Η πρόεδρος της Εθελοντικής Ομάδας «Το Κάστρο της Χίου – Ένας χαμένος παράδεισος» Κωνσταντίνα Πλουμή υπογράφει το παρακάτω άρθρο για το επιθαλάσσιο τείχος του Κάστρου. Το άρθρο παρουσιάζει το χρονικό των εργασιών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια και μεταφέρει την ικανοποίηση για τις αναστηλωτικές εργασίες και την αισιοδοξία για το μέλλον του Κάστρου, εφόσον βοηθήσουν οι τοπικοί άρχοντες.
Είναι εντυπωσιακό το πως ένας μνημειακός χώρος σαν το Φρούριο της Χίου μπορεί να σε ταξιδέψει μέσα στους αιώνες και να σου δώσει τόσα διαφορετικά στοιχεία και εικόνες από τις διάφορες φάσεις της ιστορικής του εξέλιξης. Αδιάψευστοι μάρτυρες της ιστορίας του Κάστρου, ιστορίας τρικυμιώδους, ένδοξης μα και συνάμα πονεμένης, αποτελούν τα βουβά πλέον τείχη που στέκονται αγέρωχα και περήφανα περιμένοντας τους επισκέπτες μα και τους ερευνητές-αρχαιολόγους να ανακαλύψουν τα μυστικά τους. Ο φρουριακός χαρακτήρας του Κάστρου σώζεται στις μέρες μας στο μεγαλύτερο μέρος του. Τα τείχη έχουν σχήμα ακανόνιστου πενταγώνου, ενώ μόνο από την επι-λιμένια, πλευρά τους, τα τείχη δεν σώζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους.
Πολύ σημαντικό τμήμα των οχυρώσεων αποτελεί το Επιθαλάσσιο τείχος, αφού αυτό προσδίδει στο Κάστρο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό φρουριακού συγκροτήματος που βρέχεται από θάλασσα. Το τείχος αυτό, που βρίσκεται στη βορειο-ανατολική πλευρά του Κάστρου, χωρίζεται σε εσωτερικό επιθαλάσσιο και σε εξωτερικό επιθαλάσσιο. Οι εργασίες αναστήλωσης του εξωτερικού επιθαλάσσιου ολοκληρώθηκαν το 2001, ενώ το εσωτερικό επιθαλάσσιο εντάχθηκε τον Ιούλιο του 2011 στο Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων, αλλά με το κλείσιμο του πριν μερικούς μήνες το έργο πέρασε στην 3η Ε.Β.Α. Σήμερα, στο εσωτερικό επιθαλάσσιο τείχους βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες αποκάλυψης, στερέωσης και αποκατάστασης. Είναι πολύ ενδιαφέρον όμως να δούμε ποια είναι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των ανασκαφών και σε ποια φάση υλοποίησης βρίσκεται το έργο.
Ύστερα από μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περιήγηση στους χώρους πλησίον των τειχών, νοιώσαμε μεγάλη χαρά βλέποντας μια πλούσια σε ειδικότητες επιστημονική ομάδα (απαρτιζόμενη από αρχαιολόγους, μηχανικούς, αρχιτέκτονες, συντηρητές, εξειδικευμένους πετράδες και χτίστες) να εργάζεται με ζήλο πάνω στα ταλαιπωρημένα από το χρόνο τείχη. Πριν ξεκινήσει το έργο, οι δυσκολίες που έπρεπε να αντιμετωπιστούν ήταν πολλές. Τεράστια δέντρα και άγρια πυκνή βλάστηση, χαλάσματα σπιτιών και σκουπίδια δέσποζαν σε όλο σχεδόν το μήκος της εσωτερικής πλευράς του επιθαλάσσιου τείχους, από τον προμαχώνα Ζένο μέχρι και το λιμάνι. Όταν μετά από επίπονες προσπάθειες καθάρισε η περιοχή, προσπάθειες τις οποίες θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων στήριξαν ενεργά οι κάτοικοι, αποκαλύφθηκε τόσο η κατάσταση, όσο και τα κρυμμένα μυστικά του εσωτερικού τείχους.
Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, το εξωτερικό επιθαλάσσιο τείχος πρωτο-κατασκευάστηκε πολύ μεταγενέστερα από το εσωτερικό, κατά τη διάρκεια των εκτεταμένων οχυρωματικών έργων που πραγματοποίησαν οι Ενετοί όταν κατέλαβαν τη Χίο το 1694 μ.Χ. Μέχρι τη σύντομη ενετική περίοδο, υπήρχε μόνο η σημερινή εσωτερική πλευρά του τείχους, σε διαφορετικές όμως μορφές. Ο κενός χώρος μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού μέρους του τείχους επιχωματώθηκε (δεν γνωρίζουμε κατά πόσο υπάρχουν στοές ). Οι ανασκαφές που διεξάγονται για την αποκάλυψη του εσωτερικού επιθαλάσσιου τείχους έφεραν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα όπως οθωμανικά και γενουατικά νομίσματα και είδη κεραμικής τα οποία βρίσκονται στα εργαστήρια για συντήρηση και αξιολόγηση.
Το εσωτερικό επιθαλάσσιο έχει ποικίλες διαδοχικές, κατασκευαστικές φάσεις. Στα μέσα του 15ου αιώνα και για την καλύτερη προστασία του Κάστρου προστέθηκε η σκάρπα, τοιχοποιία, δηλαδή, με κλίση στην εξωτερική πλευρά του εσωτερικού τείχους για λόγους ενίσχυσης της άμυνας, η οποία αποκαλύφθηκε μεν σε όλο σχεδόν το μήκος του, αλλά με διαφορετική τεχνοτροπία σε ορισμένα σημεία. ΄Ενα πολύ σημαντικό σημείο του τείχους αποτελεί και ο προμαχώνας Ζένο, ο οποίος πήρε την τελική του μορφή κατά την Ενετική κατάκτηση του 1694 μ.Χ.
Πολλά από τα ευρήματα που προέκυψαν από τις ανασκαφές διεγείρουν το ερευνητικό ενδιαφέρον και συναρπάζουν όσον αφορά το ρόλο τους στην ποικιλομορφία του τείχους. Παρά ταύτα, αποδεικνύουν ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να μπορέσουν οι ειδικοί να ξεσκεπάσουν τα μυστικά που αυτό κρύβει. Καταλήγοντας, θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι η αναστήλωση του τείχους πραγματοποιείται με μεγάλο σεβασμό προς το μνημείο και η προσπάθεια είναι επίπονη και χρονοβόρα, αλλά το αποτέλεσμα είναι πολύ ικανοποιητικό τηρουμένων των απαραίτητων επιστημονικών διαδικασιών.
Παρά τις δυσκολίες, η ομάδα μας έγινε μάρτυρας μιας πολύ εντυπωσιακής και φιλότιμης αναστηλωτικής προσπάθειας, η οποία μέσα σε λίγο μόνο καιρό έχει αναχαιτίσει αισθητά τις φθοροποιούς παρεμβάσεις τόσο του χρόνου, όσο και του ανθρώπου στο εσωτερικό τμήμα του επιθαλάσσιου τείχους. Είμαστε αισιόδοξοι ότι οι αρμόδιοι φορείς, ειδικά οι τοπικοί, θα προβούν στις δέουσες ενέργειες προκειμένου το έργο να ολοκληρωθεί, χαρίζοντας όχι μόνο πολύτιμη εργασία στα μέλη της επιστημονικής ομάδας, αλλά και μια ισχυρή ένεση αποκατάστασης της εικόνας και επισκεψιμότητας του πιο ζωντανού και επιβλητικού μνημείου της Χώρας του νησιού μας, του Κ-Άστρου μας!