινία επιστημονικής φαντασίας με τον πλανήτη, μετά από κάποια καταστροφή, άδειο από τους κατοίκους του.

Ποιός μπορεί να φανταστεί σήμερα βλέποντας τις εγκαταλελειμμένες μάντρες των μεταφορικών εταιριών, τα κλειστά σπίτια και τα αποψιλωμένα χωράφια, πως κάποτε σε αυτήν την περιοχή, βόρεια του αεροδρομίου, υπήρχαν άνετες κατοικίες μέσα σε κατάφυτα κτήματα όπου ζούσαν ευτυχισμένοι άνθρωποι παρέα με τα φυτά, τα ζώα και τα βιβλία τους, ατενίζοντας τη θάλασσα ή ρεμβάζοντας με τον ήχο των νερών από τα μαγγανοπήγαδα και τις στέρνες.

Η περιοχή του Κοκοροβυθά, όπως ορίζεται στο τοπογραφικό του Κάμπου του Arnold Smith, περιβάλλεται από την οδό Αεροπόρου Κωνσταντίνου Ροδοκανάκη στα βόρεια, την οδό Ανδρέα Λαιμού στα δυτικά, την οδό Γιάννη Χρήστου και δρομίσκο που ενώνει τη Χρήστου με τη Λαιμού στα νότια, και τη λεωφόρο Ενώσεως στα ανατολικά.

Τα περισσότερα κτήματα της περιοχής ήταν γενοβέζικα και κατόπιν οθωμανικά. Από τα σημαντικότερα που διατηρούνται, με μεγαλύτερες ή ηπιότερες επεμβάσεις, είναι το Κορέσικο, το Μηλιάδικο, το Πρώικο, τα κτήματα Απέσσου, Καμαράδου, Μορτάκη, Σκαναβή, και μερικά Χανδρήδικα. Υπάρχουν επίσης τριάντα τρία περίπου πηγάδια και ισάριθμες στέρνες καθώς και ένα ενδιαφέρον σύνολο κρηνών στο παλιό οθωμανικό κτήμα Σεπέτ εφέντη, απέναντι από τη Φάρκαινα.

Το ένα τέταρτο της περιοχής καταλαμβάνει ήδη το αεροδρόμιο. Σε αυτό, σύμφωνα με το τοπογραφικό του Κάμπου του Γεωργίου Ζολώτα, βρίσκονταν, μεταξύ άλλων, τα κτήματα Αυγερινού, Ψύχα και Μηλιάδη.

Σήμερα, για την επέκταση του αεροδρομίου, απαλλοτριώθηκαν και αναμένεται να αποψιλωθούν τα παρακάτω περιβόλια και να κατεδαφιστούν τα εξής σπίτια:

Κτήμα Κιτριλάκη

Αναφέρεται από τον Ζολώτα αρχικά σαν ιδιοκτησία Χανδρή και κατόπιν Φρυδά. Πιθανόν παλαιότερα Αυγερινού εφόσον ο Ιωάννης Φρυδάς νυμφεύτηκε την Αικατερίνη Αυγερινού. Κληροδοτήθηκε στην κόρη τους Μαριέττα, σύζυγο Γεωργίου Στρογγυλούδη και από εκείνους στην κόρη τους Καίτη Κιτριλάκη. Η υπάρχουσα κατοικία οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ού αιώνα και έχει εμβαδό 205 τ.μ. Ο όροφος κατεδαφίστηκε κατά την αρχική κατασκευή του αεροδρομίου και η οικογένεια κατοίκησε τους χώρους του ισογείου, που στεγάζουν χαρακτηριστικοί «πρωσικοί» θολίσκοι. Στην πρόσοψη και στην δυτική όψη διατηρούνται οι σκάλες με λίθινα κεφαλοκόλωνα και σκαλοπάτια. Στο δυτικό τμήμα της ιδιοκτησίας υπάρχουν βοηθητικοί χώροι, πηγάδι και στέρνα.

Κτήμα Οικονομίδη

Δυτικά του κτήματος Κιτριλάκη, σε ορθογώνιο αγροτεμάχιο το οποίο αναφέρεται σαν ιδιοκτησία Οικονομίδη από τον Ζολώτα και κληρονόμων Χανδρή και Φαφαλιού σύμφωνα με μαρτυρίες περιοίκων, βρίσκεται πηγάδι, στέρνα και ενδιαφέρουσα κατοικία μικρών διαστάσεων την οποία συντροφεύουν δύο υπέροχα έλατα. Στο ανατολικό τμήμα του ίδιου κτήματος σώζονται τα ερείπια κτηρίου μικρών διαστάσεων του οποίου διακρίνονται δύο φάσεις. Μία προσεισμική με όροφο, θολωτές οροφές και σκάλα και μία μετασεισμική. Πιθανόν κτίσμα του 18ου αιώνα το οποίο θα άξιζε να μελετηθεί πριν κατεδαφιστεί, εφόσον η επιμελημένη κατασκευή του παρουσιάζει ενδιαφέρον.

Κτήμα Κωστάλα

Σήμερα, δύσκολα αναπλάθει κάποιος τη μυθιστορηματική εικόνα της νεογοτθικής έμπνευσης βίλλας Κωστάλα, να ξεπροβάλλει μέσα από ένα σκουροπράσινο περιβόλι εσπεριδοειδών ή έναν ασημένιο ελαιώνα. Το κτήριο διαθέτει ένα ενδιαφέρον πολυγωνικό καθιστικό και «πολεμίστρες», σήμα κατατεθέν του πολιτικού μηχανικού που οικοδόμησε την οικία Παληού στον Καινούριο Δρόμο και την έπαυλη «Βράχος» στην Πλούσια Προκυμαία. Νότια του σπιτιού βρίσκεται πηγάδι και στέρνα. Κατά τον Ζολώτα υπήρξε παλαιότερα ιδιοκτησία Ευαγγελινού.

Κτήμα Μανταφούνη

Η κομψή κατοικία της οποίας τελευταίοι ένοικοι ήταν τα αδέλφια Μανώλης, Μάριος και Ηλέκτρα Μανταφούνη, οικοδομήθηκε στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Κλιμακοστάσιο που απολήγει σε βεράντα στα ανατολικά, οδηγεί στην εξώπορτα με τους χρωματιστούς υαλοπίνακες. Διάδρομος, από τα ανατολικά προς τα δυτικά, εκατέρωθεν του οποίου οργανώνονται τα δωμάτια, καταλήγει σε καθιστικό με απομίμηση ορθομαρμάρωσης στο κάτω τμήμα των τοίχων, ξύλινη οροφή σε ευχάριστα χρώματα και εντοιχισμένο έπιπλο. Ειδυλλιακή υπήρξε η σέρα, ένας χώρος με πολλά φυτά, αναπαυτικά έπιπλα και μια πλούσια βιβλιοθήκη, σύμφωνα με ανθρώπους που την επισκέφτηκαν στις δόξες της. Μια επιβλητική αλέα με πεύκα, τα οποία κόπηκαν κατά την κατασκευή του αεροδρομίου, οδηγούσε στο πηγάδι και στη στέρνα.

Κτήμα Καρδασιλάρη

Στη βόρεια πλευρά ενός περιβολιού με ελιές και εσπεριδοειδή οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1880 και 1890 το αρχοντικό Καρδασιλάρη, ίδιας εποχής και αρχιτεκτονικής με το Γκίνικο, το Ζερβούδικο και το Μηλιάδικο. Οι όψεις και το εσωτερικό του απογυμνώθηκαν από τη γύψινη και ζωγραφική διακόσμησή τους, κατά τη χρήση του ως στρατόπεδο τις δεκαετίες 1960 και 1970. Εντυπωσιάζει η σκάλα του σπιτιού που τοποθετείται στο κέντρο της πρόσοψης και όχι σε κάποιο πλαϊνό τοίχο όπως συνήθως, και οι διαστάσεις του (έχει εμβαδό 400 τ.μ. στο ισόγειο και 231 τ.μ. στον όροφο). Οι εσωτερικοί τοίχοι κατεδαφίστηκαν αλλά η διάταξη των δωματίων άφησε ίχνη στα ξύλινα δάπεδα οπότε κατέστη δυνατή η σχεδίαση της υποθετικής κάτοψης του ορόφου. Στον αποθηκευτικό χώρο του ισογείου εκπλήσσουν τον επισκέπτη τα δέκα σταυροθόλια που καλύπτουν χώρο εμβαδού 40 τ.μ. το καθένα. Φέρονται σε κίονες που επιστέφονται από κιονόκρανα. Σώζεται το πηγάδι με πολυτελή, λευκή ορθομαρμάρωση.

Με μέτωπο επί της λεωφόρου Ενώσεως, από τα νότια προς τα βόρεια, βρίσκονται οι μεσοπολεμικές οικίες Φραγκάκη στο νούμερο 80, Γάγκα με το χαρακτηριστικό στηθαίο στο νούμερο 76, Παντελίδη, με μόλις δυο δωμάτια, κεραμοσκεπή και μια βεράντα πάνω στη θάλασσα στο νούμερο 74, Καβουρίδη σε κτήμα παλαιότερα ιδιοκτησίας Δρομοκαΐτη, κατά τον Ζολώτα, στο νούμερο 72, Γάγκα στο νούμερο 62, Χατζημανώλη στο νούμερο 64 και Κακαρούκα στο νούμερο 66, πιθανόν η παλαιότερη όλων των προηγουμένων.

Αλλά δύο σπίτια της δεκαετίας του 30, η οικία Μονιού στο νούμερο 3 της οδού Κωνσταντίνου Γέρακα και η διώροφη οικία Γάγκα στο νούμερο 5 του ίδιου δρόμου αναμένεται να κατεδαφιστούν.

Πέρα από τα κτίσματα, τα δρομάκια της περιοχής προσφέρονται για απολαυστικούς περιπάτους. Χωμάτινα ή τσιμεντοστρωμένα, ανάμεσα σε περιβόλια και περιβολότοιχους, με θέα αυλόπορτες, ερείπια ή νεοκατασκευές, παραμένουν ήσυχα και ήρεμα να χαρίζουν, για λίγο ακόμα, τις μαγικές στιγμές που ανέδειξαν τον Κάμπο της Χίου ως περιοχή εξαιρετικού κάλλους.

Ευχαριστώ πολύ για τη βοήθεια και τις πληροφορίες τις κυρίες Κατερίνα Μανωλιάδου και Άννα Μισαηλίδου και τους κυρίους Μανώλη Βουρνού, Τόνη Μερούση, Μίμη Μουτσάτσο και Τάκη Χέλιο.