Πρόταση ανάδειξης, προστασίας και τουριστικής αξιοποίησης των γεωλογικών ιδιαιτεροτήτων της Χίου

του Κώστα Μάγκου

Το κομμάτι Γης που σήμερα αποτελεί τη Χίο έχει μια πολλή ενδιαφέρουσα όσο και περίπλοκη γεωτεκτονική εξέλιξη (όπως και όλο το Ελληνικό ορογενές άλλωστε) την οποία οι επιστήμονες προσπαθούν να περιγράψουν με διάφορες θεωρίες.

Η Χίος αποτελείται από δύο ξεχωριστές στρωματογραφικές ενότητες. Η μία συνιστά το μεγαλύτερο μέρος του νησιού και θεωρείται σχετικά αυτόχθονη ενώ η αλλόχθονη ενότητα ήρθε και επικάθησε πάνω στην αυτόχθονη από μακριά. Εμφανίσεις του αλλόχθονου τμήματος του νησιού – που ομοιάζει με το αυτόχθονο της Λέσβου – εντοπίζονται στις περιοχές: α) Μάρμαρο – Πάρπαντα και Λαγκάδα, β) Αγ. Μάρκος – Πρ. Ηλίας – Κακιά Ράχη – Αγ. Γιώργης Συκούσης – Θολοποτάμι και γ) νότια από το Πυργί, τους Ολύμπους και τα Μεστά μέχρι τη θάλασσα. Εμφανίζεται δηλαδή σε έναν άξονα που διατρέχει το νησί σε διεύθυνση Β-ΒΑ / Ν-ΝΔ.

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα και θεωρίες¹ που αφορούν στη γεωτεκτονική εξέλιξη του Ελληνικού ορογενούς το αυτόχθονο της Χίου μαζί με τις ενότητες Παρνασσού, Βοιωτίας, Ανατολικής (ηπειρωτικής) Ελλάδας, Αλμωπίας, Φλάμπουρου, Καστοριάς και πιθανώς Αστερουσίων αποτελεί ένα τεκτονο-στρωματογραφικό πεδίο που αντιπροσωπεύει ηπειρωτικό λιθοσφαιρικό θραύσμα της Γκοντβάνα. Έτερο θραύσμα της Γκοντβάνα αποτελούσαν το αλλόχθονο της Χίου, το αυτόχθονο της Λέσβου και η ενότητα Πάικου ενώ ανάμεσά τους παρεμβαλλόταν ο Ωκεανός του Αξιού που θεωρείται η κύρια ωκεανική περιοχή της Τηθύος. (Η παλαιογεωγραφική διάρθρωση των Ελληνίδων περιλαμβάνει τέσσερα ηπειρωτικά τ.πεδία ανάμεσα σε πέντε ωκεάνιες λεκάνες της Τηθύος)

Εξαιτίας της σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών Ευρασίας – Γκοντβάνα, σε βάθος χρόνου, ο Ωκεανός του Αξιού υποβυθίστηκε κάτω από την ενότητα Πάικου – Λέσβου και ακολούθως η ενότητα που συμπεριελάμβανε το αυτόχθονο Χίου προσκολλήθηκε και παραμορφώθηκε κάτω από το σύνολο Πάικου – Λέσβου και τα υπολείμματα του ωκεάνιου φλοιού ωθώντας τα προς τα άνω. Ανάλογα επεισόδια σύγκρουσης – παραμόρφωσης – υποβύθισης – ανώθησης υπέστησαν όλα τα τεκτονο-στρωματογραφικά πεδία, ηπειρωτικά και ωκεάνια, μέχρι που ο ευρύτερος ελλαδικός χώρος πήρε τη μορφή που έχει σήμερα, ενώ βέβαια η όλη διαδικασία είναι ακόμα σε εξέλιξη. Σε κάποιο όψιμο στάδιο της διαδικασίας, η ΝΑ Χίος αποτέλεσε τμήμα λιμναίας λεκάνης.

Η Γεωλογία είναι γοητευτική Επιστήμη και η Χίος είναι τόπος που διαθέτει μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών γεωλογικών – παλαιοντολογικών δομών αλλά και ανθρωπογενών κατασκευών συνδεδεμένων άρρηκτα με τη γεωλογία, που θα μπορούσαν σχετικά εύκολα αλλά σωστά οργανωμένα και όχι πρόχειρα να αναδειχτούν σε ένα ελκυστικό τουριστικό προϊόν. Ταυτόχρονα κάποιες από αυτές τις δομές έχουν ανάγκη την ανθρώπινη παρέμβαση καθώς μέχρι τώρα είναι αφημένες στην αργή μα αδιάκοπη φθορά της διάβρωσης.

Επιγραμματικά λοιπόν στη Χίο μπορεί κανείς να βρει:

α) Τα αρχαιότερα (μαζί με την Κω) ιζηματογενή πετρώματα της Ελλάδας ηλικίας 450 – 300 εκ. χρονών (ΒΔ Χίος – Αμανή).

β) Οφιόλιθους, άγνωστης ηλικίας, υπολείμματα του ωκεάνιου φλοιού της Νέο-Τηθύος (μεταξύ Θολαποταμιού και Παναγιάς Σικελιάς) Η εμφάνιση των οφιολίθων στη Χίο είναι περιορισμένη σε σχέση με άλλα μέρη της Ελλάδας δεν παύει όμως να συμβάλει στην «γεωποικιλότητα» του νησιού.

γ) Μεγάλης έκτασης ασβεστολιθικές περιοχές – καρστικά πεδία (ΒΑ-Κεντρική-ΝΔ Χίος) με χαρακτηριστικές τεκτονικές (επωθήσεις, ρήγματα) και καρστικές δομές όπως ξηρές κοιλάδες, φαράγγια, δολίνες, πόλγες, ασβεστολιθικά πεζοδρόμια, σπήλαια, βάραθρα.

δ) Λιμναία ιζηματογενή πετρώματα και ποταμοχειμάρια ιζήματα (ΝΑ Χίος).

ε) Ηφαιστειακά πετρώματα (Εμπορειός, Κώμη, Καμπιά, Καρδάμυλα).

στ) Τα αρχαιότερα απολιθώματα Αμμωνιτών της Ελλάδας, στον Κορακάρη. Έχουν ηλικία 243 εκ. χρονών και είναι πολύ σημαντικά για την επιστήμη.

ζ) Μεγάλης επιστημονικής αξίας απολιθώματα μεγάλων θηλαστικών όπως προγονικές μορφές ελεφάντων, καμηλοπαρδάλεων, βοοειδών, σαρκοφάγων, τρωκτικών κα. που βρέθηκαν στα Κεραμεία, ηλικίας 15 εκ. χρονών (Πανίδα Θυμιανών Χίου²) και άλλα νεότερα, μικρόσωμων και μεγαλόσωμων θηλαστικών από το Λατόμι.

Τα πρωτότυπα φυλάσσονται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Παν. Αθηνών
Αντίγραφα τους υπάρχουν στο ΜΦΙ Αιγαίου (Σάμος) και στο Μουσ. Παλαιοντολογίας-Γεωλογίας του ΑΠΘ

 

η) Διαφόρων ηλικιών απολιθώματα θαλάσσιων και λιμναίων οργανισμών όπως γραπτόλιθοι, βραχιόποδα, γαστερόποδα, δίθυρα, κοράλλια, σπόγγοι, κα. από διάφορες περιοχές καθώς και 16 είδη φυτών από την Κώμη.

θ) Εγκαταλειμμένα μεταλλωρυχεία στη Β. Χίο, ορυχεία λιγνίτη στα Νένητα, Λιλικά και λιθάνθρακα στο Μερσινίδι.

ι) Υπαίθρια και υπόγεια λατομεία (στένακες – κούφες),της ιδιαίτερης και άρρηκτα συνδεδεμένης με την αρχιτεκτονική του νησιού, θυμιανούσικής πέτρας.

ια) υπόγεια υδρομαστευτικά συστήματα με αρκετά καλά διατηρημένες στοές στην κεντρική και νοτιοανατολική Χίο.

Και βέβαια υπάρχουν τα δύο τουριστικά σπήλαια, των Ολύμπων και του Αγ. Γάλακτος.

Ίσως να άξιζε τον κόπο να διερευνηθεί η δυνατότητα σύστασης κάποιου οργανισμού που θα μπορούσε να εντάξει στις αρμοδιότητες του την ανάδειξη, την προστασία και τη διαχείριση του γεωλογικού πλούτου του νησιού ώστε να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο και καλά οργανωμένο τουριστικό προϊόν. Θα χρειαζόταν να δημιουργηθούν μουσειακές εγκαταστάσεις που θα στέγαζαν όλα τα απολιθώματα της Χίου ή αντίγραφα τους αν για επιστημονικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να επιστραφούν τα αυθεντικά, καθώς και συλλογές ορυκτών και πετρωμάτων του νησιού. Φυσικά μαζί με τις συλλογές τοπικών ευρημάτων θα μπορούσαν να υπάρχουν και αντιπροσωπευτικές συλλογές από άλλα μέρη. Στις εγκαταστάσεις θα πρέπει να συμπεριληφθούν και χώροι για εργαστήρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εκεί μέσω οπτικοακουστικού υλικού και συλλογών θα μπορούσαν να φωτιστούν διάφορες θεματικές ενότητες που αφορούν στη γεωλογία, για παράδειγμα η γεωτεκτονική εξέλιξη της Χίου, η δημιουργία των απολιθωμάτων, η δημιουργία και η εξέλιξη των σπηλαίων.

Η δημιουργία Γεωλογικού Πάρκου Αμμωνιτών θα ήταν εξαιρετική ιδέα καθώς ο επισκέπτης θα μπορούσε να δει τα απολιθώματα στο φυσικό τους χώρο ενώ παράλληλα θα λαμβάνεται μέριμνα για τη φύλαξη και συντήρηση τους.

Ένας χώρος θα έπρεπε να αφιερωθεί στην ανάδειξη της μεταλλευτικής – λατομικής ιστορίας της Χίου. Συλλογές με τα εργαλεία των μεταλλωρύχων, των λιγνιτωρύχων και των λατόμων (στενακούσων) θα μπορούσαν να εκτίθενται και να προβάλλεται η επαγγελματική καθημερινότητας τους μέσα από οπτικοακουστικά μέσα. Θα μπορούσε επίσης να μελετηθεί η δυνατότητα να γίνει επισκέψιμο κάποιο υπόγειο λατομείο Θυμιανούσικης πέτρας, κάποια στοά ορυχείου και κάποιο υδρομαστευτικό σύστημα. Αυτή η πτυχή της γεωλογίας του νησιού είναι εύκολο να συνδεθεί με την Ιστορία και τη λαογραφία του τόπου.

Γεωπερίπατοι σε περιοχές γεωλογικού / παλαιοντολογικού ενδιαφέροντος θα ήταν άλλη μια δραστηριότητα υπαίθρου που θα μπορούσε να οργανωθεί.

Τα τουριστικά σπήλαια φυσικά θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και να συμπρωταγωνιστήσουν σε αυτό το εγχείρημα.

Βέβαια η προβολή προς τα έξω είναι εκείνη που θα διαμορφώσει το τελικό αποτέλεσμα. Θα ήταν χρήσιμο να αναζητηθούν συνεργασίες με αντίστοιχους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπάρχουν ήδη τέτοια Δίκτυα συνεργασίας που θα μπορούσε να ενταχθεί ο υποτιθέμενος οργανισμός και να επωφεληθεί από την συσσωρευμένη εμπειρία, την οργανωμένη προβολή και τον «κύκλο» επισκεπτών σχετικού ενδιαφέροντος που ήδη έχει δημιουργηθεί.

Σημειώσεις

1. The TRANSMED Atlas Transect VII: East European Craton – Scythian Platform – Dobrogea – Balkanides – Rhodope Massif – Hellenides –  East Mediterranean – Cyrenaica D. Papanikolaou, H. Bargathi, C. Dabovski, R. Dimitriu, A. El-Hawat, D. Ioane, H. Kranis, A. Obeidi, G. Oaie, A. Seghedi, I. Zagorche

2. Ο Παπανικολάου έχει υποστηρίξει ότι ο παλαιοζωικός φλύσχης της Χίου είναι υπόλειμμα του δυτικού τμήματος του Ωκεανού της Παλαιο-Τηθύος