Το 2ο μέρος του άρθρου του Μιχάλη Ανεζίρη για την Παιδεία – Εδώ το 1ο μέρος
Η φαεινή έμπνευση της επαναφοράς των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο και στο Γυμνάσιο, πριν από μια 20ετία περίπου, επέφερε ολοκληρωτική καταστροφή: υπερφόρτωση αδιαμόρφωτων εγκεφάλων με πληθώρα ανούσιων πληροφοριών, δημιουργία απέχθειας απέναντι στον αρχαίο κόσμο, συμβολή στη ραγδαία επιδείνωση του συνολικού γλωσσικού επιπέδου μιας γενιάς που, ούτως ή άλλως, είναι προϊόν του πολιτισμού της εικόνας και δυσκολεύεται να θεωρήσει ελκυστικό το βιβλίο. Οι μαθητές μας των 12-14 ετών καλούνται να παίξουν στα δάχτυλα έναν εντελώς καινούργιο και άγνωστο προς αυτούς γλωσσικό μηχανισμό, την στιγμή που το βάρος θα έπρεπε να δίνεται στην βελτίωση του παιδιού στην γλώσσα που μιλά (όταν ήδη, στα Νέα Ελληνικά, τα πράγματα πάνε από το κακό στο χειρότερο: ο καθηγητής έχει ν’ αντιμετωπίσει πλέον μια πραγματικότητα, όπου οι μαθητές που βρίσκονται κάτω του μετρίου σε γραφή και ανάγνωση αποτελούν συνήθη πραγματικότητα αντί για εξαιρέσεις).
Ο σύγχρονος μαθητής Γυμνασίου καλείται να “βουτήξει κυριολεκτικά στα άπατα”, με την πρόσθετη επιβάρυνση που του δημιουργεί η σύγχυση με τα Νέα Ελληνικά. Καλείται να υιοθετήσει την στάση “Σκάσε και κολύμπα!”, καθώς ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα του φορτώνει το σύμπλεγμα και την ιδεοληψία πως οφείλει ν’ ανταποκριθεί για λόγους εθνικής… υπερηφάνειας (“αυτή είναι η… γλώσσα μας”!) – τη στιγμή που το παιδί μάλιστα όχι μόνο Αρχαία δεν έχει ακούσει να μιλάνε γύρω του, αλλά απεναντίας χωλαίνει τραγικά στο ζήτημα της εξοικείωσης με κάθε μορφή νεοελληνικού λόγου σε σύγκριση με τις παλιότερες γενιές. Επιπλέον βρίσκεται σε μια ηλικία κι ένα γνωστικό στάδιο, όπου του λείπει η αφαιρετικότητα της σκέψης που απαιτείται για την εμπέδωση της σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, μιας ιδιαίτερα πυκνής και σύνθετης γλωσσικής μορφής των Ελληνικών.
Δε θυμάμαι πραγματικά να πάθαμε τίποτα ως γενιά ή να μάθαμε λιγότερο καλά τα Αρχαία όσοι ενδιαφερόμασταν ουσιαστικά γι’ αυτά, επειδή στην εποχή μας τα ξεκινούσαμε από το Λύκειο. Και μην ξεχνάμε πως εμείς είχαμε άλλη σχέση με τον λόγο στην καθημερινότητά μας, διότι οι εφημερίδες, τα περιοδικά και τα βιβλία καταλάμβαναν τον χρόνο και τον χώρο που πιάνει στην ζωή του σημερινού 13χρονου η ενασχόλησή του με την ηλεκτρονική τεχνολογία (γεγονός που επηρεάζει και τον τρόπο σκέψης του πολύ περισσότερο απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε). Έτσι, οι νέες συνθήκες απαιτούν τολμηρές τομές και απαλλαγή από χρόνια ταμπού, αν δε θέλουμε να αναθρέψουμε κι άλλες γενιές “γραμματιζούμενων” αναλφάβητων.
Τι πρέπει να γίνει
α) Διά ροπάλου κατάργηση των Αρχαίων από το Πρωτότυπο στο Γυμνάσιο – αλλά και στο Λύκειο ως υποχρεωτικού μαθήματος Γενικής Παιδείας για τους μαθητές που δεν θα ακολουθήσουν την θεωρητική κατεύθυνση (όσο τουλάχιστον διαρκεί το σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ μέσω των κατευθύνσεων.) Η διετής ενασχόληση με τα Αρχαία από το πρωτότυπο μόνο για όσους προσανατολίζονται σε σπουδές στις Φιλοσοφικές Σχολές φτάνει και περισσεύει.
Και για τους άλλους, τι; Τους κόβουμε, άραγε, την επαφή τους με τον αρχαιοελληνικό κόσμο και πολιτισμό;
β) Ίσα – ίσα, την επαφή αυτή θα την αναβαθμίσουμε και θα την ενισχύσουμε, αν υιοθετήσουμε ένα συγκροτημένο και σφαιρικό Πρόγραμμα Σπουδής της αρχαίας ελληνικής σκέψης μέσα από αυστηρά νεοελληνικό Λόγο (με προσεγμένες μεταφράσεις των συγγραμάτων). Το πρώτο και αυτόματο πλεονέκτημα εδώ είναι πως το παιδί έρχεται πια απερίσπαστο σε επαφή με την σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, δίχως να αισθάνεται μειονεκτικά, απαλλαγμένο από συμπλέγματα κατωτερότητας κι από το άγχος να υπερπηδήσει το τεράστιο εμπόδιο της κατάκτησης του γλωσσικού μηχανισμού, που του απορροφά όλη του την ενέργεια και τη χαρά για μάθηση. Επιπλέον, εφόσον η διδασκαλία θα γίνεται στα Νέα Ελληνικά, το παιδί ασκείται πολύ περισσότερο στην γλώσσα που μιλά καθημερινά. Επομένως, τα Μαθήματα των Αρχαίων και Νέων Ελληνικών αρχίζουν να λειτουργούν συμπληρωματικά προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής βελτίωσης του γλωσσικού επιπέδου των μαθητών, αντί να αλληλοαναιρούνται και “να βάζουν τρικλοποδιές το ένα στο άλλο”.
γ) Πολύ πιο δραστικά θα είναι, βέβαια, τα οφέλη, αν αναβαθμίσουμε ριζικά και το περιεχόμενο εκτός από την μορφή: ο μαθητής σήμερα αποκτά μια αποσπασματική, διαστρεβλωμένη και σκοπίμως μονόπλευρη εικόνα για τον αρχαίο κόσμο. Εθίζεται στο να θαυμάζει τους αρχαίους Έλληνες για λάθος λόγους: τα ομηρικά έπη του διδάσκονται ως παιδικό παραμυθάκι, από το συγκλονιστικό πεδίο της Φιλοσοφίας του σερβίρεται μόνο το πιο συντηρητικό κομμάτι του Πλάτωνα, με ολίγον από Αριστοτέλη (κι αυτό μόνο στην “προνομιούχα ελίτ’” των θεωρητικών – τραγικό!), ενώ απουσιάζουν παντελώς συνταρακτικές όψεις ευαισθησίας και δημιουργικότητας. Κατά συνέπεια, του ενσταλλάσσεται μια μηχανική και στείρα προγονοπληξία, όπου τσιτάτα όπως το “Πας μη Έλλην βάρβαρος” συμπυκνώνουν την εντύπωσή του για τους Αρχαίους πολύ περισσότερο από την αληθινή προσφορά του ελληνικού πολιτισμού στην ανθρωπότητα: την διαλεκτική πάλη όλων των ιδεών και των ρευμάτων σκέψεων, την ανάπτυξη κουλτούρας μεγάλης ανοχής στην αντίθετη άποψη, το γεγονός πως δεν υπήρξε τίποτα το απαγορευμένο ως πεδίο σκέψης για τους Έλληνες. Το κράτος, για πολιτικούς και ιδεολογικούς λόγους, επιμένει να τον μυεί συστηματικά μόνο στο ένα κομμάτι ενός απίστευτα πολυφωνικού πολιτισμού – το πιο συντηρητικό – και να συσκοτίζει ή να περνά ξώφαλτσα το πιο ριζοσπαστικό – αυτό που στάθηκε στην αντίπερα όχθη από πλευράς πεποιθήσεων.
δ) Πρακτικά, προτείνουμε:
- Τρίωρη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στο υποδεικνυόμενο πνεύμα, αποκλειστικά από Μετάφραση, για όλους τους μαθητές γενικής Παιδείας, και στις έξι Τάξεις της Βθμιας Εκπαίδευσης.
- Εμβάθυνση στο περιεχόμενο και διεύρυνση της γνωστικής ύλης, εξέλιξη άρρηκτα συνδεδεμένη με την απαλλαγή από το βραχνά του πρωτότυπου. Ένα τέτοιο πρόγραμμα σπουδών θα περιείχε οπωσδήποτε Λυρική ποίηση, πολύ περισσότερη Φιλοσοφία, περισσότερες τραγωδίες κλπ. -γενικότερα, πολύ σφαιρικότερη εποπτεία του αρχαίου κόσμου.
Δε χρειάζεται βέβαια να επισημάνω πόσες αντιδράσεις θα ξεσήκωνε ένα τέτοιο πλάνο σε μεγάλη μερίδα των ίδιων των φιλολόγων καταρχάς (τους από χόμπυ “εθναμύντορες” δεν τους θίγω καν), κι όχι μόνο για λόγους συντεχνιακούς: πάνω απ’ όλα, μας επιβάλλει να μορφωθούμε πολύ πιο βαθιά και να δουλέψουμε έξω από στεγανά και πεπατημένες. Μας είναι απίστευτα πιο βολικό να ξεμπερδεύουμε διδάσκοντας επί 6 χρόνια κάθε “λύω, λύεις, λύει” και να το παίζουμε στα παιδιά “γκουρού” σε κάτι που δικαίως προσλαμβάνουν ως Κινέζικα (για ν’ αποκτούμε έπειτα πελατείες και για ιδιαίτερα μαθήματα) παρά να καταβάλουμε τον μόχθο που απαιτείται για να δώσουμε στους νέους μια αληθινή και πολυπρισματική όψη του αρχαίου κόσμου.
