Να το χαρούν!

της Καλλιόπης Λιαδή

«Θα θέλατε να συνεργαστούμε για να προσφέρουμε στο αγαπημένο μας νησί, το βαριά πληγωμένο;» ρώτησε μια άγνωστη ανδρική φωνή στο τηλέφωνο ένα απόγευμα αρχές Σεπτεμβρίου του 2012, και μετά την προφανή μου έκπληξη συνέχισε: «Ονομάζομαι Ισίδωρος Κιολέογλου και είμαι ο Πρόεδρος του Ιωνικού Κέντρου. Ίσως το έχετε ακουστά…». Αυτή ήταν η πρώτη γνωριμία μου με έναν άνθρωπο που ενώ ακολουθούσε και επέβαλε με μια ιδιότυπη αυστηρότητα το μέτρο, την αρμονία και τη λιτότητα σε κάθε έκφανση της καθημερινότητας και των πράξεων του, δεν τα ακολουθούσε σε ότι είχε σχέση με το όραμα του για το νησί του, τη Χίο, που τόσο λάτρευε, και για το δημιούργημα του, στο οποίο και αφιέρωσε την ενέργεια μιας ζωής, το Ιωνικό Κέντρο.

Συνεργαστήκαμε, λοιπόν, για το Αφιέρωμα στη Χίο που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2012 με αφορμή την ολέθρια πυρκαγιά του Αυγούστου. Ο σκοπός ήταν «να μη μείνει η εικόνα της φωτιάς στη μνήμη του κόσμου. Να αντικατασταθεί με τη λαμπρότητα του πνεύματος, των επιτευγμάτων και της ομορφιάς του τόπου αυτού». Δε γνωρίζω αν ο σκοπός επιτεύχθηκε, αλλά σίγουρα όποιος ήταν παρών στις εκδηλώσεις ανταμείφθηκε και όποιος απλά ρίξει μια ματιά στο πρόγραμμα θα εντυπωσιαστεί από την πλούσια θεματολογία που μπορεί να αντλήσει κανείς από το νησί, την ιστορία και τον πολιτισμό του. Αυτή ήταν και μια παρατήρηση που είχε κάνει στο τέλος μιας από τις ομιλίες που δεν είχε την επιθυμητή προσέλευση: «Δεν πειράζει. Όποιος ενδιαφέρεται θα μπορεί να ανατρέξει στα κείμενα όταν γίνει απομαγνητοφώνηση. Σημαντικό είναι το ίδιο το πρόγραμμα του αφιερώματος στη Χίο. Όποιος το δει, δε μπορεί, θα θέλει να μάθει ακόμα περισσότερα για το νησί μας. Να το επισκεφτεί!».

Η συνεργασία μας ήταν άψογη αλλά και εξουθενωτική, καθώς, επί δυόμιση περίπου μήνες, ο ίδιος έφθανε στην Πλάκα, στις 8 το πρωί και έφευγε τις πρώτες πρωινές ώρες, πρόγραμμα που εγώ, ως νεότερη και εργαζόμενη εκεί, δε μπορούσα παρά να ακολουθήσω. Υπήρχαν όμως και μικρά διαλείμματα, το σούρουπο συνήθως. Ξεκινούσαν με την πρόταση: “Eίναι ώρα για μια βόλτα». Η διαδρομή, σε αυτούς τους περιπάτους ήταν σταθερή: Aέρηδες, Ρωμαϊκή Αγορά, Πνύκα, επιστροφή στη Λυσίου 11. Κουβέντες δεν ανταλλάσσονταν κατά τη διάρκεια τους. Ήταν κάτι σαν απαράβατος κανόνας. Μια μόνο φορά, όταν στη θέα ενός graffiti αγαπημένου μου καλλιτέχνη αναφώνησα με χαρά και εκθείασα τη δουλειά του, ο κανόνας έσπασε: Αρχικά με το διαπεραστικό βλέμμα του να μιλάει αντί γι΄αυτόν. Κατόπιν με τη δήλωση ότι αυτή η τέχνη προσβάλει την περιοχή και την αισθητική της και ότι θα πρέπει να υπάρξουν δημόσιοι χώροι που «θα προσφέρονται στους graffiti artists ώστε να μπορούν να εκφράζονται χωρίς να καταστρέφουν αθώα κτίρια». Η συνομιλία ολοκληρώθηκε με την εκμυστήρευση ενός ονείρου του για τη φύτευση της Πλάκας με γαζίες, βουκαμβίλιες και γιασεμιά ώστε όποιος έρχεται «να μεθά με τα αρώματα και τα χρώματα και να νιώθει πιο κοντά στους Θεούς». «Θα αλλάξει τελείως η εικόνα της έτσι. Θα δεις!» Για το όνειρο αυτό ήδη είχε κάνει επαφές και αργότερα μέσα στο έτος ανέθεσε σε ειδικούς αρχιτέκτονες, γεωπόνους και φυτολόγους να κάνουν σχετική μελέτη.

Μια αντίστοιχη αρχική μελέτη που αφορούσε τη δεντροφύτευση των κατεστραμμένων από την πυρκαγιά εκτάσεων της Χίου, με δέντρα κατάλληλα για την περιοχή, είχε ζητήσει να γίνει και βρίσκεται στα αρχεία του.

Όταν ο καιρός του Φθινοπώρου ήταν πολύ κρύος, τη σιωπηλή βόλτα αντικαθιστούσε μια σιωπηλή δεκάλεπτη επίσκεψη στην ταράτσα του Ιωνικού Κέντρου. 200 μέτρα από το λόφο της Ακρόπολης, με θέα από τη μια το Ερέχθειο από την άλλη τον Λυκαβηττό και στο βάθος τον ναό του Ηφαίστου στο Θησείο, μου έλεγε πως πρέπει να «παίρνουμε ήλιο κι αν δεν το μπορούμε να βγαίνουμε να βλέπουμε ουρανό». Ένα απόγευμα ρώτησε με γαλήνιο ενθουσιασμό: «Δεν θα ήταν καλύτερα, αν αντί αυτής της θέας είχαμε μπροστά μας το Αιγαίο και τη γη των Ιώνων;» Kαι μου ανέπτυξε την ιδέα του για τη δημιουργία ενός πνευματικού κέντρου ιωνικής φιλοσοφίας, ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού. «Με τεράστια παράθυρα για να νιώθεις ένα με τη φύση», στην έκταση που έχει στην ιδιοκτησία του το Ιωνικό Κέντρο, στο Βροντάδο πάνω από τη Δασκαλόπετρα.

Η συνεργασία μας ξεκίνησε και πάλι στις αρχές του 2013, κυρίως, για τη διοργάνωση μιας έκθεσης για το έτος Καβάφη. Συναντήσεις με όλους τους σημαντικούς Καβαφολόγους, το Ε.Λ.Ι.Α.- Μ.Ι.Ε.Τ., το Μουσείο Μπενάκη για να δανείσουν εκθέματα, σημειώσεις, προσχέδια. Παράλληλα προετοιμασία μιας έκθεσης για την επόμενη χρονιά με θέμα την ιστορία του Ελληνικού πλοίου μέσα από ομοιώματα. «Να το χαρούν!» ήταν η φράση που χρησιμοποιούσε όταν ο ίδιος – όπως προτιμούσε να κάνει – ετοίμαζε με επιμέλεια κάποιο κέρασμα, καφέ, τσάι, γλύκισμα, μεζέ, για τους επισκέπτες του.

Στα μικρά κενά που υπήρχαν, μου εξέφραζε την αγωνία του για την πορεία της Ελλάδας και της Ελληνικής κοινωνίας, μου διάβαζε αποσπάσματα από επιστολές που είχε στείλει σε ανύποπτο χρόνο σε επώνυμους και λιγότερο γνωστούς φίλους του πολιτικούς και ακαδημαϊκούς, όπου προέβλεπε (τέσσερα, έξη, οχτώ χρόνια πριν) ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα των οικονομικών μέτρων που λαμβάνονταν και απορούσε γιατί δεν το καταλάβαιναν οι ίδιοι και γιατί εξακολουθούσαν την ίδια πορεία.

Μου μίλησε τη στενή φιλία του με το Μάνο Χατζιδάκι και το πώς πρωτογνωρίστηκαν στις Η.Π.Α. όταν ο συνθέτης φιλοξενήθηκε στο σπίτι του, πως κουβέντιασαν πολύ πριν ολοκληρωθεί Ο Μεγάλος Ερωτικός για τη σημασία και την ευθύνη να μελοποιείς ποίηση. Μου έδειξε χειρόγραφες αφιερώσεις του συνθέτη, αλλά και του Ελύτη και του Τσαρούχη. Και μου ανέφερε τη μελέτη του και τη δική του μέθοδο για τη διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας και πόση μεγάλη επιτυχία είχε όταν την εφάρμοσε στα μαθήματα Φιλοσοφίας της Γλώσσας στο πανεπιστήμιο του Michigan.

Η έκθεση για τον Καβάφη δεν έγινε, τελικά, ούτε τα σχέδια για το Αφιέρωμα στο Ελληνικό Πλοίο προχώρησαν. Με επιμέλεια, διακριτικότητα και μεγάλη δυσκολία ανακοίνωσε την αναβολή τους. Όμως στη σκέψη και στα λόγια του πάντα ήταν η Χίος, η ευχή και η ελπίδα να μπορέσει να βρει τρόπο να ολοκληρωθεί το όνειρο του: να γίνει το νησί τόπος πνευματικής και πολιτιστικής μελέτης, πράξης και αναγέννησης, διεθνώς γνωστό γι’ αυτό.

Είχε γίνει ήδη η διάγνωση, η έναρξη της πρώτης φάσης της θεραπείας, ακολούθησε η επέμβαση μετά την οποία δεν ξαναήρθε στο Ιωνικό Κέντρο. Χρειάστηκε να τον επισκεφτώ στο σπίτι του μερικές φορές. Μικρό, σκοτεινό, λιτό, απέριττο, χωρίς καμία διακόσμηση, πέρα από λίγα έργα του Τσαρούχη στους τοίχους. Η συνομιλία μας περιορίστηκε στις εκκρεμότητες και διεκπεραιώσεις της καθημερινότητας, χωρίς καμία υπόνοια πιθανής απουσίας του.

Ως επινοητικός, ευφυέστατος κι επίμονος άνθρωπος οργάνωσε την επιστροφή του στο νησί του και το ταξίδι του στο φως χωρίς να το αντιληφθούμε μέχρι και την τελευταία στιγμή. Τον φαντάζομαι να λέει με χαμόγελο ικανοποίησης, όπως έκανε κάθε φορά που κατάφερνε κάτι που φαινόταν αρχικά αδύνατο: «Tο είχα συμφωνήσει με τον Δία!».

«Έχω υπέροχη θέα από εδώ! Θάλασσα, πεύκα και ηλιοβασίλεμα! Μακάρι όλοι οι αγαπημένοι μου να μπορούσαν να δουν αυτό το τοπίο! Να το χαρούν!» είπε τηλεφωνώντας μας από τη Βολισσό.

Έφυγε αφήνοντας ένα σημαντικότατο έργο ζωής, και κυρίως ένα όραμα, που, πιστεύω, μπορούν να υπάρξουν οι προϋποθέσεις ώστε να πραγματωθεί. Πίστευε πολύ στους φίλους του, στον τόπο του και στο πόσο πολύ μπορεί να συνδέσει και να δώσει φτερά στους ανθρώπους ένα κοινό όραμα. Δε χρειάζεται θεϊκή, μα ανθρώπινη θέληση για αυτό… Και οι θεοί θα ακολουθήσουν.