Mike Taylor, Συνεργάτης του World Museum Liverpool
Το φθινόπωρο του 2012 έλαβα ένα αντίγραφο του Studien zur Libellenfauna Griechenlands IV της Julia Lopau (LIBELLULA supplement, vol. 10, Βρέμη, Ιούλιος 2010, ISSN 0723-6314). Το βιβλίο αυτό συνόψιζε όλες τις καταγραφές λιβελούλας στην Ελλάδα που ήταν γνωστές στη συγγραφέα, καταγράφοντας 11 είδη στη Χίο.
Συνειδητοποίησα ότι πολλές από τις καταγραφές λιβελούλας που έγιναν στη Χίο από το 1992, κατά τη διάρκεια της μελέτης ασπόνδυλων του World Museum Liverpool (WML), και δημοσιεύτηκαν το 2003 στο εγχειρίδιό μου ‘The Naturalist on Chios’, δεν είχαν συμπεριληφθεί στο τεύχος του LIBELLULA supplement.
Από το 2013 αποφάσισα να επικεντρώσω στη Χίο τις εντομολογικές μου έρευνες για τις λιβελούλες, συνεχίζοντας τη δουλειά που είχε γίνει από το World Museum Liverpool, με άδειες που χορηγήθηκαν από τις ελληνικές αρχές.
Την άνοιξη του 2013 εντόπισα αρκετά μη καταγεγραμμένα είδη λιβελούλας, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό για το νησί στα 27 και ανακάλυψα μια σημαντική θέση πλούσια σε λιβελούλες στη δεξαμενή των Αρμολίων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να προτείνω τον χαρακτηρισμό της δεξαμενής των Αρμολίων ως επίσημο καταφύγιο.
Στις 4 Ιουνίου 2013 έκανα μια παρουσίαση στον Κώστα Γανιάρη, αντιπεριφερειάρχη Βορείου Αιγαίου, την οποία παρακολούθησαν επίσης η Μαρία Κόβα και ο Θεόδωρος Χαβιάρας.
Η παρουσίασή μου κάλυπτε την ιστορία του οικοτουρισμού στη Χίο, μετά τη δημοσίευση της δουλειάς μου ‘First Report on the Invertebrate Biodiversity Study of Chios’, που πραγματοποιήθηκε από το World Museum Liverpool το 2003. Αυτή η μελέτη εντόπιζε τη δυνατότητα να εδραιωθεί μια ισχυρή και βιώσιμη βιομηχανία οικοτουρισμού στη Χίο και περιέγραφε τα απαραίτητα βήματα για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.
Περιέγραψα την πρόοδο που είχε γίνει μέχρι στιγμής, καθώς και τις περαιτέρω δυνατότητες.
Η παρουσίασή μου στον Κώστα Γανιάρη
Η ιστορία της ανάπτυξης του οικοτουρισμού στη Χίο
- Μάρτιος 2003. Κυκλοφορεί το First Report on the Invertebrate Biodiversity Study of Chios του M.J. Taylor, που διεξήχθη από το Μουσείο του Liverpool, και περιέχει προτάσεις για τη δυνατότητα εδραίωσης μιας ισχυρής και βιώσιμης οικοτουριστικής βιομηχανίας.
- Οκτώβριος 2003. Κυκλοφορεί το The Naturalist on Chios, του M.J. Taylor.
Ορχιδέες
- Απρίλιος 2004. Ο Παντελής Σαλιάρης, ο Mike Taylor και άλλοι προτείνουν σε μια συνάντηση με τον Περιφερειάρχη να υποστηρίξει τη διεξαγωγή στη Χίο της ‘Ophrys 2005, της 2ης Ευρωπαικής Συνάντησης για τις Αυτοφυείς Ορχιδέες’, τον Απρίλιο του 2005. Η πρόταση έγινε δεκτή.
- Οκτώβριος 2004. Η Greentours, ένας από τους κορυφαίους βρετανικούς tour operators που ειδικεύεται σε διακοπές Φυσικής Ιστορίας, συμπεριέλαβε για πρώτη φορά τη Χίο ως προορισμό για τους λάτρεις της Ορχιδέας. Η ‘Ophrys 2005’ ήταν μέρος αυτού του πρώτου πακέτου.
- Σεπτέμβριος 2005. Δημοσιεύεται το Illustrated Checklist, Orchids of Chios, Inousses and Psara, του M.J. Taylor.
- Δεκέμβριος 2011. Δημοσιεύεται η αναθεωρημένη έκδοση του Illustrated Checklist, Orchids of Chios, Inousses and Psara, του M.J. Taylor.
- Πλήθος επισκεπτών για την Ορχιδέα στον Ξενώνα Βουλάμανδη, από το 2003 μέχρι το 2013: 2003 (0), 2005 (21), 2007 (22), 2009 (22), 2011 (26), 2014 (34).
Λιβελούλες
Οι εταιρείες που διοργανώνουν διακοπές σε σχέση με τη Φυσική Ιστορία συμπεριλαμβάνουν όλο και περισσότερο στα προγράμματα διακοπών τους περιεχόμενο που εστιάζει στις λιβελούλες.
Για παράδειγμα: Ποσοστό από τις 72 εκδρομές της Greentours που περιλαμβάνουν λιβελούλες: 2006 (0%), 2007 (?%), 2008 (16%), 2009 (22%), 2010 (22%), 2011 (22%), 2012 (23%), 2013 (15%).
Βιβλιογραφία για τις λιβελούλες
2006. Μια σημαντική νέα δημοσίευση, το ‘Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe’ πυροδότησε την αύξηση στα πακέτα διακοπών για λιβελούλες.
2007. Το Studien zur Libbelenfauna Griechenlands IV. LIBELLULA SUPPLEMENT 10 βασίστηκε στις καταγραφές λιβελούλας μέχρι εκείνη τη στιγμή, ωστόσο ανέφερε λιγότερες καταγραφές για την πανίδα της Χίου, σε σχέση με τους αριθμούς που καταγράφηκαν μετά από εκτεταμένες μελέτες στη Λέσβο, τη Σάμο και την Ικαρία.
Καταγεγραμμένα είδη: Λέσβος (44), Σάμος (32), Χίος (11) και Ικαρία (18). Σημειώστε ότι στην αδημοσίευτη μελέτη του World Museum Liverpool για τη βιοποικιλότητα των λιβελούλων είχαν αναγνωριστεί 24 διαφορετικά είδη στη Χίο και εκτιμώνταν ότι αυτός ο αριθμός θα ανέβαινε περίπου στο 30 μέχρι τα τέλη του 2013.
Μελλοντικές Εργασίες
Ενθαρρύνοντας τον τουρισμό της Λιβελούλας στη Χίο
- Πλήρης επισκόπηση της πανίδας της λιβελούλας στη Χίο. Δημοσίευση λίστας καταγεγραμμένων ειδών μέχρι τον Δεκέμβριο του 2013.
- Αναζήτηση πληροφοριών από τους κατοίκους της Χίου, για να εντοπιστούν στέρνες, λιμνούλες, κλπ. που χρήζουν διερεύνησης για την παρουσία λιβελούλων. Ίσως μια έκκληση μέσω του Chios Nature για πληροφορίες σχετικά με πιθανές θέσεις, ονομασίες, συντεταγμένες, φωτογραφίες και περιγραφές των βιοτόπων.
- Εντοπισμός, βελτίωση πρόσβασης, προστασία και δημοσιοποίηση των δέκα καλύτερων θέσεων για λιβελούλες στη Χίο, ικανές να φιλοξενούν συνολικά όλα τα γνωστά είδη της Χίου.
Η πιθανή θέση-ναυαρχίδα έχει ήδη εντοπιστεί: Είναι η δεξαμενή νερού για τα κεραμικά στα Αρμόλια
- Δεν χρησιμοποιείται πλέον για την παροχή νερού στις βιοτεχνίες κεραμικών της περιοχής.
- Από την κατασκευή της, πριν από 60 χρόνια, έχει συσσωρεύσει έναν πλούσιο και ευρύ αναπαραγόμενο πληθυσμό λιβελούλων.
- Το μέγεθός της, περίπου ένα στρέμα, και η κατασκευή του φράγματος, τα κανάλια τροφοδοσίας νερού και o υδατοφράκτης υπερχείλισης έχουν δημιουργήσει έναν ιδανικό, σταθερό και μόνιμο βιότοπο για λιβελούλες. Δεν θα μπορούσε κανείς να σχεδιάσει και να κατασκευάσει ένα καλύτερο καταφύγιο για λιβελούλες, ακόμα κι αν ξεκινούσε από το μηδέν!!! Η δημιουργία ενός τέτοιου βιοτόπου από το αρχικό τοπίο σε αυτη τη θέση θα κόστιζε άνετα 500.000 € σε σημερινά χρήματα.
- Φαίνεται να είναι αυτοσυντηρούμενη, με ελάχιστο κόστος συντήρησης.
- Ωστόσο, κάποια έξοδα (πιθανώς γύρω στις 20.000€) θα ήταν απαραίτητα για να βελτιωθεί η πρόσβαση και να κατασκευαστούν πλατφόρμες παρατήρησης για τους επισκέπτες. Παρεμπιπτόντως, η δεξαμενή προσελκύει υδρόβια πτηνά, όπως κάποια είδη ερωδιών.
Οι πληροφορίες που απαιτούνται συμπεριλαμβάνουν:
Τρέχουσα ιδιοκτησία και έλεγχος διαχείρισης
Υγεία και Ασφάλεια, νομικό πλαίσιο, αδειοδότηση
Δράσεις που απαιτούνται από τον Αντιπεριφερειάρχη Βορείου Αιγαίου
Έγκριση διενέργειας μιας μελέτης εφικτότητας σχετικά με τον χαρακτηρισμό της δεξαμενής των Αρμολίων ως «Καταφύγιο-Ναυαρχίδα για Λιβελούλες;»
Σχεδιασμένες μελλοντικές δράσεις από τον M.J. Taylor
Σύνταξη και δημοσίευση μιας λίστας καταγεγραμμένων ειδών με τις Λιβελούλες της Χίου, μέχρι το Δεκέμβριο του 2013.
Έχει ήδη κανονίσει συνάντηση στο Liverpool, κατά την επιστροφή του στο Ηνωμένο Βασίλειο τον Ιούνιο, με τον Dr. S. Judd, Διευθυντή του World Museum Liverpool, και τον Dr. Richard Gabb, κορυφαίο βρετανό ειδικό στις λιβελούλες, συγγραφέα και οδηγό οικο-περιηγήσεων, για να εκτιμήσουν την ποικιλία της πανίδας της λιβελούλας στη Χίο και το πιθανό οικοτουριστικό ενδιαφέρον της.
Που θα οδηγήσει το μεγάλο ενδιαφέρον για τα ασπόνδυλα της Ελλάδας;
Κατά τη γνώμη μου, οι ακρίδες και οι γρύλοι είναι οι πιθανότεροι υποψήφιοι για να τύχουν αυξημένου ενδιαφέροντος από τους λάτρεις της φυσικής ιστορίας στην Ελλάδα, η οποία διαθέτει μια αξιοσημείωτα πλούσια πανίδα με πολλά ενδημικά είδη και επομένως θέτει μια πρώτης τάξεως υποψηφιότητα για να συμπεριληφθεί στις εκδρομές των εταιρειών που διοργανώνουν περιηγήσεις άγριας ζωής.
Οι βασικοί λόγοι είναι η διαδεδομένη καθημερινή τους παρουσία και ο ελκυστικός τους χαρακτήρας. Η αυξανόμενη διαθεσιμότητα βιβλίων σχετικών με την ταυτοποίησή τους, η ομορφιά τους και η καταλληλότητά τους ως φωτογραφικά υποκείμενα αυξάνουν την ελκυστικότητα αυτών των εντόμων.
Η Ελλάδα έχει ιδιαίτερο πλεονέκτημα ως προς τη διαθεσιμότητα βιβλιογραφίας για ταυτοποίηση, ειδικά λόγω των τριών τόμων που δημοσιεύτηκαν από την Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία στα αγγλικά και είναι ακόμα διαθέσιμη στη σειρά FAUNA GRAECA:
1. Catalogue of the Orthoptera of Greece. Per Willemse, Athens 1984.
1a. Supplementary Notes on the Orthoptera of Greece. Per Willemse, Athens 1985.
2. Key to the Orthoptera Species of Greece. Per Willemse, Athens 1985.
Η καλά εικονογραφημένη Κλείδα (Key to the Orthoptera Species of Greece) σε αυτή τη σειρά είναι εύχρηστη και οδηγεί συνήθως σε ορθή αναγνώριση, ειδικά αφού ο σχετικός κατάλογος και οι χάρτες κατανομής βοηθούν στην αποφυγή σοβαρών σφαλμάτων.
Αυτήν την περίοδο γίνονται μελέτες για την βιοποικιλότητα των ασπόνδυλων στο World Museum ώστε να αυξηθούν οι γνώσεις μας για την πανίδα των ακρίδων και των γρύλων της Χίου, για την οποία υπάρχουν λίγες καταγραφές σε σχέση με τα γειτονικά νησιά, όπως ακριβώς συνέβαινε με τις λιβελούλες. Πρόσφατα έγιναν αρκετές απρόσμενες ανακαλύψεις σε σχέση με την πανίδα της Χίου. Ελπίζουμε ότι μια εικονογραφημένη λίστα και μια απλή κλείδα αναγνώρισης για τις ακρίδες και τους γρύλους της Χίου και των γειτονικών νησιών μπορεί να δημοσιευθεί τα επόμενα δύο χρόνια, μετά από περαιτέρω έρευνες στο νησί.
Κάποιες ενδιαφέρουσες θέσεις με υψηλή βιοποικιλότητα ακρίδων και γρύλλων έχουν εντοπιστεί, για παράδειγμα πίσω από την παραλία της Αγίας Μαρκέλλας, όπου έχει βρεθεί το μεγάλο και όμορφο είδος γρύλλου Pholidoptera fallax, με μία μόλις προηγούμενη καταγραφή στη Θράκη.
Η απάντηση στην πρότασή μου
Ο Κώστας Γανιάρης με ευχαρίστησε για την πρότασή μου, λέγοντας πως δεν πιστεύει ότι είναι απαραίτητη μια μελέτη εφικτότητας. Αποφάσισε να προχωρήσει αμέσως την πρότασή μου και ζήτησε να ξεκαθαριστεί η κατάσταση σχετικά με την ιδιοκτησία γης και την δυνατότητα πρόσβασης. Λειτουργούσε ήδη ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης για μονοπάτια με τίτλο ‘I Walker’.
Του έθεσα το θέμα της δεκαετούς συντήρησης της δεξαμενής, που ήταν προγραμματισμένη για το τέλος του 2013. Εφόσον είχα εντοπίσει δύο σπάνια, απειλούμενα και προστατευόμενα είδη λιβελούλας να αναπαράγονται στη δεξαμενή, τη Lindenia tetraphylla και τη Selysiothemis nigra, αυτός ο καθαρισμός θα έπρεπε να ακυρωθεί, αφού υπήρχε οδηγία της ΕΕ που απαιτούσε από την ελληνική κυβέρνηση να αποφεύγει κάθε δράση στα νερά της που θα μπορούσε να τα βλάψει, ειδικά το πρώτο από τα δύο είδη. Η αποστράγγιση της δεξαμενής κατά πάσα πιθανότητα θα κατέστρεφε τους πληθυσμούς της λιβελούλας. Ο κύριος Γανιάρης έδωσε οδηγίες ώστε το πρόγραμμα συντήρησης να ακυρωθεί.
Συζητήθηκε το θέμα του ελέγχου των κουνουπιών και εξήγησα ότι η φύση του νερού στη δεξαμενή, όντας φτωχό σε οργανικά υλικά, μεγάλο σε όγκο και τροφοδοτούμενο από πηγές, το καθιστούσε ακατάλληλο για την αναπαραγωγή των κουνουπιών. Τα κουνούπια συνήθως επιλέγουν μικρούς και στάσιμους όγκους νερού σε σκιερά μέρη, όπως παλιές στάμνες, τενεκέδες, φουντάνες, πεταμένα λάστιχα, κλπ. Αν, περιστασιακά, ένα κουνούπι εναπόθετε αυγά στα άκρα της δεξαμενής, τότε οι νύμφες των σαρκοβόρων λιβελούλων και νεροσκάθαρων θα τα έτρωγαν άμεσα. Επίσης, η χρήση εντομοκτόνου στο νερό της δεξαμενής θα ήταν πολύ δαπανηρή εξαιτίας του μεγάλου όγκου νερού, θα παραβίαζε την ευρωπαϊκή οδηγία που αναφέρθηκε προηγουμένως αφού πιθανώς να σκότωνε πολλές από τις νύμφες της λιβελούλας, οι οποίες είναι υδρόβιες, και θα μείωνε τον αριθμό των ενήλικων ιπτάμενων λιβελούλων κατά τις ζεστές ημέρες, αφού αυτές καταναλώνουν ενήλικα κουνούπια.
Ο Κώστας Γανιάρης ολοκλήρωσε τη συνάντηση ζητώντας μου να κανονίσω να έρθει στη Χίο τον Σεπτέμβριο του 2013 ένας Βρετανός ειδικός στις λιβελούλες, ο Richard Grabb, ώστε να κάνουμε από κοινού μια παρουσίαση στους κατοίκους των Αρμολίων. Σε αυτή την συνάντηση, στην οποία ο ίδιος θα ήταν οικοδεσπότης, θα ζητούνταν η έγκριση των κατοίκων για την πρόταση χαρακτηρισμού της δεξαμενής ως Καταφύγιο Λιβελούλων. Η συνάντηση κανονίστηκε για τις 10 Σεπτεμβρίου.
Η συνάντηση στα Αρμόλια, 10 Σεπτεμβρίου 2013
Στην κατάμεστη αίθουσα, με δύο τηλεοπτικά συνεργεία να καταγράφουν την συνάντηση, η πρόταση τέθηκε σε ψηφοφορία μετά την παρουσίαση και τις ερωταπαντήσεις και εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία.
Επόμενες δράσεις
Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τον Πρόεδρο και μηχανικούς της ΔΕΥΑΧ, ώστε να αποσαφηνιστούν οι απαραίτητες δράσεις για τη δημιουργία του καταφυγίου λιβελούλας στα Αρμόλια και για να γνωστοποιηθεί στη ΔΕΥΑΧ η παρουσία της ειδικά προστατευόμενης Lindenia tetraphylla στο φράγμα του Ζυφιά.
Τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 2013 έγιναν επισκέψεις στη δεξαμενή των Αρμολίων με αντιπροσώπους της ΔΕΥΑΧ, του Δήμου, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και κατοίκους τους περιοχής.
Συμφωνήθηκε το γενικό πλαίσιο των προστατευτικών βημάτων που θα έπρεπε να γίνουν, συμπεριλαμβανομένης και της ανάπλασης της περιοχής γύρω από τη δεξαμενή, για να προστατευθούν τα υδρόβια στάδια της λιβελούλας στην περίπτωση που χρειαστεί στο μέλλον να υλοποιηθεί κάποιο πρόγραμμα φθινοπωρινής συντήρησης της δεξαμενής.
Τον Ιούνιο του 2015, το Δημοτικό Συμβούλιο της Χίου συμφώνησε να προχωρήσει τις απαραίτητες τοπογραφικές εργασίες και προετοιμασίες για τη δημιουργία του καταφυγίου λιβελούλας στη δεξαμενή των Αρμολίων.
Επισκέφτηκα τη δεξαμενή τον Οκτώβριο του 2017 με την Αντωνία Αγά, για να αποφασίσουμε για την τοποθεσία της κεντρικής ενημερωτικής πινακίδας και των καθισμάτων. Βοήθησα επίσης στον σχεδιασμό της ενημερωτικής πινακίδας. Οι πινακίδες, τα σκαλιά πρόσβασης και τα καθίσματα έχουν τώρα όλα τοποθετηθεί.
Επιπτώσεις στον τουρισμό στο μέλλον
Από τη στιγμή που δημοσίευσα το άρθρο ‘Dragonfly Destination, Chios, Greece’ στην ιστοσελίδα μου miketaylornaturalist.co.uk υπήρξε ένας μεγάλος αριθμός επισκεπτών, πολλοί από τους οποίους κατέβασαν το κείμενο. Είχα εκτεταμένες επαφές, ειδικά από τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, την Ολλανδία, την Ιταλία, την Ιρλανδία, την Σκανδιναβία, την Ελλάδα και τη Ρωσία.
Υποθέτω ότι αυτές οι επαφές τώρα θα αναλογίζονται μια επίσκεψη στη Χίο, προς αναζήτηση λιβελούλων. Αυτό είναι τώρα ακόμα πιο πιθανό, με την Ελλάδα να έχει μια σταθεροποιημένη, αναπτυσσόμενη οικονομία. Η δύσκολη κατάσταση στην Τουρκία μπορεί επίσης να αυξήσει τον τουρισμό στην Ελλάδα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η εγκαθίδρυση ενός καταφυγίου λιβελούλας στα Αρμόλια έχει συμβολική και πρακτική σημασία. Η προθυμία των αρχών, με την υποστήριξη των πολιτών, να κάνουν θετικά σχέδια και να παίρνουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες θα διαλύσουν τυχόν επιφυλάξεις που πιθανώς να έχουν οι οικοτουρίστες σχετικά με μια μελλοντική επίσκεψη στη Χίο. Οφείλουμε συγχαρητήρια στο Δημοτικό Συμβούλιο για τη λήψη μιας τόσο μακρόπνοης απόφασης. Περαιτέρω προσπάθειες πρέπει τώρα να καταβληθούν ώστε να εντοπιστεί ένα ευρύ φάσμα μελλοντικών καταφυγίων σε συνέχεια της έξοχης αρχής που έγινε με το καταφύγιο λιβελούλας.
Εδώ το πρωτότυπο άρθρο στα Αγγλικά – Επιμέλεια μετάφρασης: Γιώργος Μπουκέας
