Οι εξόριστες της Χίου

γράφει ο Γιώργος Χατζελένης

Υπήρξα μαθητής του 7ου Δημοτικού Σχολείου Χίου την περίοδο 1990-1996. Πάντα ένιωθα ένα απροσδιόριστο συναισθηματισμό για το κτίριο αυτό. Ίσως έπαιζε ρόλο το ότι το πατρικό μου βρίσκεται απέναντί του, κι έτσι μεγάλωσα έχοντάς το σχολείο ως φόντο της παιδικής μου καθημερινότητας. Ο κόσμος μου τότε ήταν περιορισμένος και το σχολείο δέσποζε μέσα σ’ αυτόν.

Θυμάμαι ένα απόγευμα που καθόμουν στο μπαλκόνι του σπιτιού και το χάζευα. Η γιαγιά μου παρατήρησε το βλέμμα μου που περιεργαζόταν τις λεπτομέρειες του κτιρίου, τις ψηλές κολώνες του προαυλίου, τα τεράστια παράθυρα και την ασυνήθιστη αρχιτεκτονική του για τα δεδομένα του νησιού και μου ‘πιασε την κουβέντα.

– Φοίτησα κι εγώ κάποτε σ’ αυτό το σχολείο.
– Μα πόσο παλιό είναι βρε γιαγιά; αναρωτήθηκα με παιδική αφέλεια.
– Πολύ παλιό. Όταν ήμουν παιδί κι εγώ, θυμάμαι που είχε φιλοξενήσει κάποιες κοπέλες από την Αθήνα.
– Από την Αθήνα; Και τι δουλειά είχαν εδώ;
– Ήταν κάποιες γυναίκες του θεάτρου και των γραμμάτων.
– Κάνατε παρέα;
– Όχι. Ήταν κλεισμένες εκεί μέσα κι εμείς τις κοιτούσαμε όποτε περνούσαμε από δω.

Μεγαλώνοντας έμαθα πως οι γυναίκες του θεάτρου και των γραμμάτων ήταν εξόριστες, θύματα ενός χυδαίου παρακρατικού καθεστώτος που ρίζωνε στη χώρα με τις ευλογίες των τότε Συμμάχων. Μία ανατριχίλα με διαπέρασε στη πρώτη μου συνειδητοποίηση πως το σχολείο που φοίτησα υπήρξε στρατόπεδο συγκέντρωσης βασανισμένων ψυχών.

Τρεις σχεδόν δεκαετίες μετά, η όψη του κτιρίου έχει αλλάξει αρκετά. Μία νέα πτέρυγα προστέθηκε όσο ήμουν ακόμα μαθητής, καλύπτοντας ένα μεγάλο κομμάτι της πίσω αυλής, κι ένα νηπιαγωγείο γέμισε τον ήδη περιορισμένο προαύλιο χώρο. Παρ’ όλα αυτά ακόμα θυμάμαι τα μαγειρεία που αναφέρονται στο παραπάνω ντοκιμαντέρ και μία συστοιχία δέντρων που ξεριζώθηκε για να πέσουν τα νέα θεμέλια.

Οι μαντρότοιχοι που διέκοπταν την επικοινωνία των εξόριστων γυναικών με τον έξω κόσμο, για μένα ήταν ένα μέρος να βγάζω το άχτι μου. Με πεσμένα ξυλάκια που μάζευα από χάμω, αποκολλούσα τα σαθρά δομικά υλικά που ήταν σφηνωμένα ανάμεσα στις πέτρες, λες και γνώριζε η παιδική μου ψυχή την απάνθρωπη λειτουργικότητα του συγκεκριμένου εμποδίου. Και το αξιοπερίεργο της υπόθεσης είναι πως δεν το έκανα μόνο εγώ αλλά κι άλλοι συμμαθητές μου. Σαν να αισθανόμασταν την κακή αύρα και προσπαθούσαμε να γκρεμίσουμε τον αρρωστημένο κόσμο που μας είχε προσφερθεί από τις προηγούμενες γενιές.

Μερικές δεκαετίες μετά μία άλλη ομάδα νέων, αποφάσισε να γκρεμίσει τα υπολείμματα που άφησε το δικό μας «γκρέμισμα», με το να μας παρουσιάσουν τις μαρτυρίες αυτών των γυναικών. Κι η κίνηση αυτή δεν είναι μόνο συγκινητική αλλά κι ελπιδοφόρα.

Σε μία από τις μαρτυρίες που ακούστηκαν, μία εξόριστος περιγράφει τις πρώτες της εικόνες από το δημοτικό σχολείο το οποίο πριν λίγες μέρες είχε κλείσει για τις καλοκαιρινές διακοπές. Στους πίνακες ήταν ακόμα γραμμένες με κιμωλία οι ευχές μικρών παιδιών για καλό καλοκαίρι. Ένα μειδίαμα ξεπήδησε στα χείλη μου με τη σκέψη πως ίσως ένα απ’ αυτά τα παιδιά να ήταν κι η δική μου γιαγιά.

Χαιρετίζω λοιπόν όλους τους συντελεστές του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ, Παναγιώτης Παυλιδάκης, Σοφία Σκουφάλου, Ματίνα Ζήσιμου, Αρετή Παληού, Μαρκέλλα Αλιφιέρη, Αγγελίνα Σκουφάλου, Μάκης Γεωργακάκης, Νάγια και Τάνια Νομικού για το συγκινητικό τους δημιούργημα αλλά και τον διευθυντή του 7ου δημοτικού σχολείου κ. Γιάννη Τσιροπινά που παραχώρησε το κτίριο για τα γυρίσματα.