της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη
Βασικός στόχος της Υπουργικής Απόφασης για Παραχώρηση Απλής Χρήσης Αιγιαλού – Παραλίας (άρθρο 1) είναι η προστασία των ακτών, και η προστασία του οικοσυστήματος των παράκτιων ζωνών, «με την προϋπόθεση ότι διασφαλίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του υπό παραχώρηση συγκεκριμένου τμήματος του αιγιαλού, παραλίας και δεν παραβλάπτεται η κατά προορισμό χρήση του ως κοινόχρηστου αγαθού.» Επίσημος σκοπός της (άρθρο 2) είναι «η παραχώρηση του δικαιώματος της απλής χρήσης … για την άσκηση δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν τους λουόμενους ή την αναψυχή του κοινού, ιδίως για εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής, τραπεζοκαθισμάτων, ομπρελών, ανακλίντρων (ξαπλωστρών) λειτουργία τροχήλατου αναψυκτηρίου, …»
Η χρήση της νομικής κατάταξης των πόρων βάσει του ιδιοκτησιακού καθεστώτος – ιδιωτικοί, δημόσιοι, κοινόκτητοι – σημαίνει ότι το δημόσιο κατέχει τα κοινόχρηστα αγαθά και τα διαθέτει σε ιδιώτες ή στο κοινό. Η νομική κατάταξη των πόρων διαφοροποιείται από αυτή που αφορά τη φύση τους όπου τα «κοινά» (commons, Common Pool Resources) ορίζονται – από τον Αριστοτέλη και την Νομπελίστα Ostrom – βάσει δύο προσδιοριστικών χαρακτηριστικών τους: μη-αποκλεισιμότητα (για πρακτικούς και ηθικούς λόγους δεν μπορεί να αποκλειστεί κανείς από τη χρήση τους) και αφαιρεσιμότητα (η χρήση από έναν μειώνει την ποσότητα που διατίθεται σε άλλους, γιατί είναι πεπερασμένα, άρα υπάρχει ανταγωνισμός στη χρήση). Σ’ αυτή την προσέγγιση, η κατά προορισμό χρήση των παραλιών είναι, πρωταρχικά, να λειτουργούν σαν φυσικά οικοσυστήματα και να προσφέρουν τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων (ecosystem services) που περιλαμβάνουν και πολιτισμικές υπηρεσίες (cultural services), όπως η αναψυχή, δηλαδή η παραδοσιακή κολύμβηση και τα ήπια θαλάσσια σπορ. Η χρήση της νομικής κατάταξης επιτρέπει την κατά το δοκούν ερμηνεία της κατά προορισμό χρήσης και την αλλαγή προτεραιότητας των φυσικών λειτουργιών. Έτσι, η έμφαση στην αναψυχή του κοινού (όπως ακριβώς περιγράφεται παραπάνω) σημαίνει ότι θεωρείται μια κατά προορισμό χρήση (εξ ου επιτρέπονται κέντρα αναψυχής μέχρι και 500 τ.μ., άρθρο 12) με προτεραιότητα έναντι του φυσικού προορισμού των παραλιών και των παραδοσιακών ειδών αναψυχής.
Η ΥΑ είναι άλλη μια αποσπασματική παρέμβαση σε έναν πολύτιμο φυσικό και πολιτιστικό «κοινό» πόρο: τις παράκτιες περιοχές. Ο σκοπός της είναι καθαρά εισπρακτικός, άλλωστε γι’ αυτό εκδόθηκε και γι’ αυτό όλες οι αυθαιρεσίες συγχωρούνται έναντι ανταλλάγματος (συνήθως πινακίου φακής σε σχέση με την επιτελούμενη κοινωνική και περιβαλλοντική καταστροφή). Όμως άπτεται ζητημάτων που επηρεάζουν την οικονομική απόδοση των πόρων τα οποία αγνοεί και έτσι εγκυμονεί κινδύνους για το άμεσο και απώτερο μέλλον.
Στην εκτίμηση του ανταλλάγματος (άρθρο 7) δίνεται προτεραιότητα στην οικονομική αξία της παραλίας, αποδεσμευμένης από την οικολογική και την κοινωνική, που νομοτελειακά οδηγεί σε περαιτέρω περιβαλλοντική υποβάθμιση και κοινωνικό αποκλεισμό όσων δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο τίμημα. Πως συμβιβάζεται η εκμίσθωση και ιδιωτική χρήση της παραλίας όταν τα εκμισθωμένα τμήματα παύουν πρακτικά να έχουν κοινόχρηστο χαρακτήρα;
Η εκτίμηση του αναφέρεται ασαφώς στα «συγκριτικά χαρακτηριστικά», που θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν το ενοίκιο γης και πόρων (land and resource rent) αλλά το βάρος πέφτει στα συγκυριακά και μεταβλητά άμεσα οικονομικά δεδομένα, «το αντάλλαγμα της σύμβασης παραχώρησης της ίδιας θέσης των 5 τελευταίων ετών και σε περίπτωση ανυπαρξίας (νέα σύμβαση παραχώρησης) των ομόρων με αυτή θέσεων, καθώς επίσης τα πραγματικά δεδομένα, ως προς τις διαμορφωμένες σήμερα αξίες των χώρων αυτών». Με άλλα λόγια, οι επιχειρήσεις δεν πληρώνουν για τις υπηρεσίες της φύσης που χρησιμοποιούν στην παραγωγή του προϊόντος τους, την αναψυχή…
Ουσιαστικά, η ΥΑ εκλαμβάνει την παραλία ως οικόπεδο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αποκόμιση οικονομικού οφέλους και αντιφάσκει με το δηλωμένο στόχο της προστασίας του περιβάλλοντος. Επιτρέπει, όπως επιβεβαιώνει και η πραγματικότητα, στα καταστήματα να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους στην παραλία. Η προτεραιότητα των ομόρων αντικατοπτρίζει τις χερσαίες χρήσεις (που αφορούν ιδιωτικούς πόρους) στην παραλία, μαζί με όλα τους τα προβλήματα, και δημιουργεί ένα ‘τείχος’ κατασκευών που αντιβαίνει στον ουσιαστικό προορισμό της παραλίας ως φυσικού και «κοινού» πόρου.
Η ΥΑ δεν επιχειρεί ρήξεις με το παρελθόν. Δεν αμφισβητεί ούτε αξιολογεί τις στρεβλές και επιβλαβείς πρακτικές του αλλά τις νομιμοποιεί και τις υιοθετεί θεωρώντας τόσο αυτές όσο και τον κατακερματισμό διοικητικών αρμοδιοτήτων, που εντείνει τα προβλήματα διαχείρισης τους, ως δεδομένα. Δεν προτείνει τρόπους διασφάλισης του βασικού στόχου (άρθρο 1) σε συμφωνία με άλλες νομοθεσίες, με εξαίρεση την αναφορά στη νομοθεσία περί προστατευόμενων (φυσικών και αρχαιολογικών) περιοχών, που είναι συμβατική υποχρέωση της, ως εάν οι περιοχές που δεν εμπίπτουν σ’ αυτή τη νομοθεσία δεν έχουν ανάγκη προστασίας και ως εάν εφαρμόζεται η νομοθεσία περί προστατευόμενων περιοχών στο ακέραιο… Έστω για αυστηρά οικονομικούς, αν όχι ουσιαστικούς, λόγους θα έπρεπε να μεριμνήσει για τη διασφάλιση της αποκατάστασης και διατήρησης της καλής κατάστασης όλων των παράκτιων περιοχών.
Ο εισπρακτικός χαρακτήρας, οι θεμελιώδεις παραδοχές και η ασάφεια πολλών εννοιών στην ΥΑ αποκαλύπτουν ασυμφωνία στόχων και πρακτικών και αφήνουν μεγάλα περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στους εμπλεκόμενους, συχνά ασυντόνιστους, φορείς. Τα προβλήματα επιτείνονται από το θεσμικό κενό ύπαρξης εθνικής και Ευρωπαϊκής πολιτικής για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης. Δημιουργεί, έτσι, συγκρούσεις χρήσεων της παραλίας και μεταξύ παραλίας και χερσαίων χρήσεων, ενισχύει τις υπάρχουσες συγκρούσεις, και τις αρνητικές επιπτώσεις τους, και δεν τις επιλύει υποθέτοντας σιωπηλά, πλην σαφώς, ότι η πολιτική διαδικασία θα τις επιλύσει τοπικά και κατά περίπτωση.
Με δεδομένα αυτά τα προβλήματα, η χρονική διάρκεια ισχύος της, μέχρι 31-12-2019 (άρθρο 6), είναι μεγάλη και απαιτεί άμεσες διορθωτικές παρεμβάσεις όπως επιβεβαιώνει και η εμπειρία του καλοκαιριού του 2017. Σημαντικό πρώτο βήμα είναι η απαίτηση εκπόνησης σχεδίου διαχείρισης παραλιών ως προαπαιτούμενο για την εφαρμογή της διορθωμένης ΥΑ.
