«Πέραν του 2023»

του Τέλη Τύμπα

«[Θ]εωρούμε ως δεδομένο το έργο Αιγαία Ζεύξη να περιλαμβάνεται στο υπό διαβούλευση Πρόγραμμα Ανάπτυξης του Συστήματος. Αντ’ αυτού η διαδικασία διασύνδεσης των νησιών του ΒΑ Αιγαίου μεταφέρεται ξαφνικά πέραν της δεκαετίας σχεδιασμού, δηλαδή πέραν του 2023», διαμαρτυρήθηκε με δημόσια επιστολή του στις 31-1-2013 ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Rokas Renewables: An Iberdrola Renewables Company. Χωρίς διασύνδεση μέχρι τουλάχιστον το 2023 δεν υφίσταται νομίζω και η πρόταση της εταιρείας στο σύνολό της. Επειδή προφανώς δεν έχει νόημα η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών της εταιρείας χωρίς το καλώδιο με το οποίο θα εξάγεται το ρεύμα που θα παράγεται από αυτές. Αλλά και επειδή η όποια συναίνεση από την τοπική κοινωνία στην πρόταση της εταιρείας αποσπάστηκε στη βάση της αποδοχής της περιβαλλοντικής καταστροφής με αντάλλαγμα τη διασύνδεση.

Τι προκάλεσε την επιστολή του Διευθύνοντος Συμβούλου της εταιρείας; Μπροστά στα συσσωρευμένα αδιέξοδα από την ανεξέλεγκτη αδειοδότηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων ΑΠΕ από μεγάλους ενεργειακούς ομίλους, η οποία δημιουργεί δεσμεύσεις που παράγουν τεράστια ελλείμματα (το σύστημα παραγωγής και διάθεσης ηλεκτρικής ενέργειας είναι ένα βήμα πριν την κατάρρευση), ο ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας), ο φορέας που έχει επισήμως την ευθύνη για το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα, δεν συμπεριέλαβε στον προγραμματισμό του 2014-2023 την προοπτική σύνδεσης της Χίου και των άλλων νησιών του Βορείου Αιγαίου με το ηπειρωτικό σύστημα. Στο προς διαβούλευση Προκαταρτικό Σχέδιο του Δεκεμβρίου του 2012, ο ΑΔΜΗΕ περιέγραψε αναλυτικά τις τεχνικές αβεβαιότητες και τους οικονομικούς κινδύνους από την ανάπτυξη του δικτύου με βάση ιδιωτικούς σχεδιασμούς που δεν μπορεί να χωρέσουν σε ένα συνολικό εθνικό σχεδιασμό.

Ο ΑΔΜΗΕ εξήγησε ότι η ανεξέλεγκτη διαδικασία αδειοδότησης βιομηχανικής κλίμακας ΑΠΕ κατέληξε, μεταξύ άλλων, σε κορεσμό, ο οποίος απειλεί τις πραγματικές δυνατότητες ανάπτυξης του δικτύου μεταφοράς. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Rokas Renewables αμφισβήτησε τον κορεσμό, αναφερόμενος σε αυτόν ως «φαινομενικό». Αντιγράφω από την απάντηση του ΑΔΜΗΕ: «Ο κορεσμός, τουλάχιστον όσον αφορά το Σύστημα Μεταφοράς, δεν είναι ‘φαινομενικός’, αλλά υπαρκτός, δεδομένου ότι οι Οριστικές Προσφορές Σύνδεσης συνεπάγονται πολύ σοβαρές υποχρεώσεις για τον ΑΔΜΗΕ».

Στο Τελικό Σχέδιο που κατέθεσε ο ΑΔΜΗΕ με την ολοκλήρωση της διαβούλευσης τον περασμένο μήνα (Μάρτιος 2013) επαναλαμβάνονται και ενισχύονται οι εκτιμήσεις του για το αβέβαιο και το επικίνδυνο σχεδιασμών που δεν αναγνωρίζουν την ενεργειακή πραγματικότητα της χώρας ως προς τους περιορισμούς του δικτύου μεταφοράς. Στο Τελικό Σχέδιο προστέθηκε μια σύντομη αναφορά στη διασύνδεση του Βορείου Αιγαίου, η οποία απουσίαζε από την αρχική. Είναι όμως κατά τη γνώμη μου μετέωρη, καθώς το Τελικό Σχέδιο αναπαράγει χωρίς αλλαγές τον προβληματισμό του Αρχικού Σχεδίου. Ειδικά ως προς το Βόρειο Αιγαίο, ο προβληματισμός του ΑΜΔΗΕ αποτυπώνεται ευκρινέστατα στο Τελικό Σχέδιο στον συγκεντρωτικό χάρτη της ανάπτυξης του δικτύου μέχρι και το 2023, ο οποίος δεν περιλαμβάνει σύνδεση του Βορείου Αιγαίου με το ηπειρωτικό σύστημα. Είναι ο ίδιος χάρτης με το Προκαταρτικό Σχέδιο. Κι ενώ ο χάρτης δείχνει, έστω και κάπως απροσδιόριστα, γραμμή σύνδεσης της Κρήτης, δεν περιλαμβάνει καμία γραμμή για το Βόρειο Αιγαίο.

Ας διευκρινισθεί καταρχήν γιατί πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη. Εδώ και αρκετό καιρό, μαζί με αρκετές φίλες και φίλους από ένα αξιόλογο κίνημα κριτικής στις διεκδικήσεις της Iberdrola, είχαμε εξηγήσει γιατί θα είναι μεγάλο σφάλμα να εξαρτηθεί το ενεργειακό μέλλον του νησιού από τις βλέψεις μιας πολυεθνικής. Κάποιοι επικεντρώθηκαν στις συνέπειες στο περιβάλλον και τον πολιτισμό από το εγχείρημα Iberdrola. Προσωπικά εστιάστηκα σε αυτό που τυχαίνει να ερευνώ πιο συστηματικά, την ανάδειξη των άρρητων πολιτικών παραδοχών που υποβαστάζουν τεχνοκρατικές προτάσεις για ανάπτυξη τεχνολογικών δικτύων. Στο πλαίσιο αυτό, διατύπωσα δημόσια την ανησυχία μου για το ενδεχόμενο να καταρρεύσει ως τεχνικά αβέβαιη και οικονομικά προβληματική η πρόταση Iberdrola, με αποτέλεσμα τα νησιά να βρεθούν μπροστά σε ένα απόλυτο αδιέξοδο, και μάλιστα καταμεσής μιας πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης. Πρότεινα λοιπόν να αποσυνδεθεί η απόφαση για διασύνδεση των νησιών και σύνδεσή τους με το ηπειρωτικό σύστημα από τις διεκδικήσεις της Iberdrola, έτσι ώστε να υπάρχει προετοιμασία για την ημέρα που θα αποδειχθεί ο χιμαιρικός χαρακτήρας της πρότασής της.

Διευκρινίζω ότι αμφισβήτησα το ότι θα ήταν η Iberdrola που θα εξασφάλιζε με δικά της κεφάλαια κάποια διασύνδεση αλλά δεν τοποθετήθηκα με την ίδια βεβαιότητα υπέρ της υποχρέωσης του δημοσίου να εξασφαλίσει αυτό μια τέτοια διασύνδεση. Κάτι τέτοιο θα χάιδευε αυτιά, αλλά θα ήταν ένας επικίνδυνος λαϊκισμός. Όλες οι σοβαρές μελέτες διασύνδεσης των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο από συναδέλφους, δυσκολεύονταν να τοποθετηθούν ως προς το ζήτημα της τεχνοοικονομικά απρόβλεπτης διασύνδεσης με υποθαλάσσιο καλώδιο. Δεν ξέρω πόσο προσέχθηκε, αλλά τόνισα επανειλημμένα ότι η πληρέστερη των μελετών (βλ. πίνακα σελίδας 33) συμβούλευε τη ΔΕΗ να προχωρήσει σε διασύνδεση μόνο με την παραδοχή γραμμικής ανόδου της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στα νησιά (τριπλασιασμός σχεδόν στο πλαίσιο του χρονικού πλαισίου της μελέτης). Με την κρίση ήδη να μαίνεται, μια τέτοια παραδοχή δεν ίσχυε. Ήθελε (και θέλει) επομένως καλό ζύγισμα πριν το δημόσιο δεσμευθεί σε κάτι ακραία δαπανηρό και αβέβαιο.

Γι αυτό και κατέθεσα στον δημόσιο διάλογο τον πυρήνα μιας άλλης πρότασης, που θα μπορούσε ίσως να αποφέρει πολύ καλύτερα αποτελέσματα σε πολύ μικρότερο διάστημα. Βασίζεται στη μαζική εγκατάσταση διατάξεων ΑΠΕ μικρής κλίμακας, με τοπική αποθήκευση, στην οποία θα είχε ρόλο κάθε λογής τεχνική και θεσμική καινοτομικότητα (επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, δημοτικές, συνεταιριστικές, μικρών επιχειρηματιών). Με ένα υποπολλαπλάσιο κόστος αυτού που το κράτος, ελληνικό ή ευρωπαϊκό (απευθείας ή μέσω Iberdrola), θα έδινε για το καλώδιο, θα μπορούσε εκτιμώ μια περιοχή όπως το Βόρειο Αιγαίο να κάνει ένα αποφασιστικό βήμα προς τις πραγματικές ΑΠΕ, που θα δημιουργήσει πάρα πολλές και πολύ καλές δουλειές που θα μείνουν στο νησί, που θα κάνει το νησί ελκυστικό προορισμό για ποιοτικό τουρισμό.

Έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος, τόσο για μια ανοιχτή συζήτηση για τη διασύνδεση όσο και για την επεξεργασία άλλων προτάσεων, εναλλακτικών ή συμπληρωματικών. Πόσο πολύτιμος είναι ο χρόνος που χάθηκε; Αν προχωρήσουν τα σενάρια κατακερματισμού και ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ σε επόμενο τρίμηνο του 2013 (μέσω του ακραία αδιαφανούς ΤΑΙΠΕΔ), μπορεί οι συνέπειες να είναι συντριπτικές για τα μη διασυνδεμένα νησιά. Αν τα μη διασυνδεμένα νησιά αφεθούν στην τύχη τους, χωρίς εγγυημένη ενιαία τιμή ρεύματος στην ελληνική επικράτεια από μια δημόσια επιχείρηση τύπου ΔΕΗ, οι συνέπειες μπορεί να είναι ολέθριες για τη νησιωτική οικονομία και κοινωνία. Αν για την ηπειρωτική οικονομία το ΤΑΙΠΕΔ είναι επικίνδυνο, για τη νησιωτική μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Και επειδή κάποια πράγματα δεν καλύπτονται και δεν αποσαφηνίζονται με τον μονόλογο ενός κειμένου, αλλά ούτε και ερμηνεύονται με τον πιο παραγωγικό για το δημόσιο συμφέρον τρόπο αν δεν υπάρχει ο πιο ανοικτός δημόσιος διάλογος, είμαι στη διάθεση κάθε τοπικού θεσμού που αναφέρεται στο δημόσιο συμφέρον (π.χ. δήμος ή περιφέρεια, συλλογικοί φορείς), για να ξεκινήσει επιτέλους μια ενδεχομένως βασανιστική αλλά απολύτως επείγουσα συζήτηση για ένα ρεαλιστικό δημόσιο ενεργειακό σχεδιασμό.