Ο «Συνήγορος του παιδιού» Γιώργος Μόσχος μιλάει για τα δικαιώματα των ανήλικων προσφύγων και μεταναστών. Συνέντευξη στον Στέλιο Κραουνάκη
Με επιστολή που απευθύνει στον Υπουργό Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη και κατόπιν με δελτίο τύπου ο Συνήγορος του Πολίτη παρεμβαίνει διαπιστώντας ότι, τα τελευταία χρόνια μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων, που προέρχονται από τρίτες χώρες, συλλαμβάνονται από τις αρχές για παράνομη είσοδο και κρατούνται διοικητικά για σημαντικό χρονικό διάστημα και σε ακατάλληλο περιβάλλον μέχρι να ληφθεί απόφαση για την τοποθέτησή τους σε κάποιο χώρο φιλοξενίας ή να αφεθούν ελεύθεροι. Ζητάει μάλιστα, να περιοριστεί στον ελάχιστο δυνατό, ο χρόνος που είναι αναγκαίος για την καταγραφή των στοιχείων τους και την παραπομπή τους σε χώρο φιλοξενίας ή συνένωση τους με συγγενικά τους πρόσωπα.
Με αφορμή αυτή την παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη αλλά και την ενημέρωση που κλήθηκε να κάνει στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής σε σχέση με τις σοβαρές καταγγελίες της έκθεσης του Επιτρόπου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Νιλς Μούιζνιεκς και την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας, απευθύναμε τέσσερα ερωτήματα στον Γιώργο Μόσχο, Βοηθό Συνήγορο του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Τις απαντήσεις μπορείτε να τις διαβάσετε παρακάτω.
Υπάρχει θεσμικό πλαίσιο κράτησης ανηλίκων προσφύγων σε αστυνομικά τμήματα; Πως φτάσαμε να ισχύει νομικά η κράτηση μέχρι και 12 μηνών ανήλικων σε χώρους ακατάλληλους, όπου επικρατούν συνθήκες βρωμιάς, δεν επιτρέπεται ο προαυλισμός, είναι δυνατή η γειτνίαση με ποινικούς ενήλικους και δεν υπάρχει φροντίδα σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες για τα δικαιώματα των παιδιών; Αυτή τη στιγμή στα κρατητήρια της αστυνομικής διεύθυνσης Λέσβου, σε Αγία Παρασκευή, Μυτιλήνη και Γέρα, κρατούνται 16 ασυνόδευτοι ανήλικοι (10-17 χρονών) εδώ και πάνω από 15 μέρες, χωρίς να προαυλίζονται, σε άθλια ψυχολογική κατάσταση.
Δυστυχώς η πρόβλεψη της ελληνικής νομοθεσίας για τον μέγιστο χρόνο που επιτρέπεται να διαρκέσει η διοικητική κράτηση των ανηλίκων, αιτούτων άσυλο και μη, είναι η ίδια με αυτή των ενηλίκων, δηλαδή 12 μήνες. Βέβαια, στο Προεδρικό Διάταγμα 114/2010, που εκδόθηκε βάσει Ευρωπαϊκής οδηγίας, αναφέρεται ότι «Ανήλικοι που έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους και ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται μόνο για το απαραίτητο χρόνο έως την ασφαλή παραπομπή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας ανηλίκων». Οι διεθνείς συμβάσεις, οι συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, προβλέπουν ρητά ότι η κράτηση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να αποφεύγεται και, όποτε κρίνεται απαραίτητη, να διαρκεί για τον ελάχιστο δυνατό χρόνο. Παρόλα αυτά, στην πρόσφατη νομοθετική πρόβλεψη για την δυνατότητα παράτασης της διοικητικής κράτησης μέχρι και 12 μήνες, δεν έγινε αναφορά εξαίρεσης για τους ανηλίκους. Στην πράξη δεν έχουμε ενημερωθεί ακόμα για καμία περίπτωση ανηλίκου που έφτασε να κρατείται 12 μήνες, όμως γνωρίζουμε ότι πολλές φορές ανήλικοι υποχρεώνονται να κρατούνται σε ακατάλληλους χώρους για διάστημα μέχρι και αρκετών μηνών, σε προφανή υπέρβαση του χρόνου που θα μπορούσε να θεωρηθεί αναγκαίος για την καταγραφή και την ετοιμασία της παραπομπής τους σε χώρο φιλοξενίας. Για το λόγο αυτό ζητήσαμε να υπάρχει ρητή εξαίρεση των ανηλίκων στην πρόβλεψη του ΠΔ για τη δυνατότητα παράτασης της διοικητικής κράτησης. Θεωρούμε ότι η Ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να δεσμευτεί με νομοθετικά και διοικητικά μέτρα, ώστε οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, μετά τον εντοπισμό και την καταγραφή τους, να οδηγούνται αμέσως σε κατάλληλο πλαίσιο φροντίδας. Η έλλειψη επαρκών θέσεων στους χώρους φιλοξενίας, δυσκολεύει την κατάσταση και επιδεινώνει τη συμφόρηση στους χώρους κράτησης. Σύμφωνα με όσα έχουμε διαπιστώσει από τις επισκέψεις μας, υπάρχουν χώροι κράτησης ανηλίκων, όπως της Αμυγδαλέζας, όπου θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ανεκτή την παραμονή των ανηλίκων μέχρι και λίγες βδομάδες, ενώ άλλοι, όπως αυτός της Αστυνομικής Διεύθυνσης Λέσβου, που δεν διαθέτει προαυλισμό και γειτνιάζει με τους ενήλικους ποινικούς κρατούμενους, όπου και μία βδομάδα παραμονής θα μπορούσε να θεωρηθεί προβληματική και βλαπτική για ένα ανήλικο. Για το λόγο αυτό έχουμε ήδη απευθύνει ερώτημα στον Δήμαρχο Λέσβου και στον Διοικητή της Αστυνομίας Λέσβου για την εκπόνηση σχεδίου λειτουργίας εναλλακτικού χώρου παραμονής των ανηλίκων, ώσπου να καταγραφούν και να να παραπεμφθούν σε δομές φιλοξενίας.
Τι πιθανότητες έχει να προχωρήσει η αλλαγή στο νομικό πλαίσιο που ζητάει ο Συνήγορος του Πολίτη με ελαχιστοποίηση του χρόνου παραμονής των ανήλικων στα αστυνομικά τμήματα; Έχει εκδηλωθεί κάποια στήριξη από φορείς, οργανισμούς και λοιπούς θεσμικούς και εξωθεσμικούς παράγοντες;
Θεωρούμε ότι η πρότασή μας είναι ρεαλιστική. Ανταποκρίνεται άλλωστε στις κατευθύνσεις που έχουν υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέχρι στιγμής δεν είχαμε επίσημες αντιδράσεις από άλλους φορείς, όμως το θέμα έχει δημοσιοποιηθεί πολύ πρόσφατα. Το δηλωμένο ενδιαφέρον για την προστασία των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων εκ μέρους της Γενικής Γραμματείας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης αποτελεί ένα θετικό στοιχείο στην υπόθεση. Χρειάζεται περαιτέρω συνεργασία με όλους τους συναρμόδιους φορείς και τις Μ.Κ.Ο. προκειμένου να πετύχουμε τη νομοθετική αλλαγή, αλλά κυρίως την λήψη διοικητικών μέτρων ώστε να ενισχύεται η δυνατότητα έγκαιρης παραπομπής των ανηλίκων σε κατάλληλα κέντρα φιλοξενίας. Επίσης χρειάζεται ειδική μελέτη, και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων (όπως του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσφύγων) για την δημιουργία χώρων φιλοξενίας ανηλίκων κάτω των 12 χρόνων και κοριτσιών 13-18 χρόνων, που επί του παρόντος δεν υπάρχουν, με αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά όταν είναι ασυνόδευτα να παραμένουν σε νοσοκομεία ή να στέλνονται σε προνοιακά ιδρύματα, που δεν έχουν εξειδικευμένη γνώση για την αντιμετώπιση των αναγκών τους.
Ποια είναι η σημερινή κατάσταση με τις μονάδες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων; Πως εξηγείτε το παράδοξο, μπαίνοντας στο θέρος, ενώ αυξάνονται οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών να μειώνονται οι διαθέσιμες θέσεις στα ιδρύματα φιλοξενίας ανηλίκων προσφύγων στη χώρα μας;
Η κατάσταση σήμερα είναι τραγική. Το (τότε) αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας παραμέλησε να ενεργήσει εγκαίρως για την ανανέωση των χρηματοδοτήσεων των χώρων φιλοξενίας, δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, που συνολικά φιλοξενούν σχεδόν 400 ασυνόδευτους ανηλίκους, με αποτέλεσμα από τις 31.3.2013 και μέχρι σήμερα οι χώροι αυτοί να λειτουργούν σχεδόν χωρίς προσωπικό αλλά μόνο με την στήριξη εθελοντών. Ήδη ενημερωθήκαμε ότι η διοίκηση του Κέντρου της Αγιάσου προγραμματίζει να σταματήσει και την διάθεση φαγητού στους φιλοξενούμενους, που επιδεινώνει βέβαια σοβαρά την κατάσταση. Το γεγονός είναι ότι δυστυχώς στις συνθήκες κρίσης οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, όπως και γενικότερα οι υποστηρικτικές υπηρεσίες για τα παιδιά, δεν έχουν λάβει την θέση και την προτεραιότητα που τους αξίζει στην δημόσια κοινωνική πολιτική.
Τι εντύπωση έκαναν στη συζήτηση στη Βουλή, που συμμετείχατε σαν ανεξάρτητη αρχή, οι αναφορές του Επίτροπου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης Νιλς Μούιζνιεκ ο οποίος σε πρόσφατη σε πρόσφατη Έκθεσή του μετά την επίσκεψή του στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων, κάλεσε τις αρχές «να παρέχουν αποτελεσματική προστασία στους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, που συχνά αφήνονται χωρίς καμία υποστήριξη και είναι εξαιρετικά ευάλωτοι στη ρατσιστική βία και σε διάφορες μορφές εκμετάλλευσης» όπως αναφέρετε στο δελτίο τύπου που εκδώσατε στις 21 Μαίου 2013 σαν «Συνήγορος του Πολίτη»; Υπήρξαν αντιδράσεις;
Καθήκον του Συνηγόρου είναι να ενημερώνει τη Βουλή για τα θέματα αρμοδιότητάς του, προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη κατά το νομοθετικό και κοινοβουλευτικό της έργο. Για το λόγο αυτό προσκληθήκαμε, μεταξύ άλλων, ο βοηθός Συνήγορος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και εγώ να παρουσιάσουμε στην Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της Βουλής τις διαπιστώσεις και απόψεις μας σχετικά με την έκθεση Μούιζνιεκς και την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας. Η αλήθεια είναι ότι ορισμένα μέλη της Επιτροπής φαίνονταν να επιθυμούν να υποβαθμίσουν την αξία της έκθεσης αυτής, θεωρώντας ότι σε κάποιο βαθμό είναι υπερβολική και θίγει την χώρα μας. Εμείς τονίσαμε ότι θεωρούμε την έκθεση χρήσιμη και όσα υποστηρίζονται σε αυτήν αληθινά, τουλάχιστον σχετικά με τους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, επικαλούμενοι τις επισκέψεις που έχουμε πραγματοποιήσει σε χώρους κράτησης και χώρους φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Το λυπηρό είναι ότι, παρόλο που αναφέρθηκε ρητά το μεγάλο πρόβλημα με τα Κέντρα Φιλοξενίας, δεν διαπιστώσαμε κάποια άμεση αντίδραση, στην κατεύθυνση της εξεύρεσης λύσης. Ελπίζω οι συζητήσεις αυτές στη Βουλή όπως και σχετικές ημερίδες και εκδηλώσεις που έχουν οργανωθεί από υπουργεία και άλλους δημόσιους φορείς, για το θέμα της μεταχείρισης των ασυνόδευτων ανηλίκων, να μην έχουν προσχηματικό χαρακτήρα και να ακολουθηθούν από ουσιαστικά μέτρα ανταποκρινόμενα στις ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας ανηλίκων.
- Τα μέτρα αυτά, όπως έχουμε επανειλημμένα τονίσει, πλην της ελαχιστοποίησης του χρόνου κράτησης, θα πρέπει να περιλαμβάνουν ακόμα:
- Την προσεκτική καταγραφή των ανηλίκων, με τη συνδρομή κοινωνικών επιστημόνων και μεταφραστών,
- την ενημέρωσή τους για τα δικαιώματα τους και το ισχύον στην χώρα θεσμικό καθεστώς, σε γλώσσα που τους είναι κατανοητή,
- τη νομική τους αρωγή για την κατάθεση αιτήματος ασύλου ή άλλη απαραίτητη ενέργεια προάσπισης δικαιωμάτων τους,
- την διαπίστωση της ανηλικότητάς τους, με συνδυασμό ιατρικών και ψυχομετρικών εξετάσεων,
- την συνένωση με τα μέλη της οικογένειάς τους, όταν αυτά είναι γνωστά και υπάρχει σχετικό αίτημα,
- την παραπομπή σε κατάλληλους χώρους φιλοξενίας και φροντίδας,
- την τοποθέτησή τους σε επιτροπεία, όσο είναι αποκομμένοι από τους γονείς τους,
- και την γενικότερη καθοδήγηση και υποστήριξή τους για κοινωνική συμμετοχή (πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία, την ψυχαγωγία, κλπ) ώσπου να ενηλικιωθούν ή να αποχωρήσουν για οποιοδήποτε λόγο από τη χώρα.
Θα πρέπει όλοι όσοι γνωρίζουμε τις δυσκολίες και τα προβλήματα των ασυνόδευτων ανηλίκων να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να διεκδικήσουμε και να βελτιώσουμε το πλαίσιο απόλαυσης των δικαιωμάτων τους στην Ελληνική κοινωνία, την χώρα πρώτης υποδοχής τους στην Ευρώπη, έστω και αν πολλές φορές δεν συμβαίνει να είναι η χώρα του ιδεατού τελικού τους προορισμού.
