Η Ανατολή Βροχαρίδου παρουσιάζει γυναικείες προσωπικότητες με μεγάλη συμβολή στον Πολιτισμό και τις Τέχνες. Σειρά έχει η ζωγράφος Αγκέλικα Κάουφμαν
Πέρασαν πέντε χρόνια από τότε που εγκαταστάθηκε στο πολύβουο και ομιχλώδες Λονδίνο και ακόμη αναπολούσε τις κυριακάτικες βόλτες της στην αιώνια πόλη, που γενναιόδωρα της αφηγήθηκε ιστορίες από το μεγαλοπρεπές παρελθόν της. Κάποια στιγμή το ήξερε πως θα ξαναγύριζε εκεί… άλλωστε ποτέ δεν την είχε αποχωριστεί πραγματικά… της ψέλλισε απλά ένα ξερό “εις το επανιδείν”.
Σήκωσε το χέρι της και άγγιξε το απαλό βελούδο και τα μικρά φτερά που στόλιζαν το καπέλο, που μόλις είχε παραλάβει από το μαγαζί της κ. Κλαρκ. Χαμογέλασε ικανοποιημένη που το μικρό της καπέλο έστεκε με “κομψότητα και ευαισθησία” στο κεφάλι της, επιτρέποντας στις καστανές της μπούκλες να δραπετεύουν ελεύθερα και να πλανώνται στον αέρα.
“Κομψότητα και ευαισθησία”… δυό λέξεις που την ακολουθούσαν σε κάθε βήμα της, σε κάθε πινελιά που ακουμπούσε στους πίνακές της, σε κάθε μουσική νότα που έβγαινε από το λαρύγγι της. Πώς θα μπορούσε να πράξει διαφορετικά άλλωστε, όταν από μικρή ανταμώθηκε με “ανθρώπων έργα” που μιμήθηκαν και προκάλεσαν τα των “θεών έργα”. Πώς θα μπορούσε να μην τιμήσει όλους αυτούς τους “μικρούς θεούς”, όταν για πολλά χρόνια άκουγε τον ψυχωμένο λόγιο και αρχαιολόγο Βίνκελμαν να αφηγείται μύθους και ιστορίες από την παρέα των αθανάτων.
Με πλανημένο το μυαλό της στα αρχαία κατατόπια κόντευε να προσπεράσει την είσοδο για την έκθεση ζωγραφικής, που είχε προγραμματίσει να δει εκείνο το απόγευμα. Σταμάτησε μπροστά στην επιβλητική είσοδο της Βασιλικής Ακαδημίας σε μια προσπάθεια να οργανώσει τις σκέψεις της και παίρνοντας μια βαθιά ανάσα προχώρησε στο σκοτεινό προθάλαμο, που οδηγούσε στη μεγάλη αίθουσα της έκθεσης.
Το πλήθος του κόσμου, που είχε μαζευτεί γύρω από τον πίνακα που κρεμόταν με μεγαλοπρέπεια στον τοίχο της μεγάλης αίθουσας, γέμιζε με επιφωνήματα και επιτηδευμένες κουβέντες το διάκενο χώρο. Στάθηκε στο πλάι αποφεύγοντας την ομαδική σύναξη όλων των “πεφωτισμένων” και έστρεψε προς τον πίνακα που διεκδικούσε το βλέμμα της. Ταξίδεψε τη ματιά της στη μεγάλη παρέα των καλλιτεχνών, που όπως φαινόταν είχαν στήσει σοβαρή “συνομιλία” περί τέχνης. Όλοι τους γνώριμοι και συνταξιδιώτες της στο επίπονο μονοπάτι της τέχνης…στέκονταν με περισπούδαστο τρόπο στο θεατρικό σκηνικό, που έστησε με “βιρτουόζικο” τρόπο ο Γιόχαν Ζόφφανυ. Αυτό το θεατρικό σκηνικό της ήταν τόσο γνώριμο… Όλοι τους ντυμένοι με ακριβές φορεσιές και το ύφος της απόλυτης γνώσης, κάτω από υποβλητικό φως των κεριών του πολυέλαιου, μελετούσαν με βαθυστόχαστο βλέμμα το γυμνό μοντέλο, που θα μετουσιωνόταν σε έναν ήρωα του παρελθόντος. Το γυμνό μοντέλο που αυτή δε θα μπορούσε ποτέ να μελετήσει, καθώς η γυναικεία φύση της ήταν τροχοπέδη για τέτοιες πολυτέλειες…
Παίρνοντας μια βαθιά ανάσα σήκωσε το βλέμμα της πιο ψηλά στον πίνακα… ένιωσε την ανάσα της να βαραίνει ακόμη πιο πολύ όταν αντίκρισε τον εαυτό της και τη φίλη της ζωγράφο Μαίρη Μόζερ, ως ζωγραφιστές προτομές στη δεξιά άκρη του πίνακα. Αυτή και η Μαίρη… άψυχες προτομές… που δεν είχαν λόγο στη συζήτηση περί τέχνης… και ας ήταν και οι δύο οι μοναδικές γυναίκες μέλη της Βασιλικής Ακαδημίας. Αυτή και η Μαίρη… αγάλματα χωρίς πνοή… προς τέρψη και θέαση των παρευρισκομένων… κι ας ήταν και οι δυο αφοσιωμένες υπηρέτριες της τέχνης τους.
Έβαλε το χέρι στη τσέπη της και ασυναίσθητα έσφιξε το γράμμα που είχε λάβει το πρωί… Η υφή του τσαλακωμένου χαρτιού την επανέφερε στην πραγματικότητα και θυμήθηκε το περιεχόμενο αυτής της παράξενης επιστολής… μια γυναίκα ζωγράφος την προσκαλούσε σε δείπνο…σε δείπνο όπου θα μπορούσε να μιλήσει περί τέχνης με άλλες γυναίκες… σε δείπνο όπου καμιά τους δεν θα ήταν άγαλμα χωρίς μιλιά και γνώμη…
Σήκωσε το κεφάλι της, ακούμπησε τα χέρια στο καπέλο της να βεβαιωθεί ότι στέκει ακόμη εκεί με “κομψότητα και ευαισθησία” και αποχώρησε με γρήγορο βήμα. Όταν βρέθηκε έξω στον καθαρό αέρα είχε ήδη αποφασίσει το θέμα του επόμενου έργου της… και σε αυτό το έργο θα είχε τον πρώτο ρόλο…
Αγκέλικα Κάουφμαν (Angelica Kauffman)
Ελβετία 1741 – Ρώμη 1807
Γεννήθηκε στην Ελβετία και αναδείχθηκε σε παιδί θαύμα με έφεση στις ξένες γλώσσες και δεξιοτεχνία στη μουσική. Ήδη όμως στα 12 της, γαλουχημένη από τον φτωχό ζωγράφο πατέρα της, είχε καταστεί μια ζηλευτή δεξιοτέχνης του πινέλου και πόζαραν για τη νεαρή «φαινόμενο» ευγενείς και επίσκοποι. Με το ζωγράφο πατέρα της γύρισε σε νεαρή ηλικία όλη την Ιταλία και τα μουσεία της. Στην αρχή εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου η ζωγραφική της είχε μεγάλη απήχηση και μετά στο Λονδίνο, όπου ζωγράφισε πολλούς ευγενείς και γνωστούς καλλιτέχνες. Επηρεάστηκε από τη διδασκαλία του Βίνκελμαν και εντάχθηκε στο ρεύμα του νεοκλασικισμού. Το 1766 άφησε την Ιταλία και εγκαταστάθηκε για δεκαπέντε χρόνια στο Λονδίνο, όπου έγινε δεκτή στη βασιλική ακαδημία του Λονδίνο. Όλα τα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας ήταν άνδρες, εκτός από δυο γυναίκες, την Αγκέλικα Κάουφμαν και τη Μαίρη Μόζερ, κόρες ενεργών μελών της οργανικής ομάδας των ανδρών ζωγράφων που διαμόρφωσαν τη Βασιλική Ακαδημία. Παρ’όλο το έργο και τη δράση αυτών των γυναικών καλλιτεχνών, όταν ο πίνακας του Γιόχαν Ζόφαννυ (Johann Zoffany) “Οι Ακαδημαϊκοί της Βασιλικής Ακαδημίας” δημιουργήθηκε για να γιορτάσει τη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία, οι δυό καλλιτέχνιδες δεν περιλαμβάνονται ανάμεσα στους καλλιτέχνες που μελετούν τα γυμνά μοντέλα. Όπως φαίνεται πίνακα οι δυο γυναίκες ακαδημαϊκοί δεν έχουν καμία θέση στη συζήτηση περί τέχνης, που παίρνει μέρος στον πίνακα. Η μελέτη γυμνού μοντέλου, που αναπαρίσταται στον πίνακα, ήταν απαγορευμένη στις γυναίκες, παρόλο που αυτή αποτελούσε της βάση της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης από το 16ο -19ο αιώνα. Ο Ζόφαννυ έχει συμπεριλάβει δύο ζωγραφιστές προτομές των δύο γυναικών, που πρέπει κάποιος να είναι πολύ παρατηρητικός για να το εντοπίσει. Οι δύο γυναίκες παρουσιάζονται ως αντικείμενα τέχνης και όχι ως παραγωγοί τέχνης, δηλαδή ως αντικείμενα μελέτης και έμπνευσης για άνδρες καλλιτέχνες.
Έπειτα από έναν αποτυχημένο γάμο στην Αγγλία, η Κάουφμαν παντρεύτηκε για δεύτερη φορά, έναν Ιταλό ζωγράφο και επέστρεψε μαζί του στη Ρώμη, όπου έζησε για άλλα εικοσιπέντε χρόνια, μέχρι το θάνατό της.
Γνώρισε πολλές προσωπικότητες της πολιτικής και των γραμμάτων της εποχής εκείνης.
Ο Γκαίτε, που ήταν φίλος της, θαύμαζε την τέχνη της και στο έργο του “Ταξίδια στην Ιταλία” αναφέρεται στην Κάουφμαν λέγοντας, πως πρόκειται για γυναίκα με πραγματικό τεράστιο ταλέντο.
Στο έργο της “Ο Ζεύξης επιλέγει τα μοντέλα του για τον πίνακα “Η Ελένη της Τροίας” υπάρχει μια κοπέλα που κρατάει ένα πινέλο και κοιτάζει και αυτή τα μοντέλα. Η Κάουφμαν εκφράζει την ενεργό της στάση απέναντι στην τέχνη και την άρνησή της να έχει έναν παθητικό ρόλο ως γυναίκα, όπως επέβαλλε η εποχή της.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα έζησε στη Ρώμη. Την 7η Νοεμβρίου 1807 η κηδεία της διέσχιζε τις κεντρικές λεωφόρους της Ρώμης, και το συρρέον πλήθος από πολίτες, ιερείς και θρηνούντες ταξιδευτές ήταν απροσμέτρητο. Η σορός της ζωγράφου Αγκέλικα Κάουφμαν (1741- 1807) συνοδευόταν και από το ένα γλυπτό του μεγάλου Κανόβα, ο οποίος είχε σμιλέψει το χέρι της.
Βιβλιογραφία
Φιλίνη, Α. (2012). Γυναίκες στην Πρωτοπορία της Τέχνης. Από την εποχή του Μπαρόκ στο Σήμερα. Αθήνα: Γαβριηλίδης.
Wedemann, C., Larass, P. & Klier, M. (2008). 50 Women Artists you should know. New York: Prestel.
