Η ιστορία του Κινηματογράφου στη Χίο, μέρος πρώτο

Ο Γιώργος Μαστοράκης και ο Μίμης Μουτσάτσος συζητούν με τη Μαρκέλλα Σπανού για τις πρώτες προβολές ταινιών στη Χίο και τα πρώιμα χρόνια της Κινηματογραφικής Λέσχης Χίου

Διαβάστε εδώ το Δεύτερο μέρος

Μία ακόμη κινηματογραφική σεζόν φθάνει όπου να’ ναι στο τέλος της. Η φετινή έκρυβε μερικές ευχάριστες εκπλήξεις για το νησί μας σε μια, κατά τα άλλα, φτωχή, πολιτιστικά, χρονιά. Το φθινόπωρο που μας πέρασε επαναλειτούργησε ο μοναδικός χειμερινός κινηματογράφος στη Χίο με προβολές ταινιών για όλα τα γούστα σε ανακαινισμένη αίθουσα, ενώ πριν από λίγες μέρες διοργανώθηκε στο Ομήρειο με πρωτοβουλία του Χιώτη σκηνοθέτη Νίκου Αυγουστίδη ένα τριήμερο κινηματογραφικό φεστιβάλ με προβολές βραβευμένων ταινιών και συζητήσεις με νέους Ευρωπαίους σκηνοθέτες.

Σταθερή αξία και φέτος η Κινηματογραφική Λέσχη Χίου, που ανέλαβε να «γεμίσει» τις Παρασκευές μας με μερικές από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Πολλοί ίσως να μην το γνωρίζουν, όμως η συγκεκριμένη ομάδα είναι από τις πιο δραστήριες και ιστορικές του τόπου μας. Δύο από τα πιο παλιά της μέλη, ο Γιώργος Μαστοράκης και ο Μίμης Μουτσάτσος, αμφότεροι λάτρεις της 7ης τέχνης, μίλησαν στην «Α» για τον κινηματογράφο στη Χίο γενικά αλλά και ειδικά, σκιαγραφώντας την πορεία της Λέσχης από το ξεκίνημά της, το 1964, μέχρι τις αρχές του 80, για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι.

Μπορείτε να μας δώσετε μια εικόνα του κινηματογράφου στη Χίο του 1960;

Μ.Μ.: Στη Χώρα υπήρχαν δύο κινηματογράφοι, το Ρεξ και ο Αστέρας. Ο ανταγωνισμός ανάμεσά τους ήταν έντονος, έφερναν και οι δύο πολύ καλές και ποιοτικές ταινίες, οπότε το επίπεδο διατηρούνταν σε υψηλά επίπεδα. Κάθε βδομάδα προβάλλονταν τρεις ταινίες. Ο Αστέρας πχ ξεκινούσε τη Δευτέρα μ’ ένα καλό ευρωπαϊκό ή αμερικάνικο έργο, την Τετάρτη πρόβαλε περιπέτεια ή γουέστερν ή αστυνομικό και το σαββατοκύριακο έπαιζε μια ελληνική ταινία. Την Κυριακή παιζόντουσαν και οι τρεις ταινίες, η μία μετά την άλλη.

Ο κόσμος συσσωρευόταν στις ταινίες. Οι χώροι ήταν προσεγμένοι, καθαροί, η μουσική στα διαλείμματα ήταν διαλεγμένη, κυρίως λαϊκά άσματα της εποχής, στο Ρεξ μάλιστα πριν την έναρξη της ταινίας χτυπούσε το γκονγκ, το δε προσωπικό και οι διευθυντές ήταν περιποιημένοι, λες και είχαν αντιγράψει τους ηθοποιούς της εποχής εκείνης.

Το καλοκαίρι υπήρχε κινητός κινηματογράφος στα χωριά. Επίσης λειτουργούσαν αίθουσες στον Άγιο Σίδερο και στην ΠΕΚΕΒ στο Βροντάδο, στα Νένητα. Προβολές γίνονταν και σε Καρδάμυλα, Οινούσσες, Καμπόχωρα, Θυμιανά.

Γ.Μ.: Εκείνη την περίοδο υπήρχε και η Βιβλιοθήκη Κοραή, που είχε ένα κινητό συνεργείο που πήγαινε στα σχολεία όλων των χωριών κι έπαιζε διάφορες ταινίες. Η πρώτη ταινία που είδα ήταν «Τα πάθη του Χριστού» το 1957 στο 5ο Δημοτικό Σχολείο του Βαρβασίου. Θυμάμαι ότι δίπλα στην Αγιοδεκτινή υπήρχε ένα παλιό σχολείο που είχαν ιδρύσει οι Πετροκόκκινοι, όπου βλέπαμε ελληνικές κωμωδίες. Όλες οι ταινίες ήταν ηθογραφικές, τα θέματα αρχικά ήταν κυρίως βουκολικά, στη συνέχεια ακολούθησαν κωμωδίες του Ψαθά, του Τσιφόρου, του Σακελλάριου.

Μ.Μ.: Αξίζει ν’ αναφερθούμε στο κλίμα εκείνης της εποχής: Επρόκειτο για τ’ απόνερα του Εμφυλίου, που σημαίνει ότι δεν υπήρχαν ταινίες κοινωνικού ή έντονα πολιτικού περιεχομένου, γι’ αυτό προβάλλονταν ως επί το πλείστον κωμωδίες και δράματα. Παρόλ’ αυτά, είχαν βγει εξαιρετικοί σκηνοθέτες, όπως ο Κανελλόπουλος και ο Τζαβέλας.

Γ.Μ: Κατά τη δεκαετία του 60 υπήρχε μια άνθιση σε όλους τους τομείς (πχ κινηματογράφος, λογοτεχνία, μουσική θέατρο)και λόγω συγκυρίας, γιατί βρέθηκαν εξαιρετικοί άνθρωποι στους χώρους αυτούς, αλλά και λόγω του αναμενόμενου μεταπολεμικού κύματος. Στη Χίο υπήρχε πολύς κόσμος που έβλεπε ότι χρειάζεται κάτι το διαφορετικό, , δημιούργησε πράγματα πχ βιβλία και περιοδικά, όπως τη Χιακή Επιθεώρηση. Μέσα στο κλίμα αυτό, την περίοδο 64-65, δημιουργήθηκε και η Κινηματογραφική Λέσχη Χίου με πρωτεργάτη το Γιάννη Κατσόγιαννο. Έγιναν όλες κι όλες 5 προβολές, προβλήθηκαν οι ταινίες «Στρόμπολι», «Αλέξανδρος Νιέφσκι», «Ιβάν ο τρομερός», «Θωρηκτό Ποτέμκιν», «Γαλλική Επανάσταση». Η παρουσία της Ασφάλειας στις προβολές ήταν έντονη. Κατά την άποψή μου τα θέματα έπρεπε να είναι λίγο πιο ελαφρά, παρόλο που αυτό που έλειπε από τη Χίο ήταν ο πολιτικός κινηματογράφος.

Μ.Μ.: Δυστυχώς η επταετία πρόλαβε τα πάντα, όπως πρόλαβε και τη Λέσχη κι έτσι τα πράγματα πήγαν πολύ πίσω.

Ποια ήταν τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν για τη δημιουργία της Κινηματογραφικής Λέσχης;

Μ.Μ: Οι «πρωτεργάτες» της Λέσχης, πέραν από τον Κατσόγιαννο, προέρχονταν από όλες τις πολιτικές παρατάξεις, όπως ο Πολυχρονόπουλος ο δικηγόρος, ο Σωκράτης ο Χέλιος, ο Ισίδωρος Ζερβούδης, ο Αντρέας Λοΐζος, ο Στέλιος ο Κοκκινάκης, ο Λευτέρης ο Τέττερης, ο Στέφανος ο Τσουρής, όλοι άνθρωποι με πολιτικές ανησυχίες.

Γιατί οι ταινίες που επέλεγαν ήταν ρώσικες; Ποιες ήταν οι αντιδράσεις σ’ αυτήν την επιλογή;

Μ.Μ.: Στην πρώτη προβολή η αίθουσα ήταν γεμάτη, μέχρι κι ο Δεσπότης πήγε. Μετά άρχισαν ν’ ασκούνται πιέσεις και να διαδίδεται ότι επρόκειτο για κομμουνιστές, ενώ στην πραγματικότητα κομμουνιστής ήταν μόνο ο Κατσόγιαννος. Οι ταινίες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήταν και τόσο επαναστατικές. Η Ασφάλεια όμως τότε έλεγχε τα πάντα, ξέρανε ποια ταινία θα ρθει, τι βιβλίο ή εφημερίδα πουλιέται.

Γ.Μ: Οι επιλογές ήταν κατά βάση του Κατσόγιαννου. Εκείνο που ενόχλησε ήταν ότι ορισμένες ταινίες -πλην της πρώτης- ήταν ρώσικος κινηματογράφος. Αυτές καθαυτές οι ταινίες δεν έβγαζαν το μήνυμα που θα δικαιολογούσε το κυνηγητό που «έφαγαν» μετά. Όσον αφορά τη Λέσχη εκείνο που ενοχλούσε ήταν ότι επρόκειτο για σοβιετικό κινηματογράφο, ασχέτως από το θέμα της ταινίας. Αυτοί που έλεγχαν δεν είχαν γνώση του τι ελέγχουν, είχαν μια γενική άποψη ότι όλος αυτός ο κόσμος που κάνει αυτά τα πράγματα κακώς τα κάνει

Μ.Μ.: Με τη δημιουργία της Λέσχης φοβήθηκαν ότι ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο, αυτό του πολιτικού κινηματογράφου, που ανοίγει ορίζοντες σε πράγματα που δεν ήθελαν.

Ποια ήταν η πορεία της Λέσχης από τη Μεταπολίτευση και μετά;

Μ.Μ.: Με τη Μεταπολίτευση, το φθινόπωρο του 1974, συγκροτήθηκε μια άτυπη ομάδα που αποτελούνταν από τον Βάρο, το Νίκο Ζαχαριάδη, τον Λεωνίδα Καρακούρο κι εμένα όπου προβάλαμε στο ΔΙΑΝΑ ταινίες πολιτικού περιεχομένου, τις οποίες μας έστελναν οι φοιτητές από την Αθήνα . Η πρώτη ταινία που προβάλαμε ήταν «Η Γη» του Ντοβζένκο. Στις πρώτες σειρές ήταν όλη η Ασφάλεια και όλοι οι ηλικιωμένοι αριστεροί. Μετά από ένα διάστημα (ένα χρόνο περίπου) τη διενέργεια προβολών ανέλαβε ο Φιλοτεχνικός Όμιλος με την Ερμιόνη Πολυχρονοπούλου, η οποία επέλεγε προσωπικά τις ταινίες. Έφερε κάποιες δύσκολες ταινίες, αλλά μετά ατόνησε. Επισήμως η Λέσχη ξαναξεκίνησε το 81 φέρνοντας πολύ καλές ταινίες. Τότε ξεκίνησε να εκδηλώνεται μια πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ, πολλές φορές με καυγάδες.

Γ.Μ: Το σκηνικό αντιπαράθεσης ήταν ιδιαίτερα έντονο κυρίως κατά την περίοδο των εκλογών με βασικό αντικείμενο το ποιος θα ελέγξει τη Λέσχη. Μετά τις εκλογές στο Δ.Σ. τα έβρισκαν. Όσον αφορά τα θέματα των ταινιών γινόταν προσπάθεια στο να υπάρχει μια ισορροπία , για να μην επαναληφθούν τα όσα έγιναν το 64-65. Υπήρχαν ταινίες με περισσότερο ή λιγότερο πολιτικό προσανατολισμό, βοηθούσε και η παραγωγής της εποχής. Δεν υπήρχαν άλλες διέξοδοι στον κόσμο, πχ δραστηριότητες, σύλλογοι. Ερχόντουσαν και ταινίες της ίδιας ή προηγούμενης χρονιάς, αλλά υπήρχε και η δυνατότητα να φέρνουμε και παλιές ταινίες –αριστουργήματα.

Μ.Μ.: Πάντως και μετά τη Μεταπολίτευση συνέχιζε να υπάρχει μια επιφυλακτικότητα απέναντι στη Λέσχη. Ενδεικτικό είναι ότι, όταν ξεκίνησε το Ομήρειο, το 1983, η μόνη εκδήλωση που δεν επιτρεπόταν να φιλοξενηθεί ήταν η προβολή της Λέσχης. Πίστευαν ότι θα γίνει Επανάσταση.

Γ.Μ.: Πράγματι, ο Κ. Χαλιορής -τότε Διευθυντής του Ομηρείου- είχε την αντίληψη ότι κάθε πράγμα που μπαίνει στο Ομήρειο πρέπει να ελέγχεται. Η λέσχη ήταν μια ομάδα καταγεγραμμένη ως «επικίνδυνη». Αυτή η αντίληψη -φυσιολογική έως ένα βαθμό- υπήρχε και στον Ισίδωρο Κιολέογλου όταν έκανε θερινές προβολές στον αύλειο χώρο του Ιωνικού Κέντρου. Ήθελε να έχει άποψη για τις επιλογές και το περιεχόμενο των ταινιών. Μετά την κατάληψη του Ομηρείου με αίτημα την ελεύθερη διοργάνωση εκδηλώσεων η Ξυλά έδωσε το Ομήρειο στο Δήμο (επί δημαρχίας Μπουμpάρη) και από τότε και μέχρι και σήμερα οι προβολές γίνονται εκεί χωρίς απολύτως καμία παρέμβαση από την πλευρά της διοίκησης.

Και κάπου εδώ, αρχές δεκαετίας 80, κλείνει ο κύκλος εκείνης της πρώτης, «επαναστατικής και λίαν επικίνδυνης» Λέσχης, και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο που συνεχίζει μέχρι σήμερα και στο οποίο θ’ αναφερθούμε αναλυτικά σε επόμενο αφιέρωμά μας.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Γιώργο και στον κύριο Μίμη που δέχθηκαν να μοιραστούν μαζί μας τις γνώσεις και τις αναμνήσεις τους, αλλά κυρίως γιατί, χωρίς αυτούς, οι Παρασκευές μας θα ήταν σίγουρα φτωχότερες.