του Τέλη Τύμπα
Οι λίγοι ηλικιωμένοι με κάποια σύνταξη από τη μια, οι πολλοί νέοι που πιέζονται βίαια να ξεχάσουν το δικαίωμα στη σύνταξη από την άλλη. Η γενιά του εθισμού των ηλικιωμένων στην υπερβολική λήψη φαρμάκων από τη μια, η γενιά της μαζικής εξάρτησης των νέων από τα ναρκωτικά από την άλλη. Λείπουν οι νέοι στο ένα άκρο, δεν έχουν τον ελάχιστο δικό τους χώρο στο άλλο. Δεν υπάρχουν νιάτα να σκάψουν τα χωράφια στο μεγαλύτερο μέρος της Αμανής, δεν υπάρχει γη ούτε και για τον πιο μικρό μπαχτσέ για τους περισσότερους κατοίκους της Αττικής.
Σε προηγούμενο κείμενό μου στην «Απλωταριά» ισχυριζόμουν ότι τα Ψαρά και τα Πατήσια αντιπροσωπεύουν δύο αλληλοτροφοδοτούμενες εστίες μιας ενιαίας διαδικασίας απερήμωσης, μιας διαδικασίας που λαμβάνει χώρα εδώ και καιρό αλλά έχει επιταχυνθεί ανεξέλεγκτα με το μνημόνιο. Σε μια επόμενη γραφή του κειμένου αυτού, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εποχή, συσχέτισα το φαινομενικό δίπολο Ψαρά-Πατήσια, με μια αλληλοϋποστηριζόμενη περιφερειοποίηση: αυτό που χάνουν τα Ψαρά δεν το κερδίζουν τα Πατήσια, καθώς με την απερήμωση της περιφέρειας ερημώνεται τελικά και το κέντρο, περιφερειοποιείται και αυτό με τη σειρά του. Αντίστοιχα, συνεχίζω το επιχείρημά μου στο ανά χείρας κείμενο, χάνουν μαζί η Αμανή και η Αττική.
Τι βιώνει όποιος ζει σήμερα στα Πατήσια και στην πλειοψηφία της επικράτειας της Αττικής; Μια ατέλειωτη σειρά από κλειστά μαγαζιά, μαζική ανεργία ή μισθούς φτώχειας, απελπισία που αγκιστρώνεται στο απλουστευτικό μήνυμα του ρατσισμού και του φασισμού, βία των κατασταλτικών μηχανισμών για όσους από τους κατοίκους αντιστέκονται για να σώσουν ένα συμβολικό δείγμα δέντρων από το τελευταίο παρκάκι που δεν τσιμεντώθηκε για να γίνει πάρκινγκ, ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (π.χ. ιδιωτικά και δημόσια ΜΜΕ) που επιμελημένα αποκρύπτουν ότι σε αρκετές από τις καταλήψεις ερειπωμένων κτιρίων κάποιοι κάτοικοι αναγνώρισαν μια αγωνία για να προκύψουν πολιτιστικές πρωτοβουλίες και θεσμοί που τόσο τους έχουν στερήσει κυβερνήσεις και δημοτικές αρχές.
Δεν χρειάζεται νομίζω να είσαι μόνιμος κάτοικος ή συστηματικός επισκέπτης για να αναγνωρίσεις ότι δεν φθάνεις στην Αμανή με γάϊδαρο αλλά με ένα γερμανικό, για παράδειγμα, αυτοκίνητο (δηλαδή της χώρας-σύμβολο των ανάλγητων δανειστών), καίγοντας συχνά αραβικό πετρέλαιο (δηλαδή μιας χώρας-σύμβολο της αναπαραγωγής κατά φύλο διακρίσεων ακόμη και σε συνθήκες ευμάρειας), το οποίο ήλθε στην Ελλάδα με καράβι του εφοπλιστικού κεφαλαίου και μετατράπηκε σε βενζίνη σε διυλιστήριο του βιομηχανικού κεφαλαίου. Η οικονομία ακόμη και στην Αμανή είναι σε καθοριστικό βαθμό μια χρηματική οικονομία, με τις συντάξεις, τα εμβάσματα και τους μισθούς να αντιπροσωπεύουν μια απολύτως κρίσιμη εισροή. Δυστυχώς, δυστυχέστατα, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία δεν καλύπτει ακόμη και στην Αμανή παρά ένα μειοψηφικό μέρος του φαγητού. Και φυσικά τα απορρυπαντικά και τα πλαστικά που κυκλοφορούν στην Αμανή είναι τα ίδια με αυτά στην Αττική.
Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι αφήνει περιθώρια για κάποια εξιδανίκευση το να μεγαλώνει ένα παιδί σε κάποια Αμανή που είναι απαγορευτικά μακριά από ένα καλό ωδείο, μια καλή ερασιτεχνική ομάδα πόλο ή μπάσκετ, μια καλή σχολή χορού, μια καλή θεατρική ομάδα, ένα πολιτιστικό κέντρο που προσφέρει μαθήματα σε ένα εύρος δημοτικών χορών ή στην κεραμική, τη γλυπτική και την ζωγραφική. Από την άλλη, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι είναι δίκαιο να μεγαλώνει ένα παιδί σε ένα σπίτι ή ένα σχολείο κάποιας Αττικής που δεν έχει αυλή, με μηχανικούς θορύβους που δεν σταματούν ποτέ, αναπνέοντας ένα νέφος που τις μισές μέρες το χρόνο βρίσκεται πάνω από τα όρια επιφυλακής.
Το ηλεκτρικό για το ψυγείο, την κουζίνα, το πλυντήριο, το θερμοσίφωνο, το καλοριφέρ, το τηλέφωνο, τον υπολογιστή και το διαδίκτυο δεν βασίζεται σε μικρές και πολύχρωμες τοπικές ανεμογεννήτριες αλλά στο θερμοηλεκτρικό σταθμό του νησιού. Δυστυχώς, ούτε στην Αμανή. Για να περιγράψει τη συνύπαρξη του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής με άλλους τρόπους παραγωγής του κοινωνικού, ο Μαρξ έγραψε ότι «το κεφάλαιο είναι ένας φωτισμός που πέφτει πάνω σε όλα τα χρώματα και τροποποιεί καθοριστικά την ιδιαιτερότητά τους». Μαγικά τα χρώματα της Αμανής (προσωπικά δεν έτυχε να πάω σε τόπο, στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, που να μην είναι μαγευτικός), αλλά αποτελεί αμείλικτη πραγματικότητα το ότι και ο δικός της φωτισμός καθορίζεται από το κεφάλαιο. Ας μην υποτιμούμε το εύρος και το βάθος μιας ταξικής κοινωνικής ηγεμονίας (εν προκειμένω αυτής του κεφαλαίου), γιατί αυτό δεν βοηθά στην υπέρβασή της.
Από την άλλη, όσες και όσοι εμπνεόμαστε από το ενδεχόμενο (ενδεχόμενο και όχι δεδομένο) να υπάρξει κάποτε (το συντομότερο δυνατόν, το οποίο βέβαια μπορεί να είναι γενιές μακριά μας) μια κοινωνία χωρίς μια τέτοια ταξική ηγεμονία, μια κοινωνία ισότητας και ευημερίας που δεν θα βασίζεται στην καταστροφή της φύσης, πρέπει να διεκδικούμε καθημερινά πολιτικές που θα φέρνουν σε κάθε Αμανή τα καλά της Αττικής, ενώ θα παίρνουν τα κακά της.
Δεν θα είναι εύκολο. Με δημοκρατία όμως θα αποβάλλονται οι κακές προτάσεις, θα προωθούνται οι καλές. Στη συζήτηση για την Αμανή που έχει ανοίξει, η οποία είναι τελικά συζήτηση και για την Αττική, προσωπικά διαβάζω κάτι πολύ ενθαρρυντικό. Δεν είναι νομίζω καθόλου λίγο το ότι δεν υπήρχε τοποθέτηση που να μη συσχέτισε την ανάπτυξη της Αμανής με τον προσανατολισμό σε οικολογική-ποιοτική γεωργία και κτηνοτροφία, όπως και σε ποιοτικό τουρισμό. Όπως και δεν υπήρξε τοποθέτηση που να μην αναδείκνυε την ανάγκη αυτού που τόσο πολύ μας λείπει: υποδομές που θα παρέχει ένα αναβαθμισμένο δημόσιο, δημόσιες υποδομές που σήμερα ξεπουλά και αποσαρθρώνει αντί να αναβαθμίζει η νεοφιλελεύθερη ηγεμονία (με επικίνδυνη κλιμάκωση ελέω μνημονίου). Δημόσιες υποδομές που είναι το απαραίτητο εφαλτήριο για κάθε ατομική δημιουργικότητα, από αυτή του συνεταιριζόμενου παραγωγού μέχρι εκείνη του αυτοπαραγωγού και του μικρού επιχειρηματία. Κανείς από αυτούς δεν περισσεύει. Και σε αυτό το σημείο προκύπτει νομίζω σύγκλιση, τώρα που η κρίση γύρω μας αποκτά εφιαλτικές διαστάσεις.
Ας καλωσορίσουμε λοιπόν και ας αναπτύξουμε τη συζήτηση για την κάθε Αμανή κι ας την ανοίξουμε προφανώς σε κάθε εισήγηση. Τη στιγμή που κάποιοι σχεδιάζουν αδιαφανώς την απόσπαση κάποιων κρίσιμων υποδομών του νησιού από τη σφαίρα του δημοσίου (τμήματα του αεροδρομίου, λιμανιών), μια δημόσια και ολοένα και πιο δημοκρατική συζήτηση για την κάθε Αμανή μπορεί να συμβάλει καίρια, καθώς θα καταδεικνύει την ερημοποίηση που μπορεί να επιφέρει η απουσία ενός ισχυρού δημοσίου τομέα από την κοινωνία. Αναδεικνύοντας ταυτόχρονα το αναβαθμισμένο δημόσιο που πρέπει να συγκροτήσουμε συλλογικά, επειδή το χρειάζεται τόσο ότι αποτελεί περιφέρεια στη Χίο όσο και ότι αποτελεί περιφέρεια στην Αττική.
