Πασάς ή Παναγιά;

Μια άγνωστη στο ευρύ κοινό πτυχή της Ελληνικής ιστορίας ήταν η αντικατάσταση ονομασιών οικισμών που δεν ταίριαζαν τόσο με το Ελληνικό ιδεώδες. Ήδη από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, περιοχές και οικισμοί απώλεσαν την έως τότε Τούρκικη ονομασία τους και έλαβαν κυρίως αρχαιοελληνικές. Η ίδια τακτική ακολουθήθηκε μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, το 1925-26 (Δικτατορία Πάγκαλου), τη δεκαετία του 50, που ήταν και η μαζικότερη αλλαγή τοπωνυμίων και τέλος την εποχή της Χούντας των Συνταγματαρχών. Σε όλες τις παραπάνω θύματα υπήρξαν ονομασίες σλαβικές, τούρκικες, αρβανίτικες και βλάχικες, είτε με μετάφραση στα Ελληνικά, είτε με επαναφορά της αρχαιοελληνικής, αλλά και ονομασίες που θεωρήθηκαν «κακόηχες». Όπου δεν μπορούσε να εξευρεθεί κάποια αρχαιοελληνική ονομασία, χρησιμοποιήθηκαν ονομασίες φυτών και δέντρων. Αξίζει να σημειωθεί πως από αυτές τις αλλαγές δε γλύτωσαν Κρητικά τοπωνύμια που αν και δεν έμοιαζαν Ελληνικά, χρονολογούνταν από τη Μινωική εποχή.

Τη λογική αυτή φαίνεται να επαναφέρει όψιμα ο δήμος Οινουσσών: Με αφορμή τις Τουρκικές παραβιάσεις πέριξ και υπεράνω του νησιωτικού συμπλέγματος, ο τοπικός δήμος απέστειλε ενημερωτικό δελτίο προς τα «ΜΜΕ Αθηνών και λοιπής Ελλάδος». Σε αυτό αναφέρεται πως «το δεύτερο νησί του συμπλέγματος ονομάζεται Παναγιά και όχι Πασάς όπως λανθασμένα αναφέρεται».Στη συνέχεια ακολουθεί επισήμανση να χρησιμοποιείται «η επίσημη ονομασία του» και επικαλείται περιηγητές και χαρτογράφους του 17ου-18ου αιώνα, όπου αναφέρονται τα ονόματα Panagia, Santa Panagia καιPanagia Insule.

Η συγκεκριμένη νησίδα, τυγχάνει να έχει δυο ονομασίες, όπως συμβαίνει σε πάμπολλες περιπτώσεις νησίδων: Αναφέρονται ενδεικτικά: Μεγαλονήσι ή Νησσιώπη, έξω από το λιμάνι του Σιγρίου στη Λέσβο, Βελοπούλα ή Παραπόλα στο Μυρτώο πέλαγος, Κυρά-Παναγιά ή Πελαγονήσι στις Βόρειες Σποράδες κ.α. Ομοίως και στη δική μας περίπτωση, το νησί ονομάζεται Πασάς και δευτερευόντως Παναγιά. Αυτό αναφέρει ο ιστορικός της Χίου Γεώργιος Ζολώτας, στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Οινουσσιώτης Ανδρέας Γ. Λαιμός στο πόνημά του «Το χρονικό των Οινουσσών» αναφέρει και τα δυο ονόματα, «στου Πασά το νησί» και «στης Παναγιάς το νησί», αναφερόμενος στο εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής (σελίδες 76 και 156). Με την ονομασία Πασάς καταγράφεται διαχρονικά στις απογραφές πληθυσμού του Ελληνικού Κράτους, σε ναυτικούς χάρτες, στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, στην αντίστοιχη του Υπουργείου Πολιτισμου κ.α.

Όσον αφορά τους περιηγητές και χαρτογράφους, από τη σύγχρονη έρευνα έχει αποδειχτεί πως στα έργα τους υπάρχουν πολλά λάθη. Αυτό δεν σημαίνει πως κάτι τέτοιο συμβαίνει και στην περίπτωση των Οινουσσών, αλλά η επίκληση των περιηγητών δεν μπορεί να αποτελεί αδιάσειστο επιχείρημα. Με την ίδια λογική χρησιμοποιούνταν ακόμα παλαιότερα από Ιταλούς η ονομασία Spalmatore, που χαρακτηρίζει νησιά όπου πνέουν ισχυροί άνεμοι, ενώ οι Τούρκοι τα ονόμαζαν Koyun adalari (Προβατονήσια).

Πρέπει κάποια στιγμή να συμφιλιωθούμε με την ιστορία μας. Να αποδεχτούμε πως υπήρξαμε κατά καιρούς κάτω από ξένη κυριαρχία, γεγονός που γράφτηκε όχι μόνο στα βιβλία, αλλά και στην ίδια τη γη με τα τοπωνύμια. Με το να μετατρέπεις πχ το Πασά-Λιμάνι σε Λιμένα Μεστών ή διαγράφοντας το «Πασάς» και κρατώντας μόνο το «Παναγιά», ανοίγουμε τον ασκό του Αιόλου. Έτσι με τη λογική αυτή θα πρέπει να βρεθεί εναλλακτική για το ακρωτήριο Κάπασας στην Αιγνούσα και σε Χιώτικα τοπωνύμια, όπως τη «Βρύση του Πασά» στο Βροντάδο, του «Χασούμπεη» στο Χαλκειός ή «του Αλή-Τσαούση» στα Θυμιανά κι έπειτα να φτάσουμε να αντικαταστήσουμε και τα πολυάριθμα Γενοβέζικα. Παράδειγμα απόκρυψης της ιστορίας με αλλαγή τοπωνυμίων παρουσιάζει στο δυτικό κόσμο μονάχα η Τουρκία με γνωστότερο την αλλαγή της ονομασίας της Ίμβρου (Imroz) σε Gokceada το 1970.