γράφει ο Κώστας Ζαφείρης
Το διαφημιστικό σλόγκαν του τίτλου του σημερινού σημειώματος, στους νεότερους δεν λέει τίποτα, στους παλιότερους θυμίζει πολλά. Διαφήμιζε στην ασπρόμαυρη τότε τηλεόρασή μας την Εγκυκλοπαίδεια Δομή. Στην σχολική τάξη εκείνης της εποχής, ο παντογνώστης (και ολίγον σπασίκλας) καλός μαθητής δίνει νεράκι την απάντηση, για να δεχτεί το πείραγμα του συμμαθητή του. «Μα ποιος είσαι; Η Δομή είσαι;».
Στις δεκαετίες του 70 και του 80, σχεδόν κάθε σπίτι που είχε μαθητές στο σχολείο, είχε, συνήθως σε περίοπτη θέση στο κατά συνθήκην έπιπλο βιβλιοθήκη, την Εγκυκλοπαίδεια. Την πολύτιμη σειρά, με το βαρύ δέσιμο που συμπύκνωνε τη συσσωρευμένη ανθρώπινη γνώση για χρήση του καθενός, αλλά κυρίως για χρήση των μαθητών. Η αγορά της δεν ήταν απλή υπόθεση, ήταν σημαντική οικογενειακή επιλογή. Κι αυτό γιατί το κόστος της δεν ήταν ευκαταφρόνητο κι η επιλογή γινόταν μετά από έρευνα και αρκετή σκέψη.
Στο σπίτι μας είχαμε τα πρώτα χρόνια τη «μικρή» εγκυκλοπαίδεια «Θησαυρός Γνώσεων» (μικρή σχήμα λόγου, δεκάτομη ήταν). Την είχαμε αγοράσει από ταλαίπωρο πλασιέ που ανέβαινε τις ανηφόρες κουβαλώντας ασήκωτες βαλίτσες με βιβλία. Αργότερα, ίσως επηρεαστήκαμε κι από τη διαφήμιση κι αποκτήσαμε με προσεκτικό διακανονισμό δόσεων με τον βιβλιοπώλη την «Δομή». Υπήρχαν κι άλλες βέβαια. Πρόχειρα θυμάμαι. Την Υδρία, τον Ελευθερουδάκη, τον Γιοβάνη, την Εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου. Όλες αυτές υπήρχαν σε σπίτια. Οι μεγαλύτερες όπως η Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα καθώς και το «αντίπαλον δέος» η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, ήταν πανάκριβες και δύσκολες για το σπίτι. Μπορούσες όμως να τις συμβουλευθείς στη Δημόσια Βιβλιοθήκη.
Σήμερα, όπου πραγματικά ανυπολόγιστος όγκος γνώσης και πληροφοριών είναι διαθέσιμος και προσβάσιμος στο Διαδίκτυο, η ιστορία των μαθητικών εγκυκλοπαιδειών ακούγεται παρωχημένη. Ωστόσο εμείς έτσι μάθαμε να αναζητούμε τα λήμματα, να αποδελτιώνουμε τις πληροφορίες, ακόμα και να διασταυρώνουμε απαντήσεις. Οι ασήκωτοι για τα παιδικά μας χέρια τόμοι τους, οι σελίδες τους με το βαρύ ιλουστρασιόν χαρτί, οι έγχρωμες εικόνες τους, υπήρξαν ο χάρτης που δείχνει τη διαδρομή μας προς τη γνώση. Όση καταφέραμε εν τέλει να αποκτήσουμε.
Στο πατρικό, στην κεντρική θέση του επίπλου βιβλιοθήκη, εξακολουθεί να στέκει η πολύτομη εγκυκλοπαίδεια. Με το στιβαρό σκούρο βυσσινί της δέσιμο, τους αυστηρούς τόμους στοιχημένους με απόλυτη αρίθμηση. Ξεσκονίζεται τακτικά, αλλά πάει πάρα πολύς καιρός που κάποιος αναζήτησε σε κάποιον από τους τόμους την απάντηση ή την πληροφορία που γύρευε. Αφήστε που κάμποσα από τα λήμματα ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Να τη χαρίσουμε δεν γίνεται, κανείς δεν την χρειάζεται. Να τη δώσουμε για ανακύκλωση κάτι μέσα μας δεν μας το επιτρέπει. Μένει λοιπόν εκεί. Σαν απόμαχος μακρινός συγγενής, που έχει κατακτήσει τη θέση του με όσα μας έχει προσφέρει.
