Είναι το μοναδικό σήμερα σημείο στο Κάστρο όπου σώζονται σπίτια κυριολεκτικά χτισμένα πάνω στο τείχος
Είναι αρκετές οι αναφορές που έχουμε κάνει στο ακανόνιστο πενταγωνικό σχήμα του Φρουρίου, αλλά και στα τείχη και τους επιβλητικούς προμαχώνες που το περιβάλλουν. Ελάχιστες ήταν οι φορές, όμως, που αναφερθήκαμε στο Ανατολικό Τείχος, το λεγόμενο Επιλιμένιο. Ο λόγος βεβαιότατα είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του έχει καταστραφεί κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Δυστυχώς, η καταστροφή του δεν προήλθε ούτε από πολιορκία, ούτε από κάποια φυσική καταστροφή, αλλά από ανθρώπινη παρέμβαση. Η καταστροφή του τότε θεωρήθηκε επιβεβλημένη, ίσως και εξαιτίας της επικρατούσας άποψης της εποχής που ήθελε το Κάστρο να κατεδαφιστεί από τις ρίζες του. Ευτυχώς, το Κάστρο κατάφερε να επιβιώσει, έστω και στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα, προσφέροντας ακόμα το περιθώριο αφενός να διασωθεί και αφετέρου να αναδειχθεί.
Δυστυχώς, όμως, το ίδιο δεν ίσχυσε για το Επιλιμένιο Τείχος, που εξαιτίας της επέκτασης του λιμανιού την τότε εποχή κρίθηκε αναγκαία η μερική καταστροφή του. Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα εντοπίζουμε μερικά σωζόμενα τμήματα του τείχους, το οποίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο τόσο στην προστασία του Κάστρου όσο και αργότερα, όταν στο πρώτο τέταρτο του εικοστού αιώνα σήκωσε με τις πέτρες και τις οχυρώσεις του τα σπιτάκια πολλών από τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Λεύκωμα των ερειπίων της Χίου, συνέπεια των σεισμών της 22/3 Απριλίου 1881
Μεταξύ του ανατολικού τείχους και του λιμανιού υπήρχε τάφρος, με την ονομασία Contrascarpa. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Σταύρο Μαμαλούκο, η εξωτερική παρειά του επιλιμένιου τείχους ήταν ελαφρά σκαρπωτή και αποτελεί νεότερη οχυρωματική κατασκευή. Αντίθετα, η εσωτερική παρειά του τείχους στη σημερινή του μορφή, η οποία εντοπίζεται στα σημεία όπου έχουν δημιουργηθεί τομές στο τείχος, π.χ. για τη διάνοιξη διόδων προς τον οικισμό, αποτελεί το παλαιότερο επιλιμένιο τείχος. Επιπλέον, υπάρχουν λείψανα δύο τετράγωνων πύργων, ο ένας προς την πλευρά του Νότιου Προμαχώνα και ο άλλος προς το Επιθαλάσσιο Τείχος, που ενίσχυαν το τείχος και επόπτευαν το λιμάνι. Μάλιστα, σύμφωνα πάντα με τον Μαμαλούκο, υπάρχει σχετική ενεπίγραφη πλάκα του 1405 (στο Μουσείο Χίου) που ανήκε μάλλον στον δεύτερο πύργο.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο του επιλιμένιου τείχους είναι το αυτό που σήμερα βρίσκεται η είσοδος στην πλατεία του Κάστρου (προς την οδό Μπεν Ζαχαρίου) από το λιμάνι. Σε κάποιο σημείο αριστερά της εισόδου, σύμφωνα με τις πηγές, βρισκόταν η μία από τις τρεις Πύλες του Κάστρου, η Θαλασσινή Πύλη, η λεγόμενη Porta di Marina, δηλ. η εμπορική πύλη (σε επόμενο άρθρο μας θα αναφερθούμε διεξοδικά στη Θαλασσινή Πύλη).
Σε κάθε περίπτωση, μια ανασκόπηση των όσων γνωρίζουμε από τους ιστορικούς για το Επιλιμένιο Τείχος, αλλά και όσων αυτό αδιάψευστα μαρτυρεί, δε μπορεί παρά να σταθεί και να αναδείξει την πλέον ιδιότυπη ίσως χρήση αυτού που οικοδομήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για αιώνες ως οχυρωματικό αρχιτεκτόνημα. Αυτή η ιδιότυπη και μοναδική χρήση, που άλλωστε του προσδίδει μια ιδιαίτερη πολιτισμική και ιστορική αξία, δεν είναι άλλη από το ότι το τείχος αποτέλεσε το σπίτι αρκετών προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι το μοναδικό σήμερα σημείο στο Κάστρο όπου σώζονται σπίτια κυριολεκτικά χτισμένα πάνω στο τείχος όπως βλέπετε και στη φωτογραφία. Το μοναδικό ίσως σημείο που έμεινε να μας θυμίζει τα δύσκολα εκείνα χρόνια.
Στόχος μας με το άρθρο αυτό είναι να ανακαλύψουμε ακόμη ένα κρυμμένο θησαυρό του Κάστρου της Χίου. Τα εναπομείναντα σημεία του που σώζονται χρήζουν άμεσης αναστήλωσης. Από τη μία πλευρά υπάρχει η ανάγκη ανάδειξης της αρχιτεκτονικής του τείχους του λιμανιού (ας μην ξεχνάμε ότι βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το λιμάνι μας που αποτελεί πύλη εισόδου επισκεπτών), και από την άλλη πλευρά η ανάγκη ανάδειξης της ιδιαιτερότητάς του, αφού κρατάει στις πλάτες του τον πόνο και τις δυσκολίες μιας άλλης εποχής, διατρανώνοντας παράλληλα και την επιμονή για επιβίωση των Ελλήνων Μικρασιατών. Η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον γεννήθηκε στα τείχη αυτά… Ας δείξουμε τον ανάλογο σεβασμό…
Μαρία Ματθαίου, Μέλος Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος
Συζήτηση1 σχόλιο
Επιτρέψτε μου μερικές παρατηρήσεις: 1ον Το επιλιμένιο τείχος είναι το νότιο τείχος του Κάστρου και όχι το ανατολικό, που είναι το επιθαλάσσιο. 2ον Η κατασκευή του λιμανιού της Χίου πραγματοποιήθηκε περί το 1898 και τότε καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος του επιθαλασσίου τείχους, αφού οι λίθοι του ήταν έτοιμο υλικό για το μπάζωμα της «Φτωχιάς Προκυμαίας» και όχι κατά το Μεσοπόλεμο. 3ον Η Contrascarpa τουλάχιστον όπως αναφέρει η κ. Μονιούδη-Γαβαλά, δεν ήταν τάφρος, μα τμήμα του τείχους-είδος πλατώματος- στην ανατολική απόληξή του, όπως φαίνεται και στη δεύτερη εικόνα του παρόντος. 4ον Η σκαρπωτή μορφή του τείχους ,σχετίζεται με τις ενισχύσεις της Τουρκοκρατίας, όπως συμβαίνει και σε άλλα τμήματα του τείχους.
Εάν επιθυμούμε την αποκατάσταση του επιλιμένιου τείχους, είτε του σωζόμενου είτε της ολικής αποκατάστασης είναι αδύνατον να διατηρηθούν οι επί του τείχους ερειπωμένες κατοικίες των Μικρασιατών προσφύγων του 1922 που αποτελούν την κύρια αιτία αλλοίωσής του, μαζί με τις οδούς που διανοίχθηκαν.