Εθνική Τράπεζα

του Βαγγέλη Χαρίτου

Συνεχίζοντας την παρουσίαση σημαντικών κτιρίων της εποχής του Μεσοπολέμου στη πόλη μας, στη παρούσα δημοσίευση αναφερόμαστε σε ένα από τα ομορφότερα και πολύ-φωτογραφημένα κτίρια. Το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας της οδού Κανάρη.

Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το 1841, με πρώτο διευθυντή το Γεώργιο Σταύρου από τα Ιωάννινα. Η μορφή του Γ. Σταύρου φιγουράρει σε αρκετές σειρές τραπεζογραμματίων (χαρτονομίσματα δραχμών) της χώρας, όταν από το 1841 έως το 1928, η Εθνική είχε και το εκδοτικό προνόμιο στην Ελλάδα ήταν δηλαδή υπεύθυνη για την έκδοση νομίσματος. Το 1898 συγχωνεύθηκε με την Προνομιούχο Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας και το 1917 με την Τράπεζα Κρήτης, αποκτώντας το εκδοτικό προνόμιο και στις περιοχές αυτές. Το 1928 ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος και η Εθνική περιορίστηκε στην εμπορική της δραστηριότητα. Η μορφή του Γεωργίου Σταύρου εικονιζόταν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 90 και στα βιβλιάρια καταθέσεων του Ιδρύματος. Από τότε νέο σύμβολο της Τράπεζας είναι το ιστορικό κτίριό της στην Αθήνα, στην οδό Αιόλου  (πλατεία Κοτζιά). Θυγατρικές της τράπεζας ήταν η Ελληνική Εταιρεία γενικών ασφαλίσεων “η Εθνική” που ιδρύθηκε το 1891, η “Τράπεζα της Ανατολής”, που δραστηριοποιούνταν σε Θεσσαλονίκη, Σμύρνη και Αλεξάνδρεια με χρονολογία ίδρυσης το 1904, η “Εθνική Κτηματική Τράπεζα που ιδρύθηκε το 1927. Το 1932 η “Τράπεζα της Ανατολής” συγχωνεύτηκε με τη μητρική Εθνική. Το 1953 συγχωνεύτηκε με το δεύτερο μεγαλύτερο πιστωτικό, αλλά ιδιωτικό, ίδρυμα της χώρας, την “Τράπεζα Αθηνών”, που είχε ιδρυθεί το 1893. Η συγχώνευση αυτή που προκάλεσε αντιδράσεις και απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων της Εθνικής. Επί της ουσίας  δεν επρόκειτο για την ισχυροποίηση του Τραπεζικού Συστήματος της Χώρας, όπως διακήρυττε η κυβέρνηση Παπάγου, μα για την εκκαθάριση της Εθνικής από τα Κεντρώα στελέχη της, και τον έλεγχο μέσω της υπαγωγής της στη φίλα προσκείμενη στο “Συναγερμό” διοίκηση της Τράπεζας Αθηνών. Το νέο ίδρυμα ονομάστηκε “Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και Αθηνών” και διοικητής ορίστηκε ο μέχρι τότε διοικητής της Αθηνών Κωνσταντίνος Ηλιάσκος, ενώ το 1956 επανήλθε η παλιά ονομασία “Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος”. Η έκρυθμη κατάσταση στην Εθνική εξομαλύνθηκε το 1958, με την αλλαγή διοικητή. Το 1966 ιδρύθηκε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) με σκοπό να συμβάλλει στην ανάπτυξη των γραμμάτων των καλών τεχνών και των Επιστημών, που εξαιτίας των ανωμαλιών στη διοίκησή του που προκάλεσε η επταετής δικτατορία, λειτούργησε τελικά το 1974. Το 1964 εξαγόρασε την Τράπεζα Επαγγελματικής Πίστεως που είχε ιδρυθεί το 1906, που τη μετονόμασε σε “Τράπεζα Αθηνών” και το 1999 την πούλησε στη Eurobank. Το 1998 απορρόφησε τη θυγατρική «Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε.», η οποία είχε προέλθει από τη συγχώνευση δύο πρώην θυγατρικών της εταιρειών, της «Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε.» και της «Εθνική Στεγαστική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε.» και στα τέλη του 2002 την Εθνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιομηχανικής Ανάπτυξης (ΕΤΕΒΑ). Τέλος το 2013 απορροφησε την EFG Eurobank-Εργασίας, καθιστώντας θυγατρική της.

Η παρουσία της Εθνικής Τράπεζας στη Χίο χρονολογείται από το 1919, επί διοικήσεως Αλεξάνδρου Ζαΐμη. Το Μάρτιο εκείνης της χρονιάς ήρθε στη Χίο ο Πέτρος Στεφανόπουλος, σύμβουλος της Εθνικής, για την εξεύρεση κατάλληλου κτιρίου προς ενοικίαση. Επελέγη τελικά η οικία Γ. Μαργαρώνη στην οδό Ναυάρχου Κουντουριώτη (Καινούργιος Δρόμος) και άρχισε τις εργασίες της τον Αύγουστο του ιδίου έτους. Το Δεκέμβριο του 1925, εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο Χίου προς την Εθνική Τράπεζα η εκποίηση δημοτικού οικοπέδου, εκτάσεως 1.500 τετραγωνικών πήχεων, πλησίον της πλατείας Βουνακίου. Στο χώρο αυτό, βρισκόταν επί Τουρκοκρατίας ο στρατώνας του πυροβολικού (Σήμερα το χώρο αυτόν καταλαμβάνει-πλην της Εθνικής- το κτίριο του ΟΤΕ). Τον Ιανουάριο του 1926, ο δήμος αποφάσισε το οικόπεδο να παραδοθεί στην Εθνική, ελεύθερο από κάθε είδους κτίσμα. Το Μάιο του 1926 εγκρίθηκε από τη κεντρική διοίκηση της Τράπεζας η αγορά του οικοπέδου και ανέθεσε στο τοπικό κατάστημα τη σύνταξη των συμβολαίων. Στις 27 Μαρτίου 1927, πραγματοποιήθηκε αγιασμός και κατάθεση του θεμελίου λίθου. Η κατασκευή πραγματοποιήθηκε επί διευθύνσεως του καταστήματος Χίου του Γ. Πούλιου, από την Τεχνική υπηρεσία της Τράπεζας, στην οποία ήταν  επικεφαλής ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Ζουμπουλίδης, που ίσως υπήρξε και ο σχεδιαστής του κτιρίου, ενώ την επίβλεψη κατασκευής είχε ο μηχανικός Ιωάννης Ισηγόνης. Τον Ιούλιο του επομένου έτους, άρχισε η λειτουργία του υποκαταστήματος. Στη Χίο υπήρχε και υποκατάστημα της Αθηνών, που στεγαζόταν σε ιδιόκτητο κτίριο στη Προκυμαία. Η συγχώνευση του 1953 οδήγησε τελικά στο κλείσιμο του υποκαταστήματος της Αθηνών. Τη δεκαετία του 80 ιδρύθηκε δεύτερο υποκατάστημα στην οδό Απλωταριάς, στο κτίριο που στέγαζε έως το 1981 το φαρμακείο Τζηρά και υπάρχει μέχρι σήμερα, ενώ ένα τρίτο στεγαζόταν στην οδό Πολυτεχνείου. Στο χώρο αυτό στεγαζόταν κατάστημα της Κτηματικής Τράπεζας από το 1988 έως το 1998, έτος συγχώνευσης με την Εθνική, που διατηρήθηκε στη θέση αυτή ως κατάστημα της Εθνικής μέχρι το 2007, έτος μεταφοράς στην οδό Αεροπόρου Κων/νου Ροδοκανάκη στη περιοχή της Φάρκαινας.

Το κτίριο της οδού Κανάρη που περιβάλλεται από τις τρεις πλευρές από κήπο, είναι λιθόκτιστο και μορφολογικά ανήκει στον όψιμο νεοκλασικισμό. Είναι διώροφο με ημιυπόγειο και δώμα, και στέφεται με συμπαγές περιμετρικό στηθαίο. Ο χώρος του ισογείου έχει σχεδιαστεί εξ αρχής για λειτουργία τράπεζας και ο όροφος για κατοικία του διευθυντή. Η κύρια όψη του (νότια) παρουσιάζει τριμερή χωρισμό τόσο καθ’ ύψος βάση (υπόγειο και ισόγειο)- κορμό (1ος όροφος)- στέψη (στηθαίο-αέτωμα) όσο και κατά πλάτος, με προεξέχον το κεντρικό τμήμα, που τονίζεται στην πρόσοψη με ορθομαρμάρωση, από γκρίζο μάρμαρο με κόκκινες φλεβώσεις από το Λατόμι. Το κεντρικό τμήμα διαμορφώνεται στο ισόγειο με νεοκλασικό θύρωμα, που κοσμείται με άνθη, πρόπυλο με δωρικού ρυθμού μαρμάρινους κίονες και παραστάδες που φέρουν επιστύλιο ιδίου ρυθμού και επιστύλιο που δημιουργεί τον εξώστη στον όροφο. Στο τμήμα αυτό, ιωνικές παραστάδες εκατέρωθεν της θύρας του εξώστη, φέρουν επιστύλιο και τριγωνικό αέτωμα στην επίστεψη. Τα εκατέρωθεν του κεντρικού τμήματα χαρακτηρίζονται από τις σκοτίες στο επίχρισμα του ισόγειου και τη ζωφόρο στον όροφο. Τα ανοίγματα έχουν απλά πλαίσια και οι εξώστες μαρμάρινα διάτρητα κλασικιστικά στηθαία, ενώ οι θύρα εισόδου και οι σιδεριές των παραθύρων του ισογείου αποτελούν, ενδιαφέροντα δείγματα μεταλλοτεχνίας της εποχής κατασκευής του. Στο κέντρο του κιγκλιδώματος κάθε παραθύρου γράφονται τα αρχικά της τράπεζας (ΕΤΕ), ενώ στη θύρα επαναλαμβάνεται η μορφή των εξωστών και ο διάκοσμος του θυρώματος. Στην ανατολική πλευρά ακολουθείται η διάταξη της όψης-αν και απλούστερη- χωρίς όμως να υστερεί αισθητικά: Κι εδώ τονίζεται το κεντρικό τμήμα που εξέχει, ενώ τη θέση του εξώστη παίρνει προεξέχον γείσο πάνω από τη θύρα του ισογείου, που οδηγεί στον όροφο και διάτρητο στηθαίο στο κεντρικό άνοιγμα του ορόφου. Στα εκατέρωθεν του κεντρικού τμήματα, δεν ακολουθείται η συμμετρία της πρόσοψης, αφού στη μια πλευρά υπάρχει ένα παράθυρο ενώ στην άλλη τρεις υψίκορμοι φεγγίτες. Στον όροφο ακολουθείται η διάταξη του ισογείου. Στη συνέχεια προσκολλάται ισόγειο τμήμα δυο όγκων, που αποτελεί νεώτερη προσθήκη, όπου ανοίγονται τρία παράθυρα, δυο στο φαρδύ και ένα στο στενό τμήμα. Στη βόρεια πλευρά της επέκτασης ανοίγονται τρία παράθυρα στο ισόγειο. Στον όροφο το τμήμα της επέκτασης αποτελεί βεράντα και στην αντίστοιχη πλευρά του ορόφου υπάρχουν δυο ανοίγματα. Τέλος στη δυτική πλευρά κυριαρχεί προεξοχή που στο ισόγειο ανοίγονται δυο παράθυρα στο μέτωπό της και από ένα στις στενές πλευρές. Δυο φεγγίτες ανοίγονται στο κυρίως σώμα του κτιρίου στη νότια πλευρά και ακόμα τρείς στη βόρεια. Ίσως υπήρχε ακόμα ένα παράθυρο που έχει φραχτεί. Τέλος ένα ακόμα παράθυρο ανοίγεται στην επέκταση. Στον όροφο, η προεξοχή είναι στενότερη, δημιουργώντας δυο μικρούς εξώστες και υπάρχουν πέντε ανοίγματα, τρία στο μέτωπο, δυο στις στενές πλευρές και τρία στον κορμό του κτιρίου. Η στέγαση των μικρών εξωστών είναι μάλλον νεώτερη αφού δεν υπάρχει σε παλιές φωτογραφίες. Στο εσωτερικό του ισογείου σώζονται γύψινες διακοσμήσεις και ο χώρος διαμορφώνεται με ιωνικούς κίονες και παραστάδες που φέρουν επιστύλια. Υψηλής αισθητικής είναι τα μαρμάρινα αυθεντικά γκισέ με χρήση δυο χρωμάτων μαρμάρου και μεταλλικά διακοσμητικά στοιχεία. Με προσεκτική ματιά γίνεται εύκολα η διάκριση του παλαιού και νέου τμήματος του κτιρίου.

Το κτίριο της Εθνικής είναι ένα από τα ελάχιστα στην πόλη της Χίου που συνεχίζει να στεγάζει τον φορέα που το κατασκεύασε και διατηρεί την αρχική του χρήση εδώ και ογδόντα έξι χρόνια. Διατηρεί σχεδόν αναλλοίωτη την αρχική του μορφή εξωτερικά με κυριότερη αλλαγή την επέκταση του ισογείου στην οπίσθια όψη που πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με μελέτη του μηχανικού Γ. Παπάζογλου του έτους 1994, με σεβασμό προς τη φυσιογνωμία του κτιρίου, αντιγράφοντας τα χαρακτηριστικά του αρχικού κτιρίου. Μικρότερες αλλαγές είναι οι μικρές μετατροπές στους εξώστες της δυτικής πλευράς, η απώλεια των πεσσίσκων στην οροφή του δώματος και του διακοσμητικού θέματος μαίανδος από κεραμικά πλακίδια που κοσμούσε σε παλιές φωτογραφίες τη ζωφόρο ητς όψης.  Από πλακίδια πιθανόν να ήταν κατασκευασμένη και η αρχική αρχαϊκής αισθητικής επιγραφή “Εθνική Τράπεζα”, κάτω από το αέτωμα. Το κτίριο φωτίζεται το βράδυ, όμως η ποιότητα του φωτισμού δεν είναι η καλύτερη δυνατή. Τα φωτιστικά σώματα είναι παλιά και ογκώδη και η αντικατάστασή τους από τύπου Led θα αναδείκνυε τη νυχτερινή εικόνα του κτιρίου. Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1986 ( Απόφαση: ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2145/31727/8-8-1986 – ΦΕΚ 769/Β/31-10-1986).

 Βοηθήματα

• Μακριδάκη Γιάννη (επιμέλεια) Τετράδια Μνήμης-Χίος έτη 1919, 1925, 1926, 1927, 1928 έκδοση περιοδικό “Πελινναίο”
• Μιχαηλίδη Ανδρέα: Τα φαρμακεία της Χίου μέχρι το α’ μισό του 20ου αιώνα, περιοδικό “Πελινναίο”, τεύχος 27 Φθινόπωρο 2003 σ22-27.
• Μονιούδη-Γαβαλά Δώρα: Πόλη Χίου 1830-1940 Αθήνα 2004
• Τσάγκαρη Μιχάλη Ξανθάκη Άλκη: Χίος 100 χρόνια φωτογραφίας 1850-1950, Εκδόσεις “Σύνολο” Αθήνα 1996
• Τσουνάκου Όθωνα: Δραχμούλα μου καλό σου ταξίδι 2001 εκδόσεις “Ηλιοτρόπιο”

Διαδικτυακοί τόποι

• http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=11087&v17=
• http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=112976504
• http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=112972979