Χιώτες! Ο Βοτανικός Κήπος του Αιγαίου είναι κομμάτι του μέλλοντός σας!

του Ανδρέα Οικονόμου

Είμαι από αυτούς που πιστεύουν στην αξία της Ελληνικής Χλωρίδας, αξία περιβαλλοντική, πολιτιστική και οικονομική ταυτόχρονα και αφιερώνω πολύ από τον ελεύθερο χρόνο μου εργαζόμενος –ως ενεργός πολίτης- για την ευαισθητοποίηση, πληροφόρηση και εκπαίδευση των Ελλήνων πολιτών σε σχετικά θέματα και, προσπαθώντας, επίσης, να επηρεάσω τους -εκλεγμένους συνήθως- υπεύθυνους για την προώθηση του έργου της Διατήρησης της Φυτικής Βιοποικιλότητας. Με αφορμή, λοιπόν, το Ευρωπαϊκό Συνέδριο Βοτανικών Κήπων που πραγματοποιήθηκε στο νησί πριν λίγες εβδομάδες, τις διεργασίες στο Δήμο για ανάθεση της διαχείρισης του Βοτανικού Κήπου του Αιγαίου σε ιδιώτη, αλλά και δημοσιεύσεις στον τοπικό τύπο (Πολίτης της Χίου, 4 Ιουνίου 2012), θέλω να μοιραστώ μαζί σας, πολίτες της Χίου, ορισμένες σκέψεις μου.

1. Σχετικά με τη λειτουργία του Βοτανικού Κήπου του Αιγαίου

Πρέπει να γνωρίζουν όλοι, και κυρίως όσοι παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις, ότι για να λειτουργήσει ως Βοτανικός Κήπος και όχι ως πάρκο αναψυχής, πρέπει να ικανοποιεί η λειτουργία του ορισμένες προϋποθέσεις. Το 2000, ο ΟΗΕ αναγνώρισε τον σημαντικό ρόλο που οι Βοτανικοί Κήποι διαδραματίζουν στη διατήρηση της ποικιλότητας των φυτών και την εκπαίδευση της κοινωνίας προς αυτήν την κατεύθυνση. Προκειμένου να μην ονομάζει καθένας κατά βούληση έναν οποιονδήποτε κήπο Βοτανικό Κήπο, τα βασικά κριτήρια ονομασίας του είναι τα εξής (IUCN Botanic Gardens Conservation Secretariat, Kew, Richmond, United Kingdom, 1989):

1. Περιέχει επιστημονικά τεκμηριωμένες συλλογές άγριων φυτικών ειδών με γνωστή προέλευση και εξασφαλίζει την ορθή βοτανικά συντήρηση και διαχείρισή τους.
2. Διεξάγει επιστημονικές έρευνες σχετικές με την τεκμηρίωση των συλλογών του αλλά και την αξιοποίησή τους.
3. Διαθέτει τράπεζα γενετικού υλικού για τα φυτά των συλλογών του, αλλά και Φυτολόγια (Herbaria).
4. Παρέχει χώρους με εκπαιδευτικό και αισθητικό ενδιαφέρον, πληροφορεί, ευαισθητοποιεί και εκπαιδεύει το ευρύ κοινό.
5. Είναι ανοιχτή για το κοινό, συνήθως από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου, όλες τις ημέρες που το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες.
6. Διαθέτει επαρκή σήμανση που δίνει πληροφορίες για την αποστολή του, τις συλλογές του, αλλά και μεμονωμένα φυτά, αισθητικές και ταξινομικές/βοτανικές παρεμβάσεις ή δραστηριότητες.
7. Διαθέτει έναν λογικό βαθμό μονιμότητας, π.χ. απασχολεί μόνιμα τουλάχιστον ένα άτομο (Curator) που διασφαλίζει τη συνεχή ομαλή λειτουργία του.
8. Είναι εύκολα προσβάσιμος στο κοινό, διαθέτει πάρκινγκ, πόσιμο νερό, τουαλέτες.
9. Συνήθως διαθέτει  γραφική θέα ή αποτελεί μέρος ενός τοπίου με χαρακτήρα.
10. Είναι συνδεδεμένος με άλλους Βοτανικού Κήπους ή Δενδρώνες (Arboreta) ή ερευνητικά ιδρύματα, ανταλλάσσει σπόρους και φυτά.

Η σημασία των Βοτανικών Κήπων

Στο πέρασμα των αιώνων, οι περισσότεροι από 2.000 Βοτανικοί Κήποι που υπάρχουν στον κόσμο συγκέντρωσαν μια τεράστια συλλογή από φυτικούς γενετικούς πόρους και γνώσεις. Οι Βοτανικοί Κήποι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των φυτών του Πλανήτη μας και, ως εκ τούτου, ένα από τα μέτρα που καλύπτει η συμφωνία για τη Βιολογική Ποικιλότητα, προωθήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη και υιοθετήθηκε από τα συμβαλλόμενα κράτη, ήταν η μεγαλύτερη δέσμευση για την ex situ διατήρηση των συστατικών της βιοποικιλότητας, έργο που επιτελούν κατά κύριο λόγο οι Βοτανικοί Κήποι.

Βοτανικοί Κήποι, τράπεζες γενετικού υλικού και άλλες εγκαταστάσεις για την ex situ και in situ διατήρηση αυξάνονται συνεχώς σε αριθμό και δραστηριότητες σε πολλές χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Ο Βοτανικός Κήπος του Αιγαίου είναι ο νεότερος ΒΚ της Ελλάδας και παρόλα αυτά ήταν στο επίκεντρο του παγκόσμιου βοτανικού ενδιαφέροντος μιας και το 6ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Βοτανικών Κήπων πραγματοποιήθηκε με τεράστια επιτυχία στη Χίο!

Τι χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά ο ΒΚΑ

Παλιότερα έγραψα ότι για να μπορέσει ο «Βοτανικός Κήπος του Αιγαίου» να αποκτήσει ταυτότητα Βοτανικού Κήπου, από αυτούς που θα μπορέσουν να έχουν την αναγνώριση ενός διεθνούς οργανισμού όπως η BGCI, θα πρέπει να έχει:

• επικεφαλής έναν βοτανικό (επιστήμονας που γνωρίζει πώς πρέπει να λειτουργεί ένας Βοτανικός Κήπος για να επιτελέσει την αποστολή του -προστασία της φυτικής βιοποικιλότητας) που ηγείται της προσπάθειας διατήρησης των φυτικών ειδών (είναι δηλαδή ο επιμελητής του Κήπου),
• έναν γεωπόνο -ειδικό στη φυτική παραγωγή- είναι απαραίτητος για τη σωστή συντήρησή του,
• έναν – δυο εξειδικευμένους κηπουρούς, όπως και
• ένα άτομο με ειδική κατάρτιση για τις βοτανικές ξεναγήσεις και το εκπαιδευτικό έργο του Βοτανικού Κήπου.

Γιατί αλλιώς θα αποκτήσουμε ακόμη ένα πάρκο σαν αυτό στο Βουνάκι: περίφραξη, δένδρα, αγάλματα και αναψυκτήριο. Και ο Βοτανικός Κήπος, από χώρος επιστημονικής έρευνας, ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης, αλλά και αναψυχής, θα καταντήσει ένα ακόμη άχρωμο πάρκο. Προσοχή λοιπόν! Ναι στο αναψυκτήριο, αλλά όλα τα λεφτά είναι η λειτουργία του Κήπου ως Βοτανικού! Οι παρακάτω περιγραφές βοηθούν στην κατανόηση όσων γράφω παραπάνω:

Επιστημονικό Προσωπικό. Επιστήμονες (βιολόγοι, βοτανικοί, γεωπόνοι, δασολόγοι, …) που μπορεί να διεξάγουν έρευνα σχετική με τη διατήρηση της φυτικής βιοποικιλότητας και την αξιοποίησή της, να συλλέγουν νέα φυτικά είδη κ.λπ. Στην αρμοδιότητά τους είναι, επίσης, να διατηρούν ερμπάρια (φυτολόγια), να διατηρούν γενετική τράπεζα σπόρων, να διαχειρίζονται τα τρέχοντα συμβάντα στον Κήπο, να έρχονται σε επαφή με τα ΜΜΕ, κ.λπ. Συνήθως ένας από αυτούς είναι ο επιμελητής (Curator) του Βοτανικού Κήπου.

Κηπουρός Βοτανικού Κήπου. Αποστολή του κηπουρού ενός βοτανικού κήπου είναι η διατήρηση σε καλή κατάσταση των φυτικών συλλογών. Στα καθήκοντά του περιλαμβάνονται η φύτευση, το πότισμα, το βοτάνισμα, η λίπανση, το πότισμα, ο πολλαπλασιασμός η καταπολέμηση των παρασίτων, το κλάδεμα, το κούρεμα, το σκάψιμο, η μεταφορά των φυτών στον κήπο και άλλα τέτοια καθήκοντα. Μπορεί να περιλαμβάνονται και διοικητικά καθήκοντα (αρχειοθέτηση, εγγραφή και τοποθέτηση ετικετών και άλλα). Επιθυμητά προσόντα: Η απόλαυση της δουλειάς σε Βοτανικούς Κήπους και η ικανότητα να τη μεταφέρει αυτή την απόλαυση στους άλλους. Δυνατότητα επικοινωνίας με όλες τις ηλικίες και τα στάδια των επισκεπτών. Σωματική ικανότητα να περπατάει όλα τα μονοπάτια του κήπου, να σκάβει, να μεταφέρει φυτά και γλάστρες, κ.λπ.

Ερμηνευτής – Ξεναγός – Εκπαιδευτής. Είναι ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Βοτανικού Κήπου με τους επισκέπτες. Ξεναγεί μικρές ομάδες, εισηγείται σε μεγάλα ακροατήρια με ομιλίες σχετικές με την αποστολή και το μήνυμα του ΒΚ, επισημαίνει τα φυτά του Κήπου, επιμελείται και τοποθετεί ερμηνευτικές πινακίδες πληροφόρησης κ.λπ. Μπορεί να αναλαμβάνει και το ρόλο του εκπαιδευτή σε προγράμματα πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης.

Προσωπικό Marketing. Άτομα εξειδικευμένα στην προώθηση του Βοτανικού Κήπου, με δημοσιεύσεις, προσέλκυσης νέων επισκεπτών, λειτουργία κέντρου (κέντρων) λιανικής πώλησης (βιβλιοπωλείο, αναψυκτήριο-εστιατόριο, κατάστημα με σουβενίρ κ.λπ.), διοργάνωση εκδηλώσεων, συνεργασίες με άλλους σχετικούς φορείς, κ.λπ.

2. Σχετικά με το Συνέδριο

Δεν θα επεκταθώ πολύ εδώ. Μπορείτε να κατανοήσετε τον διεθνή αντίκτυπό του από τα εξής ενδεικτικά:

1. 1. Πώς είδε το συνέδριο η επιστημονική κοινότητα: BGCI, Conclusions of Eurogard VI, 8th June 2012
2. 2. Πώς είδε το συνέδριο ένας χορηγός του: http://www.irisbg.com/blog/index.php/2012/06/reflections-on-the-eurogard-vi-congress/
3. 3. Πώς είδε το συνέδριο ένας απλός σύνεδρος: 50 φωτογραφίες από το Συνέδριο με τη ματιά ενός Ευρωπαίου φίλου μας
4. 4. Το επόμενο συνέδριο θα γίνει στο Παρίσι το 2015. Φυσικά και εκεί η Χίος θα ξανακουστεί μιας και γίνεται κάποιου είδους σκυταλοδρομία από τον προηγούμενο στον επόμενο.
5. 5. Εκτός του ότι η Χίος τοποθετήθηκε στον παγκόσμιο χάρτη των βοτανικών προορισμών, αγαπήθηκε από τους ξένους που ήρθαν από 33 χώρες του κόσμου και για την εξαιρετική φιλοξενία της σε όλα τα σημεία που ξεναγήθηκαν οι σύνεδροι, με αποκορύφωμα το πανηγύρι στην Ελάτα που άφησε κληρονομιά στο χωριό ένα πανέμορφο κτήριο που μπορούν στο εξής να χρησιμοποιούν για ποικίλες εκδηλώσεις, και μια νέα γενιά που συμμετείχε σε ένα συγκινητικό δρώμενο που έδειξε με περηφάνια στους προσκεκλημένους τον υπέροχο πολιτισμό της.

3. Για τα δημοσιεύματα

Η μόνη δημοσιογραφική αποτίμηση του Συνεδρίου ήταν από τον Δημήτρη Μυωτέρη στον Πολίτη στο φύλλο της Δευτέρας, 4 Ιουνίου. Ο Κύριος Μυωτέρης γράφει όσα γράφει μετά από ρεπορτάζ που έκανε την ημέρα ξενάγησης των συνέδρων στον Κήπο και έχει άμεση αντίληψη των πραγμάτων, μάλιστα είχε τη δυνατότητα να συνομιλήσει τόσο με την κα. Μαλούπα όσο και με άλλους σημαντικούς επιστήμονες.

Αλγεινή εντύπωση μου προκάλεσε το κακόβουλο δημοσίευμα του Πολίτη της ίδιας μέρας (σελίδα 4, Αν ήμουν στη θέση … της Ελένης Μαλούπα, με υπογραφή ο θεσιθήρας (απίστευτοκι όμως αληθινό, για τους αμύητους, θεσιθήρας είναι ο δόκιμος μοναχός ή ο διάκος, ο δόκιμος γενικώς, αλλά χρησιμοποιείται σήμερα κυρίως για αυτόν που επιδιώκει την χωρίς αρχές αναρρίχηση του σε θέσεις που προσφέρουν ισχύ και χρήματα), αλλά που μιλάει εξ ονόματος «π»), ο οποίος καταφέρθηκε εναντίον της Προέδρου του Συνεδρίου Δρος. Μαλούπα Ελένης. Σε λίγες σειρές κατάφερε αφενός να δώσει λαμπρό παράδειγμα κακών Ελληνικών και κίτρινης δημοσιογραφίας και αφετέρου να κατασυκοφαντήσει την κυρία Μαλούπα:

Γράφει για παράδειγμα: «Διέψευδε, όμως, (η κυρία Μαλούπα) και τις κατ΄ ιδίαν συζητήσεις της (sic) με γνωστά πρόσωπα (sic) στη Χίο (ποια άραγε;), στα οποία εκμυστηρεύεται (sic!) (την φαντάζομαι να τους το ψιθυρίζει στο αυτί συνωμοτικά) ότι ο Βοτανικός Κήπος Αιγαίου είναι χωροθετημένος σε πολύ λαθεμένη θέση και όσος κόπος και χρήμα δαπανηθεί, πολύ πιθανόν (πάλι καλά, δεν είναι και απολύτως σίγουρο) να μην αποδώσουν ποτέ.»

Πώς άραγε είναι δυνατόν να εργάζεται ένας επιστήμονας εδώ και χρόνια αφιλοκερδώς για μια χαμένη υπόθεση; Και από την άλλη, πώς είναι δυνατόν καμία από τις αιτιάσεις, κυρίως από άτομα της τοπικής κοινωνίας, για λανθασμένη επιλογή του χώρου να μην αγγίζει κανέναν από τους επαΐοντες Ευρωπαίους βοτανικούς που επισκέπτονται τον Κήπο τα τελευταία δύο χρόνια και μάλιστα συνηγορούν να γίνει το συνέδριο στη Χίο; Και φεύγουν ικανοποιημένοι με όσα είδαν και δεσμεύονται μάλιστα να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του Βοτανικού Κήπου! Τέλος, πώς είναι δυνατόν, αν και τοποθετημένος σε λαθεμένη θέση όπως λένε, και με την ελάχιστη δυνατή συντήρηση να εξακολουθεί να επιβιώνει και μάλιστα αποτελεσματικά;

Γράφει, επίσης: «Τώρα που η ίδια αποκαλύπτει ότι πρόκειται για ένα κατεξοχήν άστοχο έργο…»!!!

Πολύ ωραίο δείγμα κίτρινης δημοσιογραφίας! Κατασκευάζεις μια είδηση που βασίζεται σε φήμες (κατ΄ ιδίαν συζητήσεις, γνωστά πρόσωπα, εκμυστηρεύσεις, …) και μετά, με αυτήν την ανυπόστατη είδηση δεδομένη, κάνεις συλλογισμούς, βγάζεις συμπεράσματα, κινδυνολογείς, παριστάνεις γενικώς τον εισαγγελέα…

Και μια και είπα για εισαγγελέα, αν ήμουν στη θέση της Ελένης Μαλούπα, θα το έψαχνα λίγο. Μήπως, λέω μήπως, βρέθηκε η πηγή που θα χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη του Κήπου; Τι λέει, αλήθεια η εφημερίδα Πολίτης για όλα αυτά;

Τελικά, ποιες σκοπιμότητες δεν αρνήθηκε να υπηρετήσει η κυρία Μαλούπα; Και άραγε γιατί δεν προστάτεψε το προσωπικό κύρος της;

Ανδρέας Οικονόμου

Μαθηματικός-Ψυχολόγος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ και Φίλος της Βαλκανικής Χλωρίδας