Τα πολλαπλά είδωλα της ιστορίας
γράφει ο Κώστας Ζαφείρης
«Έλα εδώ βρε Κακούργε Λυκούργε που δεν μπορώ να σε κυνηγώ!» μου φώναζε ασθμαίνουσα η γιαγιά μου όταν έκανα τις αναμενόμενες σκανταλιές. Και δεν ήμουν δα κανένα αγγελούδι. Η γερόντισσα με στόλιζε με μια από τις πιο χαρακτηριστικές φράσεις της χιώτικης ντοπιολαλιάς της εποχής της. Χρόνια μετά, είπα λιγάκι να το ψάξω.
Τον σαμιώτη αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης Λυκούργο Λογοθέτη (1772 -1850) η συλλογική μνήμη στο νησί μας τον έχει αμετάκλητα συνδέσει με τις τραγικές σφαγές της Χίου το 1822. Του καταλογίζει την κύρια ευθύνη της υποκίνησης σε εξέγερση των «φιλήσυχων Χίων» -σε συνεργασία βέβαια με τον χιώτη επαναστάτη και Φιλικό Αντώνη Μπουρνιά. Κι έπειτα, όταν αποβιβάστηκαν στο νησί οι υπέρτερες δυνάμεις των Σουλτανικών στρατευμάτων, τον βαραίνει η αποχώρηση του σαμιώτικου εκστρατευτικού σώματος και η εγκατάλειψη του πληθυσμού της Χίου στην τραγική μοίρα που τον περίμενε. Μάλιστα στο στόμα του χιώτικου λαού, ήδη από την εποχή των σφαγών, ο Λογοθέτης έχει παραμείνει ως μια επάρατη φιγούρα με την επωνυμία «Κακούργος Λυκούργος».
Ωστόσο είναι πολλά αυτά που αγνοούμε για αυτή την περίπλοκη και γι’ αυτό πολύ ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία του αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Γιός εμπόρου, εγγράμματος σχεδόν λόγιος μεταβαίνει στα 1791 στην Κωνσταντινούπολη όπου γίνεται γραμματέας των Φαναριωτών ηγεμόνων. Πρωταγωνιστής στις σκληρότατες εσωτερικές συγκρούσεις της Σάμου μεταξύ των Καλικάντζαρων (των προεστών) και των Καρμανιόλων (της ανερχόμενης εμπορικής αστικής τάξης, της τάξης του). Εξορισμένος πολλές φορές. Δυο χρόνια εξόριστος στο Άγιο Όρος με σουλτανικό φιρμάνι. Και στα 1819 με την πολυμελή οικογένεια – είχε 9 παιδιά, τα 5 πέθαναν νωρίς- στη Σμύρνη όπου ασκεί το επάγγελμα του ιατρού-φαρμακεμπόρου. Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, με το ψευδώνυμο Λυκούργος. Ξανά στη Σάμο. Ηγέτης της επανάστασης κατά του Σουλτάνου το 1821. Πρωτεργάτης της άμυνας του νησιού που απέκρουσε τρεις οθωμανικές επιθέσεις. Εμπνευστής του Στρατοπολιτικού Διοργανισμού της Νήσου Σάμου, του αυτόνομου επαναστατικού πολιτεύματος του νησιού. Και αργότερα για 4 χρόνια (1830-34) Διευθυντής της Ελληνικής Πολιτείας της Σάμου. Σε ένα πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής πολίτευμα όπου η Συνέλευση του Λαού αποφασίζει και ο Διευθυντής εκτελεί. Ώσπου η οριστική διευθέτηση του Σαμιακού ζητήματος, φόρου υποτελής στο Σουλτάνο ηγεμονία με Χριστιανό ηγεμόνα –από την κάστα των προεστών, τον εξορίζει οριστικά από το νησί το 1834 ως «απόβλητον και απαράδεκτον εις την Πατρίδα». Μετά από περιπλανήσεις σε Τήνο, Ναύπλιο και Αθήνα, ορκίζεται πληρεξούσιος Σάμου στην Εθνοσυνέλευση του 1843, συμμετέχει στη σύνταξη του Συντάγματος που παραχώρησε ο Όθων, παραμένει ενεργός μέχρι το θάνατό του το 1850.
Διατρέξαμε σε 10 γραμμές και λίγες λέξεις το βίο και τα έργα του Λυκούργου Λογοθέτη. Διαβάζω αυτές τις μέρες το εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο του Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου «Ένας συνταγματικός δημοκράτης ηγέτης κατά την Επανάσταση του 1821 – ο Γ. Λογοθέτης Λυκούργος της Σάμου» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2014). Μια σε βάθος ιστορική μελέτη που διαβάζεται σαν συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι βέβαιο ότι τα τραγικά γεγονότα της Χίου το 1822 (τα «Χιακά») ήταν μια από τις πιο σκοτεινές στιγμές του ταραχώδους βίου του Λογοθέτη. Ωστόσο μια βαθύτερη ματιά και πληρέστερη γνώση μας αποκαλύπτει έναν συγκλονιστικό επαναστάτη, με όλες τις αδυναμίες και τους περιορισμούς της εποχής του. Αυτά είναι τα πολλαπλά είδωλα της ιστορίας που οφείλουμε να κατανοήσουμε και ο «Κακούργος Λυκούργος». Κι έτσι με λίγο διάβασμα –πάντα βοηθάει- σεβασμό στην ιστορία έλυσα και την αινιγματική φράση της γιαγιάς μου…
