Όταν η γλώσσα γεννά ερωτηματικά

γράφει η Ματρώνα Αποστολίδη

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών πλησιάζει και κοντά σε αυτήν θα αρχίσουν να καταφτάνουν στα σχολεία οι ευχετήριες επιστολές από φορείς, οργανισμούς και υπηρεσίες. Ως εκπαιδευτικοί, χαιρόμαστε που κάποιοι μας θυμούνται ακόμα και αναγνωρίζουν το δύσκολο έργο μας. Ωστόσο, δοθείσης της ευκαιρίας, θα ήθελα να επισημάνω στους αποστολείς ότι οι ευχές δείχνουν πιο αυθεντικές και ειλικρινείς όταν είναι γραμμένες στη φυσική μας γλώσσα, αυτήν που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε στην καθημερινή μας ζωή, τη δημοτική εν πάση περιπτώσει. Γιατί αυτήν κατανοούμε πλήρως και αμέσως και δε χρειάζεται να ανατρέχουμε σε λεξικά για να αποκωδικοποιήσουμε τα μηνύματα που κρύβονται πίσω από τις μακροσκελείς προτάσεις, τις γραμμένες στην καλύτερη των περιπτώσεων στην καθαρεύουσα, στη χειρότερη στην αρχαιοελληνική.

Επιπλέον, προβληματιζόμαστε για θέματα καθαρά φιλοσοφικού χαρακτήρα – αυτό δεν είναι κακό, ασκεί το πνεύμα. Έχει επιλυθεί επιτυχώς το γλωσσικό ζήτημα; Ποια από τις δυο πλευρές δίνει στη γλώσσα μας το σωστό προσανατολισμό; Για ποιους, εν τέλει, η ελληνική γλώσσα αποτελεί σημείο αναφοράς στη μακραίωνη ιστορική μας πορεία και σύμβολο εθνικής συνείδησης; Για μας που μιλάμε και γράφουμε τη δημοτική όσο πιο σωστά μπορούμε ή γι’ αυτούς που πράττουν ανάλογα με την καθαρεύουσα ή την αρχαιοελληνική;

Όμως, η όλη κατάσταση προκαλεί και ευθυμία, καθώς φέρνει στο νου εκείνες τις ακρότητες που δημιούργησε στο παρελθόν το εν λόγω ζήτημα, όπως τις τραγελαφικές μεταφράσεις των δημοτικών τραγουδιών στην ελληνική των λογίων και τη γλωσσοπλασία του συντοπίτη μας δημοτικιστή Ψυχάρη, με τις γλωσσικές καρικατούρες – ο γλωσσολόγος Α. Λεντάκης τις χαρακτηρίζει έτσι, για να μην παρεξηγηθώ – του «ποταμοδέτη» (= φράγμα) και της «πληγωματιάς» (= τραύμα).

Εν τω μεταξύ γεννιούνται και απορίες, γιατί στα κείμενα αυτών των επιστολών εντοπίζονται λέξεις που ουδόλως είναι ελληνικές. Γράφοντας λοιπόν ο αποστολέας – υπέρμαχος της «καθαρής» ελληνικής γλώσσας – ότι ημείς οι διδάσκαλοι αγωνιζόμεθα με σθένος ίνα πατάξωμεν την τυραννίαν της αμάθειας, γνωρίζει άραγε ότι η λέξη «τυραννία» είναι λυδική;

Κι εγώ, ως ένα σημείο βέβαια, δε δηλώνω αθώα, εφόσον, όπως εύκολα διαπιστώνετε, χρησιμοποιώ κατά τόπους στο παρόν κείμενο στοιχεία της αρχαιοελληνικής. Ας όψεται η ανάγκη για πλουσιότερη και πιο «φροντισμένη» έκφραση κι όποιος καταλάβει, κατάλαβε. Άλλωστε το ίδιο έκανε και ο Καβάφης, σίγουρα με μεγαλύτερη επιτυχία και πολύ πιο αριστοτεχνικά από μένα.

Είναι γνωστό ότι η δημοτική γλώσσα διατηρεί γραμματικούς και συντακτικούς τύπους αλλά και λέξεις της αρχαιοελληνικής, αφομοιωμένα πλέον, αφού κάθε γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και, κατά συνέπεια, προϊόν σύνθεσης των στοιχείων της από τα διάφορα στάδια της εξέλιξής της – δεν το λέω εγώ, το λένε όλοι οι γλωσσολόγοι. Άρα ορθώς πράττω – να το πάλι το αρχαίο!

Άλλωστε είναι και οι καταβολές μου… Γιατί, ας μην ξεχνάμε, σε τούτο το νησί γεννήθηκαν και μεγάλωσαν δυο άνδρες που έβαλαν τη σφραγίδα τους στο γλωσσικό ζήτημα. Ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Γιάννης Ψυχάρης. Κοινή καταγωγή, κοινά ερεθίσματα κι όμως τόσο διαφορετικές γλωσσικές κατευθύνσεις. Κι εγώ δε θέλω να χαλάσω την καρδιά κανενός.

Και μη δω σε πρόσκληση ή αφίσα «30 Γενάρη, Γιορτάζουμε τους Τρεις Ιεράρχες»… Βάλτε ένα «του» ανάμεσα στο «30» και το «Γενάρη» ή γράψτε «30 Ιανουαρίου». Μην ανοίγουμε τα στόματα! Δάσκαλοι είμαστε…

Πηγή: Λεντάκης, Α. (1985). Υπάρχει γλωσσικό πρόβλημα σήμερα; Από το «Δημόσιο Διάλογο για τη Γλώσσα». Αθήνα: Εκδόσεις Δόμος.