της Ματρώνας Αποστολίδη
Το σχολικό έτος συνεχίζεται, όπως πάντα χωρίς απρόοπτα και εκπλήξεις. Τετράμηνα τέλειωσαν στη δεύτερη βαθμίδα, τρίμηνα τελειώνουν κοντολογίς και στην πρώτη, έλεγχοι πήγανε, έλεγχοι έρχονται. Και το βιολί βιολάκι, που λένε. Η αριθμητική κλίμακα εξακολουθεί να κατατάσσει τους μαθητές σε διάφορες κατηγορίες, από τις οποίες οι πιο αξιομνημόνευτες είναι οι ανεπίδεκτοι, οι τεμπέληδες και οι αδιάφοροι, αυτοί που πιάνουν πάτο κοινώς. Παλαιότερα τους έλεγαν σκράπες, τούβλα και καθυστερημένους, αλλά εν έτι 2018 αυτές οι εκφράσεις απαγορεύονται ρητώς και διά νόμου. Διότι διανύουμε την εποχή των ίσων ευκαιριών, του δημοκρατισμού και της αυτοαξιολόγησης στην εκπαίδευση. Μόνο που οι ταμπέλες εξακολουθούν να αναγράφονται.
Ας αφήσουμε όμως τις ειρωνείες κι ας σοβαρευτούμε. Η κατάσταση των μαθητών που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου και εμφανίζουν προβλήματα μαθησιακά, συμπεριφοράς ή και τα δυο αποδίδεται επιστημονικά στη βιβλιογραφία με τον όρο σχολική αποτυχία. Τώρα, ποιος ορίζει τις απαιτήσεις, πώς και με ποια κριτήρια αξιολογεί την ανταπόκριση σ’ αυτές είναι ένα άλλο θέμα, πονεμένο κι αυτό. Τυπικά ξέρουμε, το αρμόδιο υπουργείο, ουσιαστικά δεν μπορούμε να βρούμε την άκρη. Η καμπάνα χτυπάει για πολλούς.
Η σχολική αποτυχία είναι ένα ευρύτατο θέμα με πολλές όψεις, σύνθετες αιτίες και δραματικές επιπτώσεις, που δε δύναται να εξαντληθεί σε δυο και τρεις σελίδες. Ωστόσο, αξίζει να γίνει μια σύντομη αλλά περιεκτική – ελπίζω – προσέγγιση του προβλήματος, παρά την εμμονή μας να το αγνοούμε και να το αναπαράγουμε, ως εκπαιδευτικοί και γονείς. Κι αυτό γιατί οι υποτιμητικές αξιολογικές κρίσεις στο σχολείο σε συνδυασμό με ορισμένες δυσλειτουργικές αντιλήψεις και στάσεις της οικογένειας οδηγούν αρκετούς μαθητές σε σχολική αποτυχία, αποκλεισμό από την οικονομικά ενεργή ζωή και, τελευταίο και καλύτερο, σε συνολικό κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτή είναι η σειρά προτεραιότητας για το ολέθριο αποτέλεσμα μιας κλίμακας ολίγων μόλις αριθμών.
Οι σύγχρονες παιδαγωγικές, ψυχολογικές και διδακτικές θέσεις δε θεωρούν το μαθητή ως το μόνο υπεύθυνο για τις σχολικές επιδόσεις του αλλά συνυπολογίζουν και ένα πολιτισμικά μειονεκτικό ή οικονομικά φτωχό ή καθόλου υποστηρικτικό σε συναισθηματικό επίπεδο οικογενειακό περιβάλλον και ένα σκληρό ή προκατειλημμένο ή αφημένο στη μοίρα του – άνωθεν – σχολείο. Με λίγα λόγια δε φταίνε μόνο οι φυσικές δυνατότητες ενός μαθητή για τις χαμηλές επιδόσεις του και την προβληματική συμπεριφορά του αλλά και οι ψυχοσυναισθηματικοί παράγοντες που τον φορτώνουν με άγχος, φόβο, ανησυχία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, καθώς και η έλλειψη κινήτρων που τον εμποδίζουν να εμπλακεί προσωπικά στη διαδικασία της μάθησης. Οπότε τι κάνει; Κάνει φασαρία, ενοχλεί, αυτοκαταστρέφεται – για να δείξει ότι υπάρχει – και δεν ανοίγει βιβλίο γιατί δεν τον ενδιαφέρει ή/και θεωρεί εκ των προτέρων ότι θα αποτύχει. Αυτό το τελευταίο, εμείς οι εκπαιδευτικοί, το λέμε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μας δίνει δηλαδή ο μαθητής έτοιμη στο πιάτο την αποτυχία που περιμένουμε από αυτόν. Απλά τα πράματα!
Αναφορικά με το εκπαιδευτικό σύστημα, αξίζει να σημειωθεί ότι στο σύγχρονο σχολείο το περιεχόμενο των μαθημάτων εξακολουθεί να είναι το ίδιο για όλους, διδάσκονται όλα με τις ίδιες μεθόδους, στο ίδιο περιβάλλον, με τις ίδιες προσδοκίες και οι επιδόσεις όλων αξιολογούνται με τον ίδιο τρόπο, σαν τον παλιό καλό καιρό. Λες και δεν καταλάβαμε ότι δεν είμαστε όλοι ίδιοι, δεν έχουμε τις ίδιες δυνατότητες, τα ίδια χαρακτηριστικά, τον ίδιο ρυθμό μάθησης, τις ίδιες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές καταβολές. Αλλά πού χρήμα για διαφοροποιημένη ή εξατομικευμένη διδασκαλία για μαθητές με προβλήματα μάθησης, για ψυχολογική στήριξή τους, για ενίσχυση της υλικοτεχνικής υποδομής των σχολείων, για εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Και πού κόπος για μια ευελιξία του αναλυτικού προγράμματος – να κατεβάσουμε τον πήχη για κάποιους μαθητές – ή μια υπέρβαση – θα χάσουμε την επαγγελματική μας ταυτότητα άμα βάλουμε ένα βαθμό παραπάνω. Οι φυσικές, κοινωνικές και οι οικονομικές ανισότητες μπαίνουν στο σχολείο μαζί με τους μαθητές και είναι χρέος του σχολείου να τις αμβλύνει με ενθάρρυνση, ενίσχυση κι ενδιαφέρον και όχι να τις αναπαράγει διογκωμένες με τιμωρητικές και απορριπτικές τακτικές στις όποιες δυσκολίες. Εν ολίγοις, το σύστημα δεν υποστηρίζει τους εκπαιδευτικούς, οι εκπαιδευτικοί δεν αφουγκράζονται τους μαθητές κι οι μαθητές πάνε και δεν έρχονται. Φαύλος ο κύκλος.
Κι ενώ είναι σαφές ότι για τους μαθητές από φτωχά πολιτισμικά και οικονομικά περιβάλλοντα, που δεν έχουν εκ των πραγμάτων ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός για το αν θα τους στείλει στα τάρταρα ή θα προσπαθήσει να αναδείξει και να προάγει τις όποιες δυνατότητές τους, υπάρχει και μια άλλη κατηγορία μαθητών που αποτυγχάνουν εξαιτίας της οικογένειάς τους. Οι υψηλές προσδοκίες των γονέων και οι υπέρμετρες φιλοδοξίες τους για τα παιδιά τους – πώς θα δείξουμε στον κόσμο ότι είμαστε Κάποιοι; – προικίζουν τους μαθητές με ένα έντονο στρες κι έναν φόρτο εργασίας, τα οποία τους ωθούν φυσικά και αβίαστα, χρόνο με το χρόνο, στην απογοήτευση, την εγκατάλειψη της προσπάθειας και τη σχολική αποτυχία. Γιατί πώς μπορεί να γίνει κάποιος κάτι που δε θέλει ή δεν μπορεί; Δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε μαθητές να χάνουν την ψυχολογική και σωματική τους ακεραιότητα, πριν ακόμα τελειώσουν το σχολείο και μαζί με την εικόνα της οικογένειας πάει περίπατο και το παιδί. Τιμωρίες, προσβολές, ειρωνείες και το πιο γελοίο η εκπόνηση των εργασιών των μαθητών από τους ίδιους είναι οι πιο συχνές αντιδράσεις των γονέων με στόχο την επίτευξη μιας υψηλής βαθμολογίας. Κι ας καταρρακώνονται τα κίνητρα και η αυτοεκτίμηση του παιδιού. Έτσι κι αλλιώς η εκπαίδευση αντιμετωπίζεται ως μέσο κοινωνικής ανόδου. Μόνο που είναι αξία και πρέπει να αποτελεί προσωπική υπόθεση του μαθητή. Αλλά να έχει και πέντε ανθρώπους από πίσω να του το μάθουν!
Συμπερασματικά, γονείς – σε σας απευθύνομαι κυρίως γιατί από σας ξεκινούν όλα – αναρωτηθείτε πρώτα αν όσα περιμένετε από τα παιδιά σας είναι χρήσιμα και εφικτά. Μάθετέ τα ότι οι αποτυχίες είναι εργαλεία για κάτι καλύτερο, αν δε θέλετε να τις κουβαλούν μέσα τους με τις όποιες συνέπειες για την ψυχοσύνθεση και την κοινωνική τους ενσωμάτωση. Μέσα στη φτώχεια, υλική και πνευματική αυτού του κόσμου, ας μεγαλώνουμε παιδιά που πατούν γερά στα πόδια τους, που φτιάχνουν τα δικά τους όνειρα και μαθαίνουν να τα κυνηγούν με τις όποιες δυνατότητές τους, που θα καταλάβουν ότι η εικόνα ενός ανθρώπου δεν αναλώνεται ούτε σχηματοποιείται από αριθμούς γραμμένους σε φυλλάδες, που ουδεμία αξία αποδεικνύεται ότι έχουν τελικά. Κανένας, είτε γονιός είτε δάσκαλος, δεν μπορεί να πει σε ένα μαθητή ποιος είναι πραγματικά. Μπορεί όμως να τον βοηθήσει να γίνει.
Κλείνοντας, να επισημάνω ότι η Ελλάδα κατέχει περίοπτη θέση στη λίστα των χωρών με υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας ενώ σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία υπάρχει ραγδαία αύξηση των μαθητών που παραπέμπονται προς διάγνωση και αξιολόγηση στις αρμόδιες υπηρεσίες εξαιτίας της χαμηλής επίδοσής τους στο σχολείο.
Υ.Γ. Βιβλιογραφία δε βάζω. Όποιο βιβλίο και να ανοίξετε, αυτά θα δείτε γραμμένα. Και προβληματιστείτε σοβαρά και υπεύθυνα. Το θέμα δεν είναι παίξε γέλασε.
