Είναι η ψυχή της προσπάθειας που έγινε τα τελευταία χρόνια στην Άνδρο για την ανάδειξη και τουριστική αξιοποίηση των μονοπατιών του νησιού, που πρόσφατα επιβραβεύτηκε με την απόκτηση πιστοποίησης ποιότητας από την Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία Πεζοπορικών Συλλόγων. Γεννημένη στην Αθήνα, με καταγωγή κατά το ήμισυ από το Βασιλειώνικο, άφησε τον κόσμο των επιχειρήσεων, μετακομίζοντας στην Άνδρο το 2003 και έκτοτε δραστηριοποιείται ενεργά στον τομέα της λαογραφικής έρευνας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η Όλγα Καραγιάννη μίλησε στην «Α» για την σημασία προστασίας της κοινής κληρονομιάς, τα οφέλη που μπορεί να προκύψουν με την ορθή αξιοποίησή της και περιέγραψε τα βήματα που οδήγησαν στην δεύτερη ευρωπαϊκή πιστοποίηση μονοπατιών στην Ελλάδα, την πρώτη στο νησιωτικό χώρο.
Γεννήθηκες και μεγάλωσες στην Αθήνα. Δούλεψες σε επιχειρήσεις για πάνω από 10 χρόνια. Τι ήταν αυτό που σε ώθησε να αφήσεις την Αθήνα και να μετακομίσεις στην Άνδρο;
Την Άνδρο την επισκεπτόμουν συστηματικά ήδη από το 1993 καθώς, όπως πολλοί άλλοι Αθηναίοι, οι γονείς μου διατηρούσαν εξοχική κατοικία εκεί. Το νησί πολύ γρήγορα με γοήτευσε, η φύση, ο αέρας, η θάλασσα, οι ανοιχτοί ορίζοντες, τα βουνά, οι μυρωδιές και οι γεύσεις, μια αίσθηση «αληθινής ζωής» σε σχέση με την πόλη, όλα αυτά με έκαναν ευτυχισμένη και γρήγορα γεννήθηκε μέσα μου δυνατή η επιθυμία να μετακομίσω μόνιμα εκεί, κάτι που έγινε δυνατό 10 χρόνια αργότερα.
Στην Αθήνα εργαζόσουν ως οικονομολόγος, στην Άνδρο δραστηριοποιείσαι ποικιλοτρόπως με την έρευνα, τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Πως βίωσες αυτήν την αλλαγή;
Στην πραγματικότητα δεν ήταν μια απότομη αλλαγή, αλλά κάτι που έγινε σταδιακά, ωρίμασε και χωρίς καμία βία απλά ήρθε… Η επιλογή του να σπουδάσω οικονομικά έγινε βεβαίως σε μικρή ηλικία που δεν ήξερα καλά καλά ποια είμαι και τι θέλω, εν συνεχεία η επαγγελματική μου ενασχόληση στον ιδιωτικό τομέα σε αρκετές και διαφορετικές θέσεις στην Αθήνα μου έδωσε εμπειρία και με έμαθε πολλά, ενώ η επαφή μου με την Άνδρο με έστρεψε σιγά σιγά στην επιλογή του να κάνω ένα μεταπτυχιακό στον τουρισμό στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο έχοντας κατά νου πως ίσως να ασχοληθώ επαγγελματικά στην Άνδρο με τον τουρισμό. Τα πρώτα χρόνια ονειρευόμουν ένα μικρό ξενοδοχείο εκεί. Μετακομίζοντας στην Άνδρο ολοκλήρωσα το μεταπτυχιακό και ξεκίνησα το διδακτορικό. Στο ερευνητικό μου «μικροσκόπιο» ήταν πάντα η Άνδρος, όλες μου οι εργασίες, τα ερευνητικά ερωτήματα, η συλλογή στατιστικών, η πρωτογενής έρευνα αφορούσαν την Άνδρο. Ταυτόχρονα η αλλαγή οπτικής γωνίας που μοιραία συνέβει καθώς μετακόμισα μόνιμα εκεί – κι εννοώ την αλλαγή που βίωσα από εποχικός και περιστασιακός κάτοικος σε μόνιμος- με δίδαξε πολλά και πολύτιμα πράγματα. Αντιλήφθηκα το πως οι κάτοικοι βλέπουν τους επισκέπτες (την άλλη πλευρά τη γνώριζα), βίωσα δηλαδή τις διαφορετικές πραγματικότητες που μοιραία υπάρχουν, τις διαφορές αντιλήψεων, τις δυσκολίες συνύπαρξης, τις ποιότητες που κανείς συχνά θεωρεί δεδομένες ζώντας σε ένα νησί, αλλά και τις δυσκολίες που ο επισκέπτης δεν αντιλαμβάνεται μένοντας τόσο λίγο σε ένα τόπο, κα. Η μετοίκηση στον ονειρικό τόπο διακοπών μου ήταν ένα μεγάλο σχολείο για μένα. Σχεδόν αμέσως μόλις μετακόμισα ξύπνησε μέσα μου ο ενεργός πολίτης, νομίζω ήταν η αίσθηση πως ζώντας κανείς σε ένα μικρό τόπο μπορεί στ’ αλήθεια συμμετέχοντας στα κοινά – με την ουσιαστική έννοια-να έχει τη χαρά ορατού αποτελέσματος. Ίσως και τυχαία, πάντως βρέθηκα να συμμετέχω σε ποικίλες κοινωφελείς δράσεις όπως την Κινηματογραφική Λέσχη που μόλις είχε κλείσει και προσπαθήσαμε μαζί με λιγοστούς άλλους ανθρώπους και τον σύντροφο μου- έναν άνθρωπο με παρόμοιες αφετηρίες- και την αναβιώσαμε, στο Σύλλογο Εθελοντών Δασοπυροσβεστών, κα. Μέσα από όλες τις παραπάνω διαδικασίες γεννήθηκε και καταστάλαξε η ιδέα της δημιουργίας ενός φορέα με στόχο τη μετουσίωση έρευνας και καλών πρακτικών σε δράσεις για την Άνδρο.
Πες μας 2 λόγια για το Andros Routes;
Το 2009 ιδρύσαμε μαζί με τον Αλέξανδρο Μαβή τον σύντροφο μου, περιβαλλοντολόγο-αγρότη και ακτιβιστή και τον Γιώργο Σπέη, μηχανικό, λαογράφο-ερευνητή τον μη κερδοσκοπικό φορέα «Κέντρο Σύγχρονης Έρευνας & Δράσης για την Άνδρο» (εν συντομία Ερευνητικό Κέντρο Άνδρου), στον οποίο αναφέρθηκα παραπάνω. Andros Routes ήταν το όνομα που δώσαμε στο εγχείρημα-τη συστάδα δράσεων για τις παλαιές πεζοπορικές διαδρομές της Άνδρου και το οποίο αρχικά περιέλαβε την καταγραφή προφορικής ιστορίας και τη διενέργεια δράσεων γύρω από τα μονοπάτια (εθελοντικοί καθαρισμοί, ξεναγήσεις κα.). Ο σκοπός μας υπήρξε διττός. Πρωτίστως η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας γύρω από την μοναδική φύση και τον πολιτισμό της Άνδρου με «όχημα» τα μονοπάτια καθώς η περιήγηση σε αυτά προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες γνωριμίας με κυριολεκτικά κρυμμένα, ασύλληπτης ομορφιάς τοπία και συγκινητικά ίχνη της μακραίωνης ανθρώπινης παρουσίας στο νησί. Παράλληλος στόχος η προσέκλυση πεζοπορικού τουρισμού στην Άνδρο αναγνωρίζοντας πως η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας μπορεί να έρθει πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικά εφόσον υπάρξει οικονομική ωφέλεια και εμπλοκή στην αντίστοιχη μορφή τουρισμού.
Πού τελειώνει ο εθελοντισμός και που αρχίζει η επαγγελματική απασχόληση;
Θα έλεγα… όπου ο καθένας επιθυμεί και μπορεί. Δεν είμαι σίγουρη δε πως ο οικονομικός παράγοντας είναι που αποκλειστικά εξασφαλίζει ένα έργο, αλλά μάλλον μια ιδιαίτερη ποιότητα ενδιαφέροντος και φροντίδας στους εμπλεκόμενους. Και αναφέρομαι στην αγάπη για τα πράγματα, στο γνήσιο ενδιαφέρον για όποια δουλειά κανείς καλείται να κάνει-είτε αυτή του ανατίθεται επ αμοιβή, είτε την αναλαμβάνει οικειοθελώς. Όλοι μας έχουμε συναντήσει στο βίο μας ανθρώπους σε επαγγελματικές θέσεις, ακόμη και στον δημόσιο τομέα που έκαναν τη διαφορά προσφέροντας ότι καλύτερο είχαν, ενδιαφερόμενοι για την ουσία κι όχι για τη διεκπεραίωση, αλλά και αντίστροφα τυπολάτρες, «τσιγκούνηδες» ανθρώπους που κάνουν το ελάχιστο τυπικό καθήκον αδιαφορώντας για το που βρίσκεται η ουσία. Σαφώς υπάρχουν άνθρωποι που προσφέρουν την επαγγελματική τους γνώση αφιλοκερδώς, ιδιαίτερα στην εποχή της κρίσης, με μεγαλύτερη ακόμη αφοσίωση και ενδιαφέρον σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Θέλω να πω πως η ποιότητα της προσφοράς που της έχουμε δώσει την ετικέτα του εθελοντισμού σήμερα, ενυπάρχει στον καθένα ή απουσιάζει κάθε στιγμή. Και τείνω να πιστέψω πως είναι κάτι που μαθαίνεται και καλλιεργείται σε μια κοινωνία. Άλλωστε η χαρά και η ποιότητα του να κάνει κάποιος ένα έργο όχι για τα χρήματα, αλλά γιατί το επιλέγει και το νιώθει, προσφέρει ένα βαθύ αίσθημα ελευθερίας, αυτοδιάθεσης και ικανοποίησης.
Για μένα η όλη αυτή δραστηριότητα με τα μονοπάτια έχει καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και της ενέργειας μου τα τελευταία χρόνια αν και δεν αμείβομαι από αυτή. Η δουλειά που κάνουμε είναι σχεδόν επαγγελματική αν και είμαστε εθελοντές. Βεβαίως υπάρχουν εξωτερικοί συνεργάτες που αμείβονται κι αυτά τα έξοδα καλύπτονται από χορηγίες κι από έσοδα που οι ίδιοι δημιουργήσαμε όπως την πώληση του βιβλίου μας και του χάρτη, τις ξεναγήσεις που διοργανώνουμε ή από συνδρομές και δωρεές. Ίσως πολύ σημαντικότερο από τη διάκριση αυτή (μεταξύ εθελοντικού και επαγγελματικού) είναι οι όποιες προσπάθειες διαχείρισης και ανάδειξης του κοινού χώρου – γιατί γι αυτό μιλάμε- να ενέχουν πρόβλεψη μακροημέρευσης του εκάστοτε εγχειρήματος κι όχι τόσο αν αυτό λειτουργεί από εθελοντές ή αμειβόμενους. Νομίζω είναι γνωστό το ζήτημα στην Ελλάδα κι όχι μόνο και ιδιαίτερα στις περιοχές που αντιμετωπίζονται ως έχουσες ανάγκη στήριξης μέσα από χρηματοδοτικά προγράμματα και δράσεις, το πώς όσο υπάρχει χρηματοδότηση για κάποιο έργο αυτό λειτουργεί, ενώ όταν αυτή παύει, το έργο που έχει προηγηθεί κατά κανόνα καταρρέει. Η ίδια λογική είναι που καλλιεργεί και μια νοοτροπία παθητικότητας απέναντι στα πράγματα, όπου πάντα περιμένουμε από «κάποιον» να μας φτιάξει αυτό που βρίσκεται έξω από την πόρτα μας τηρώντας μια παγιωμένη στάση αναμονής για κάποια χρήματα. Δεν αρνούμαι την αξία των χρημάτων, αλλά θεωρώ πολύ σημαντικότερη την ύπαρξη ανθρώπων που έχουν προσωπικό ενδιαφέρον και μεράκι για τα πράγματα και μοιραία μια πολύ πιο ενεργητική νοοτροπία απέναντι στα κοινά.
Πρόσφατα πιστοποιήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Πεζοπορικών Συλλόγων 100 χλμ. του δικτύου πεζοπορικών διαδρομών της Άνδρου. Ποια ήταν τα κομβικά σημεία αυτής της προσπάθειας που ξεκίνησε από το Andros Routes;
Καταρχήν η εκπαίδευση που είχα την ευκαιρία να λάβω από ειδικούς σε θέματα ποιοτικού πεζοπορικού τουρισμού από την Πανευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Πεζοπορικών Συλλόγων τον Οκτώβριο του 2013, αλλά και η έκτοτε στενή μας συνεργασία για τη λήψη τεχνογνωσίας. Σαφώς η εξεύρεση υποστήριξης από ανθρώπους που αγαπούν την Άνδρο, σημαντικούς χορηγούς που μας κάλυψαν υλικές ανάγκες (εργατικά χέρια, πινακίδες, υλικά, αμοιβές εντύπων και άλλες), αλλά και μας στήριξαν ηθικά και συναισθηματικά σε δύσκολες στιγμές. Η σταδιακή συγκρότηση μιας πολύ ζεστής, αφοσιωμένης και παθιασμένης με τα μονοπάτια εθελοντικής ομάδας που απαρτίζεται από ανθρώπους ποικίλων ηλικιών, εθνικοτήτων, δυνατοτήτων, διαθεσιμότητας χρόνου. Η εκτεταμένη μας επικοινωνία με την κοινωνία της Άνδρου και ιδιαίτερα τους κατοίκους των περιοχών από τις οποίες διέρχονται οι πεζοπορικές διαδρομές, ώστε να τους εξηγήσουμε τι κάνουμε και γιατί, ποια τα οφέλη και ποιες οι ευκαιρίες γι αυτούς. Επίσης, η συνεργασία μας με τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους σε όλο το νησί καθώς και με τοπικούς συμβούλους του Δήμου Άνδρου. Η επιδίωξη συνεργασίας με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, αλλά και η ταυτόχρονη διατήρηση μιας υγιούς απόστασης ώστε το εγχείρημα να μην καταστεί αρένα τοπικών και τοπικιστικών πολιτικών αντιπαραθέσεων και τέλος, η επιμονή και η υπομονή μας σε δύσκολες στιγμές και απέναντι σε εμπόδια που δεν περιμέναμε ότι θα συναντούσαμε.
Ποιοι στάθηκαν αρωγοί και ποια ήταν τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε;
Ήδη αναφέρθηκα στις πολύτιμες βοήθειες από τους χορηγούς μας, τους εθελοντές, τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, στην επικοινωνία μας με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Μεγάλα προβλήματα αντιμετωπίσαμε που είχαν να κάνουν με το έργο αυτό καθεαυτό, όπως πχ. οι πολλές ώρες εργασίας που απαιτήθηκαν στην αναζήτηση διαδρομών που έλειπαν για τη δημιουργία του δικτύου, η πολυπλοκότητα του δικτύου και η ανάγκη επιλογών σε οδεύσεις, η ανάγκη πολλών υλικών σήμανσης λόγω του πυκνού δικτύου με πολλές διασταυρώσεις και εναλλακτικές επιλογές. Επίσης μας δυσκόλεψαν ζημιές και εμπόδια στα μονοπάτια που δημιουργήθηκαν λόγω του ορεινού χαρακτήρα της Άνδρου σε συνδυασμό με τις υψηλές βροχοπτώσεις και τη διάβρωση, λόγω κτηνοτροφικών πυρκαγιών, λόγω διανοίξεων δρόμων επί των διαδρομών και τα τσιμεντώματα παλαιών καλντεριμιών. Επιπλέον προβλήματα αντιμετωπίσαμε με το φράξιμο διαδρομών κυρίως από κατοίκους των περιοχών για τον έλεγχο των κοπαδιών αιγοπροβάτων που βόσκουν ελεύθερα και με αποκολλήσεις σημάτων και κλοπές πινακίδων, ευτυχώς σε μεμονωμένα σημεία. Προβλήματα τέλος μας δημιούργησε η ανταγωνιστική διάθεση κάποιων τοπικών και εθνικών φορέων που νομίζω φλέρταραν με την ιδέα να σταματήσουν την προσπάθεια μας καθαρά και μόνο για λόγους εξουσίας και προβολής.
Ποιες προοπτικές ανοίγονται για την Άνδρο μετά την ευρωπαϊκή πιστοποίηση;
Η πιστοποίηση δεν πρέπει να γίνεται μόνο αντιληπτή ως ένα αποτέλεσμα καθώς υπήρξε πρωτίστως μια διαδικασία που μας έκανε να συνεργαστούμε και να επιτύχουμε έναν κοινωνικό στόχο. Η ανταπόκριση που είχαμε από ανθρώπους που επισκέφτηκαν το νησί ήταν μεγάλη πριν ακόμη τυπικά τη λάβουμε. Η λήψη της μας έκανε να ακουστούμε εκτός των τοπικών «συνόρων» σε όλη την Ελλάδα, ως μια προσπάθεια κατοίκων ενός τόπου που μπορεί να φέρει δημιουργικά αποτελέσματα. Τα 80 ευχαριστήρια μηνύματα που λάβαμε τους τελευταίους μήνες από ευχαριστημένους επισκέπτες της Άνδρου μιλούν μόνα τους. Για όσους στ’ αλήθεια ξέρουν από marketing δεν υπάρχει καλύτερη εξέλιξη για τον τουρισμό ενός τόπου από το να φεύγουν ικανοποιημένοι οι επισκέπτες του. Μέσω της πιστοποίησης έχουν ανοίξει πόρτες και στο εξωτερικό, νέες συνεργασίες με ταξιδιωτικούς φορείς nature travel και τα οφέλη αυτών θα φανούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Όμως η πιστοποίηση δεν πρέπει να ξεχνάμε πως είναι μια συνεχής προσπάθεια συντήρησης των διαδρομών και δημιουργικών συνεργασιών γύρω από αυτές. Θέλω να πω πως οι προοπτικές της Άνδρου δεν διαφέρουν πολύ από αυτές και προ της πιστοποίησης, καθώς είναι ένας πανέμορφος τόπος με πλούσια φύση, μνημεία, τοπία, πολιτισμό. Στο βαθμό που θα μπορέσει να προσφέρει εφάμιλλης ποιότητας υπηρεσίες και να τηρεί ένα στοιχειώδες νοικοκυριό στις υποδομές και τους δημόσιους χώρους της έχει όλα τα φόντα να αποτελέσει έναν ελκυστικό τόπο για τους κατοίκους της, αλλά και να προσελκύσει τουρισμό τουλάχιστον 6 μήνες το χρόνο. Αν η εξέλιξη αυτή συνδυαστεί με αναβίωση του πρωτογενή της τομέα αξιοποιώντας την αγορά εξοχικών κατοικιών που έχει ήδη στα πόδια της καθώς και την αμιγώς τουριστική, νομίζω η αύξηση της οικονομικής ευημερίας τοπικά είναι ένας εφικτός στόχος. Χρειάζεται δουλειά, συνέπεια, μετρημένη και εστιασμένη προβολή.
Στη Χίο έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια καθαρισμού κι ανάδειξης των μονοπατιών. Με βάση την εμπειρία της Άνδρου, τι οφέλη θα μπορούσε να φέρει στο νησί μια τέτοια προσπάθεια και ποια είναι τα σημεία που πρέπει να δοθεί έμφαση;
Εν μέρει νομίζω αναφέρθηκα στο τι μπορεί να φέρει η προσπάθεια αυτή και στη Χίο. Συνοψίζοντας και προσθέτοντας μερικές ακόμη παραμέτρους:
- μύηση των κατοίκων και επισκεπτών του νησιού στον ιδιαίτερο πολιτισμό και την ιστορία της Χίου όπως αυτή χαράχτηκε στο τοπίο της,
- καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής στους μονίμους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες
- αύξηση της ροής επισκεπτών για πεζοπορία με οικονομικά οφέλη για τους εμπλεκόμενους επαγγελματίες άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενους με τον τουρισμό
- πολιτισμική ανταλλαγή με ανθρώπους από άλλα μέρη, ανθρώπους που κατά κανόνα διαθέτουν ευαισθησίες και ενδιαφέρον για τη φύση και τον πολιτισμό του μέρους που επισκέπτονται
- έναν επαναπροσδιορισμό της αξίας του τόπου από τους ντόπιους μέσω της αυξημένης επισκεψιμότητας με κίνητρο τους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους (πόροι που συχνά υποτιμούνται από τους ντόπιους)
Σε ότι αφορά τα σημεία στα οποία θεωρώ πως θα πρέπει να δοθεί έμφαση είναι τα εξής:
- στην εκτεταμένη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για την προσπάθεια
- στην αναζήτηση ευρείας υποστήριξης (υλικής και άυλης) και τη συνεργασία με κατοίκους των περιοχών από τις οποίες διέρχονται οι πεζοπορικές διαδρομές ενδιαφέροντος, αλλά και με τοπικούς συλλόγους, την τοπική αυτοδιοίκηση και τους επαγγελματίες -όσοι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν το έργο «δικό» τους τόσο περισσότεροι οι θεματοφύλακες και μεγαλύτερη η πιθανότητα μακροημέρευσης του
- η διατήρηση τουλάχιστον ενός τμήματος της προσπάθειας σε εθελοντική βάση -είναι πολύ σημαντικό αυτό γιατί ουσιαστικοί θεματοφύλακες του έργου δεν μπορεί παρά να είναι άνθρωποι που το αγαπούν και το χρησιμοποιούν και γιατί οι πόροι που απαιτούνται για τη συντήρηση βατότητας και σήμανσης των διαδρομών είναι σταθερά πολλοί
- η συστηματική προσπάθεια διασύνδεσης του πεζοπορικού τουρισμού με τον πρωτογενή τομέα της Χίου – είναι γνωστό σε όσους μελετούν τις επιδράσεις του τουρισμού στις περιοχές υποδοχής πως όταν δεν υπάρχει επαρκής διασύνδεση τα οφέλη διαρρέουν εκτός προορισμού. Ειδικά δε στην περίπτωση του πεζοπορικού τουρισμού η τοπική γαστρονομία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εμπειρίας του περιπατητή (τι ποιο ωραίο από ένα τοπικό γεύμα ύστερα από μια πεζοπορία)
Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στη Χίο, είναι να καθαρίζεται ένα μονοπάτι και μέτα από 2-3 χρόνια να κλείνει. Είναι εφικτό να συντηρηθεί εθελοντικά ένα δίκτυο μονοπατιών; Με ποιους τρόπους μπορεί να εξασφαλιστεί η ανάδειξη των μονοπατιών να μην είναι πρόσκαιρη;
Το ίδιο ισχύει και στην Άνδρο και μάλλον σε μεγαλύτερη κλίμακα λόγω των πολλών βροχοπτώσεων που έχουμε και της διάβρωσης. Στο εξωτερικό σε πολλά μέρη η συντήρηση γίνεται από εθελοντές, στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γερμανία και σε άλλα μέρη, με ή χωρίς τη συνδρομή των τοπικών κοινοτήτων. Πιστεύω πως είναι εκείνοι που αγαπούν και χρησιμοποιούν έναν δημόσιο πόρο, που κατά πάσα πιθανότητα θα τον φροντίσουν καλύτερα. Επίσης αν γίνεται τακτική χρήση των διαδρομών η πιθανότητα να κλείσουν είναι μικρότερη και η χρήση αυτή το χειμώνα δεν μπορεί παρά να γίνεται από ντόπιους. Δεν αμφισβητεί κανείς πως χρειάζονται πόροι και πάντα θα χρειάζονται και το ζητούμενο εκεί είναι το να επιδιώξει κανείς να βρει πόρους όχι αποκλειστικά από το δημόσιο ή εξωτερικούς φορείς, αλλά από την ίδια την κοινωνία. Κι αναφέρομαι σε έσοδα που μπορούν να δημιουργηθούν για τα μονοπάτια της περιοχής όπως πωλήσεις κάποιου βιβλίου και πεζοπορικού χάρτη που θα πωλείται ως βοήθημα για τους περιπατητές, ξεναγήσεων, αναμνηστικών κα. ή και συνδρομών κατοίκων και επαγγελματιών. Νομίζω βιώνουμε στις μέρες μας μια μικρή επιστροφή της συντήρησης του κοινού χώρου αυτόβουλα από τις τοπικές κοινωνίες. Ελπίζω να μην είναι κάτι παροδικό που σχετίζεται με την κρίση, αλλά μια ποιότητα που μπορεί να ξανακάνει τους ανθρώπους κοινωνία.
Τελικά μπορεί να γίνει πράξη ο λεγόμενος «βιώσιμος» τουρισμός; Μπορούν οι λεγόμενες «εναλλακτικές» μορφές τουρισμού να προσφέρουν στις τοπικές κοινωνίες της υπαίθρου μια ρεαλιστική ευκαιρία ευημερίας, ποιοτικής διαβίωσης και αρμονικής συνύπαρξης με το φυσικό περιβάλλον;
Υπό προϋποθέσεις νομίζω ναι, αν και μερικές φορές αμφιβάλω κι εγώ γι αυτό. Χρειάζονται μερικές βασικές ποιότητες που νομίζω είναι:
- καλή γνώση και εκτίμηση ενός τόπου, της φύσης και του πολιτισμού του από τους ντόπιους πρωτίστως – κι ίσως αυτό να είναι το δυσκολότερο κεφάλαιο. Η γνώση αποκτιέται με εκπαίδευση, τριβή, εμπειρίες, με καλούς δασκάλους (κι όχι μόνο για παιδιά), ανθρώπους που μπορούν να εμπνεύσουν και με αυτοκριτική. Αν η γνώση συνδυαστεί με μία υγιή δόση περηφάνειας κι αγάπης για μια περιοχή νομίζω αυτές είναι οι καλύτερες αφετηρίες για θετικά πράγματα
- ισορροπημένη τοπική παραγωγική βάση που σημαίνει όχι μόνο παροχή υπηρεσιών σε ένα τόπο και τουρισμός, αλλά πρωτογενής τομέας, σχέση με τη γη, ενδιαφέρον για το χώμα, το νερό, τον αέρα, το τοπίο
- κοινωνική ζύμωση κι εννοώ ουσιαστικές συνευρέσεις μεταξύ τοπικών κοινωνικών φορέων και κατοίκων, ανταλλαγή απόψεων για ζητήματα που απασχολούν και χώρος για νέες ιδέες και τοπικές καινοτομίες. Αντιλαμβάνομαι τη δυσκολία κατανόησης της αξίας αυτών των άυλων δράσεων στην εποχή μας, αλλά πιστεύω ακράδαντα πως είναι σημαντικότερες από κάθε υλικό έργο.
Ίσως φαντάζουν ουτοπικά όλα αυτά, αλλά νομίζω αξίζει κανείς να προσπαθήσει προς αυτή την κατεύθυνση καθώς πολλές άλλες δοκιμάστηκαν. Κι εδώ χρειάζονται άνθρωποι που να διαθέτουν πίστη, γνήσιο ενδιαφέρον και μεράκι. Εμείς υπήρξαμε τυχεροί να γνωρίσουμε πολλούς τέτοιους στο διάβα μας.
