Δημοτική Αγορά

του Βαγγέλη Χαρίτου

Ο διαβάτης που θα “χαθεί” στα δρομάκια της πόλης της Χίου, σίγουρα θα ξαφνιαστεί βλέποντας ξαφνικά ένα μοντέρνο μεσοπολεμικό κτίριο καταστημάτων, στο κέντρο της παραδοσιακής αγοράς. Ιδιαίτερα αν κατηφορίσει την οδό Βουπάλου, η καμπύλης μορφής γωνία και το ιδιάζων γείσο δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες. Σίγουρα θα απορήσει: “Πως βρέθηκε αυτό το παράξενο κτίριο στο κέντρο της πόλης;”

Διαχρονικά η πόλη της Χίου χαρακτηριζόταν από την τάξη, όσον αφορά τις εμπορικές χρήσεις. Έτσι σε συγκεκριμένο σημείο βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι πωλητές ψαριών, σε άλλο των κρεάτων, των λαχανικών και ούτω καθεξής. Το στοιχείο αυτό τη διαφοροποιούσε από άλλες πόλεις του Αιγαίου (πχ Μυτιλήνη), όπου οι εμπορικές χρήσεις είναι μέχρι τις μέρες μας ανάμεικτες. Στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το εν λόγω κτίριο, υπήρχε από πριν την απελευθέρωση άλλο, που είχε ανεγερθεί μετά το σεισμό του 1881 και στέγαζε τα κρεοπωλεία της πόλης. Το 1934 επί δημαρχίας Λεωνή Καλβοκορέση, αποφασίστηκε η κατεδάφιση της παλιάς κρεαταγοράς και η ανέγερση νέας. Η απόφαση αυτή, υπήρξε τμήμα της γενικότερης αναμόρφωσης της πόλης που οραματιζόταν ο ευπατρίδης δήμαρχος. Έτσι τα κρεοπωλεία μεταφέρθηκαν προσωρινά σε παραπήγματα στην πλατεία Βουνακίου και τον Οκτώβριο του ιδίου έτους ξεκίνησε η κατεδάφιση. Το κόστος κατασκευής της νέας αγοράς, ανήλθε στο ποσό των οκτακοσίων χιλιάδων δραχμών. Ένα χρόνο μετά, τον Οκτώβριο του 1935, το κτίριο ήταν σχεδόν έτοιμο. Το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε τα νέα καταστήματα να ενοικιαστούν με χαμηλότερο ενοίκιο από τα παλιά. Μέχρι το τέλος του έτους, ολοκληρώθηκε η κατασκευή και η μεταφορά των κρεοπωλείων στο νέο κτίριο. Τον Ιανουάριο του 1936, κατεδαφίστηκαν τα παραπήγματα της πλατείας, που φιλοξένησαν τα κρεοπωλεία και εγκρίθηκε από το δημοτικό συμβούλιο η δαπάνη στέγασης και των ιχθυοπωλείων στο εσωτερικό της κρεαταγοράς. Το Δεκέμβριο του ιδίου έτους πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της ιχθυαγοράς και έτσι η πόλη της Χίου απέκτησε μια σύγχρονη αγορά.

To κτίριο της αγοράς- ο Μπαλουχανάς* όπως είναι γνωστό στους Χιώτες- καλύπτει ένα οικοδομικό τετράγωνο αφού περιβάλλεται από τέσσερεις οδούς: Βουπάλου, Αδελφών Ράλλη, Ελευθερίου Βενιζέλου και Αρχέρμου. Η κάτοψη του κτιρίου είναι τραπεζοειδής, γεγονός που οφείλεται στην προσπάθεια κάλυψης από τον σχεδιαστή του, όλου του ασύμμετρου οικοπέδου. Το κτίσμα είναι ισόγειο και το καμπύλης μορφής γείσο του, αποτελεί το χαρακτηριστικότερο στοιχείο του. Η μετάβαση από τους κάθετους τοίχους στο γείσο διαμορφώνεται με τρείς ταινίες που περιτρέχουν το κτίριο. Ιδιαίτερες είναι οι γωνιακές απολήξεις στις οδούς Βουπάλου-Αρχέρμου και Αδελφών Ράλλη-Βουπάλου. Η πρώτη είναι καμπύλης μορφής, χαρακτηριστική του ρεύματος της Αρ Ντεκό, ενώ η δεύτερη είναι γωνία αποτμημένη και το γείσο διαμορφώνεται ημιεξαγωνικό. Στο μέσον περίπου της πλευράς της οδού Βουπάλου ανοίγεται η είσοδος προς το στεγασμένο εσωτερικό του κτιρίου (παλιά Ιχθυαγορά). Μια ακόμη είσοδος προς το εσωτερικό υπήρχε και επί της Αρχέρμου. Ο χώρος της ιχθυαγοράς διαμορφωνόταν με υπαίθριους μαρμάρινους πάγκους, επί των οποίων τοποθετούνταν τα προς πώληση ψάρια. Στην αρχική του μορφή το κτίριο εξωτερικά, πιθανότατα δεν είχε τα μεγάλα υαλοστάσια (τζαμαρίες) που έχει σήμερα, μα τζαμωτές ξύλινες πόρτες και μικρότερα υαλοστάσια με ξύλινα πλαίσια, όπως σώζονται στο κατάστημα που καταλαμβάνει την καμπύλη γωνία του. Το κτίριο ήταν επιχρισμένο με αρτιφισιέλ τεφρού χρήματος, όπως διακρίνεται σε τμήμα  της όψης επί της οδού Αρχέρμου στη συμβολή της με τη Ροΐδου.

Η σημερινή εποχή αποτελεί σημείο καμπής για τις δημοτικές αγορές της Χώρας. Διάφορα συμφέροντα πιέζουν για την κατάργηση και κατεδάφιση των κτιρίων τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες άλλες ανακαινίζονται και χρησιμοποιούνται ξανά (Καρδίτσα), άλλες αποκτούν νέες χρήσεις (Αγρίνιο), άλλες εγκαταλελειμμένες διασώζονται από την κατεδάφιση με την κήρυξη ως διατηρητέα κτίρια -αν και οι τοπικές δημοτικές αρχές επιθυμούν την κατεδάφιση (Χαλκίδα) κι άλλες κατεδαφίζονται (Σέρρες). Αξίζει να σημειωθεί πως οι τρείς ανήκουν στην ίδια εποχή με εκείνη της Χίου, ενώ ή κατεδαφισμένη των Σερρών ήταν μεταπολεμική. Το κτίριο της αγοράς της Χίου στεγάζει σήμερα δέκατέσσερα καταστήματα, όλα στο εξωτερικό τμήμα του (Δώδεκα συν δυο στο «ρήγμα»της Ροΐδου). Λόγω της συνεχούς χρήσης, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση διατήρησης, αλλά η εικόνα του μπορεί να χαρακτηριστεί επιεικώς απαράδεκτη, αφού έχει χάσει σχεδόν ολοκληρωτικά τα αυθεντικά του χαρακτηριστικά, αν και η κατάσταση είναι ακόμα ως ένα βαθμό αντιστρέψιμη: Η διάνοιξη της οδού Ροΐδου επί δικτατορίας των Συνταγματαρχών έκοψε στα δυο το κτίριο αλλοιώνοντας την αρχική μορφή, ενώ οι «νέες» όψεις επί της Ροΐδου παραπέμπουν σε τριτοκοσμική χώρα. Δυστυχώς δεν έχουν οριστεί από το δήμο Χίου οι επιτρεπόμενες επεμβάσεις στις όψεις του κτιρίου, με αποτέλεσμα ο κάθε ενοικιαστής να επεμβαίνει στην όψη του καταστήματός του κατά την προσωπική του κρίση. Έτσι υπάρχει ποικιλία χρωματισμών, υλικών επένδυσης όπως πλακίδια, λίθοι, οπτόπλινθοι (τούβλα), κουφώματα διαφόρων χρωματισμών, τύπων και υλικών κατασκευής, επιγραφών, φωτιστικών σωμάτων, τεντών και κλιματιστικών. Επίσης υπάρχουν επεμβάσεις στη μορφή του κτιρίου όπως τα τοξωτά ανοίγματα σε ένα κατάστημα που αποτελεί αναχρονισμό, αφού παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές και όχι στο μεοπόλεμο. Την κατάσταση του κτιρίου επιδεινώνουν τα καλώδια της ΔΕΗ και του ΟΤΕ που το περιτρέχουν καθώς και ντεπόζιτα, κλιματιστικά και κεραίες τηλεόρασης σε εμφανή σημεία της στέγης. Τέλος έχει ξεκινήσει να χάνει το χαρακτήρα της αγοράς κρεάτων και ψαριών με τη στέγαση άλλων επιχειρήσεων όπως ζαχαροπλαστείου και πώλησης ξηρών καρπών. Το εσωτερικό του κτιρίου δεν διατηρεί τη παλιά του χρήση ως αγοράς εδώ και τριάντα χρόνια. Είναι άγνωστο αν έχει διασωθεί έστω ένας μαρμάρινος πάγκος επειδή το χώρο καταλαμβάνουν διάφορες κατασκευές των εξωτερικών καταστημάτων. Η μακροχρόνια εγκατάλειψη έχει αφήσει τα σημάδια της στο εσωτερικό του κτίριου: Εκτεταμένη διάβρωση των πλακών σκυροδέματος και πρόχειρες επισκευές είναι οι αψευδείς μάρτυρες.

Το κτίριο της αγοράς, αποτελεί μέρος της τοπικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Κατασκευάστηκε την ίδια εποχή με τα διάσημα πλέον κτίρια της Ιταλοκρατίας στο Λακκί της Λέρου. Θα μπορούσε ν’ αποτελέσει-μαζί με άλλα κτίρια της πόλης-αξιοθέατο για επισκέπτες υψηλού μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου και επιστήμονες. Η προσεκτική ανάπλαση ώστε να αποκατασταθεί η αυθεντική του μορφή και η επανάχρηση του εσωτερικού καθώς η κήρυξή του ως διατηρητέου, ώστε να διασωθεί, είναι αναγκαίες κινήσεις. Επίσης  η χρωματική και αισθητική ενοποίηση των όψεων, η υπογειοποίηση των ηλεκτρικών και τηλεφωνικών δικτύων.  η ομοιομορφία των επιγραφών και η χρήση φωτιστικών που να παραπέμπουν στο μεσοπόλεμο. Τέλος αν είναι αδύνατη η αποκατάσταση του «ρήγματος» που προκάλεσε η διάνοιξη της οδού Ροΐδου, είναι απαραίτητη η βελτίωση των όψεων αυτών, με τρόπο όμως που να  γίνεται ταυτόχρονα αντιληπτό πως το κτίριο κάποτε ήταν ενιαίο. Προαπαιτούμενο για τα παραπάνω είναι η προσωρινή μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων, όπως τόλμησε στο Μεσοπόλεμο ο Λ. Καλβοκορέσης.

*Μπαλουχανάς: Από την Τουρκική λέξη balikhane, η ψαραγορά.

Βοηθήματα

• Εφημερίδα Νέα Χίος, φύλλα των ετών 1934, 1935, 1936