Κινηματογράφος «Ρεξ»

του Βαγγέλη Χαρίτου

Μόλις το πλοίο της γραμμής δέσει στο λιμάνι της Χίου, η πρώτη εικόνα στα μάτια των επισκεπτών είναι ένα επιβλητικό κτίριο που ξεχωρίζει λόγω μεγέθους από τα χαμηλά που το περιβάλλουν. Δεν είναι άλλο από τον πάλαι ποτέ κινηματογράφο Ρεξ που αποτελεί ένα από τα τοπόσημα του λιμανιού της Χίου.

Η ανέγερση του κτιρίου, ξεκίνησε το 1936 με τη κατασκευή του ισογείου σε οικόπεδο ιδιοκτησίας Πασβάντη, όπου στεγάστηκε καφενείο. Αργότερα αποφασίστηκε από τους αδελφούς Λάμπρο και Παντελή Μερούση και Μανώλη και Γιάννη Πασβάντη η κατασκευή ορόφων για τη στέγαση κινηματοθεάτρου. Τα σχέδια εκπόνησαν οι μηχανικοί Κωνσταντίνος Μαράσογλου και Στέφανος Ζωγράφος από την Αθήνα που διατέλεσαν και μηχανικοί της Νομαρχίας Χίου. Στις 24 Μαρτίου 1940, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του κινηματογράφου από το Μητροπολίτη Χίου Ιωακείμ Στρουμπή. Παρευρέθηκαν οι Αρχές του νησιού και πλήθος κόσμου. Με το πέρας των εγκαινίων προβλήθηκαν δυο ταινίες Μίκυ Μάους και το βράδυ η πρώτη προβολή με την ταινία Alexander’s ragtime band που είχε λάβει τον Ελληνικό τίτλο “Ξανθίζουν τα ρόδα”. Στις 11 Ιουνίου ανέβηκε και η πρώτη θεατρική παράσταση με τη κοινωνική σάτιρα του Μπερναντέττι “Για μια κυρία”.

Με τη κατάληψη της Χίου από τα Γερμανικά στρατεύματα στις 4 Μαΐου 1941, ο κινηματογράφος επιτάχθηκε και ξεκίνησαν οι προβολές ταινιών για τη ψυχαγωγία των δυνάμεων κατοχής. Στο βομβαρδισμό του Σουηδικού πλοίου “Wiril” το κτίριο υπέστη υλικές ζημιές στη στέγη, την είσοδο και κυρίως στα παρασκήνια. Μεταπολεμικά εκτός από τις ταινίες του Ελληνικού κινηματογράφου προβλήθηκαν και αγγλικής και αμερικανικής παραγωγής που δεν είχαν προβληθεί στην Ελλάδα, λόγω της Κατοχής. Από τη δεκαετία του 70, αρχίζει η παρακμή των κινηματογράφων και το “ΡΕΞ” ακολουθεί την ίδια πορεία. Κάπου στα 1980 προβάλλει αισθησιακές ταινίες και γουέστερν. Κλείνει οριστικά το 1989. Τη δεκαετία του 90 αλλάζει χρήση και μετατρέπεται σε κέντρο διασκέδασης με την επωνυμία “Club Rex”, ενώ στο ισόγειο λειτουργεί κατάστημα της εταιρείας “Αφοι Βερόπουλοι”. Η στέγαση του κέντρου διασκέδασης θα προκαλέσει τις σοβαρότερες αλλοιώσεις στο εσωτερικό του κτιρίου. Τον Απρίλιο του 2000 εξαγοράζεται από τη Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (ΚΕΔ) και παραχωρείται στο δήμο Χίου. Με τις αποφάσεις κήρυξης του κτιρίου ως διατηρητέου του Ιανουαρίου του 1998 και του Δεκεμβρίου του 2000, από το Υπουργείο Πολιτισμού, όπου αναφέρονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις (κινηματοθεάτρου στον όροφο και πολιτιστικές ή υποστηρικτικές στο κινηματογράφο στο ισόγειο) οι ως τότε χρήσεις είναι πλέον ασύμβατες και οι ενοικιαστές υποχρεώνονται να αποδεσμεύσουν τους χώρους. Το Φεβρουάριο του 2005 αποχωρεί τo σούπερ μάρκετ και τον Απρίλιο το κέντρο διασκέδασης. Έκτοτε ο όροφος χρησιμεύει ως αποθήκη του δήμου Χίου και το ισόγειο στεγάζει κατά καιρούς διάφορες δημοτικές υπηρεσίες.

Το κτίριο “Ρεξ” αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του μοντέρνου κινήματος του Μεσοπολέμου, με διακοσμήσεις του κινήματος Αρ Ντεκό. Παρουσιάζει εμφανείς επιδράσεις από το κινηματογράφο “Ρεξ” των Αθηνών και γενικότερα από το έργο των Μπόνη-Κασσάνδρα αν συγκριθεί πχ με το κτίριο της πηγής Λουτρακίου. Η πρόσοψή του χαρακτηρίζεται από τα συμμετρικά διατεταγμένα υψίκορμα ανοίγματα που εξωτερικεύουν την εσωτερική διάρθρωση (πλατεία-εξώστης). Η σύνθεση επιστέφεται με προεξέχον γείσο και στηθαίο. Οι λοιπές πλευρές είναι απλούστερες με συνδυασμό υψίκορμων φεγγιτών στις άκρες και ορθογωνίων παραθύρων. Η είσοδος σήμερα είναι εμφανώς αλλοιωμένη από τις κατά καιρούς επεμβάσεις των ενοικιαστών και καθαιρέσεων από τις υπηρεσίες του δήμου Χίου. Στην αρχική μορφή αποτελούνταν από δύο τμήματα: Το πρώτο ήταν ημιυπαίθριο και ασφάλιζε με ρολλά και διακοσμούνταν με αψίδα κατασκευασμένη από μπαγδατί, στοιχεία που ακόμα σώζονται. Το σύνολο επέστεφε μαρκίζα που στέγαζε και το πεζοδρόμιο. Στο βάθος του χώρου αυτού ανοίγονταν οι δυο πύλες του κινηματογράφου που οδηγούσαν στη καθεαυτό είσοδο και στο μεγάλο κλιμακοστάσιο προς τον όροφο, όπου το φουαγιέ. Από εκεί δυο πύλες οδηγούσαν στην αίθουσα, άλλες δυο στα θεωρεία ενώ μέσω δυο κλιμακοστασίων στον εξώστη. Η χωρητικότητα του κινηματογράφου ανερχόταν σε 800 θεατές, με κατανομή 500 στη πλατεία, 250 στον εξώστη και 50 στα θεωρεία. Δυο θύρες εκατέρωθεν της σκηνής οδηγούσαν στα παρασκήνια και μέσω δυο κλιμακοστασίων σε βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και στις εξόδους στο πίσω μέρος του κτιρίου.

Ο διάκοσμος του κτιρίου, χαρακτηριστικός του ρεύματος του μοντέρνου κινήματος ήταν εντυπωσιακός. Τα περίτεχνα κιγκλιδώματα των κλιμακοστασίων, με κυρίαρχο το θέμα της σπείρας οι γύψινες διακοσμήσεις στις οροφές, τα μωσαϊκά δάπεδα και τα ανάγλυφα επιχρίσματα στους τοίχους που κατασκευάστηκαν από Ρώσους τεχνίτες και ήταν χρωματισμένα φυστικί με ασημένιες λεπτομέρειες στην είσοδο και το φουαγιέ και πορφυρά με χρυσές λεπτομέρειες στην αίθουσα. Η ανάγλυφη μορφή τους σώζεται αλλά όχι οι αυθεντικοί χρωματισμοί. Επίσης διατηρούνται οι ψευδοροφές των χώρων, ενώ στο Ρεξ Αθηνών χάθηκαν οριστικά στη πυρκαγιά του 1982. Τα περίτεχνα φωτιστικά σώματα, επιτοίχια και κρεμαστά καθώς και οι κρυστάλλινοι καθρέπτες στη κεντρική κλίμακα έχουν χαθεί. Ευτυχώς διασώθηκε από τη καταστροφή η επιγραφή με καλλιγραφικούς λατινικούς χαρακτήρες “Rex” που κοσμούσε τη πρόσοψη του κτιρίου. Αξίζει να σημειωθεί πως υπήρξε η πρώτη επιγραφή “Νέον” στη Χίο και αναφέρεται στην απόφαση κήρυξης ως στοιχείο αναπόσπαστο του κτιρίου.

Δυστυχώς ο Δήμος Χίου δεν έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα να αξιοποιήσει το σημαντικό αυτό κτίριο, που θα μπορούσε να αποτελέσει τη δεύτερη σκηνή του “Ομηρείου” που ασφυκτιά, ή/και τη σκηνή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ που παράλληλα θα αναβάθμιζε την όψη της «Φτωχιάς Προκυμαίας» . Ανασταλτικός παράγοντας είναι σίγουρα το υψηλό κόστος αποκατάστασης που σύμφωνα με δημοσιεύματα φτάνει το ύψος των 5εκ Ευρώ. Ο Δήμος Χίου δεν έχει παρουσιαστεί στους κατοίκους του νησιού-αν δεν κάνω λάθος- τη πρόταση των μελετητών, ώστε να πληροφορηθούν το μέγεθος της επέμβασης και την τύχη των διακοσμήσεων του κτιρίου. Η μόνη χρήση μέχρι σήμερα του κτιρίου είναι η ανάρτηση πανό στη πρόσοψή του που όμως απαγορεύεται ρητά από τις αποφάσεις κήρυξης. Μακάρι αυτό το σπουδαίο κτίριο να ξαναβρεί τη παλιά του αίγλη.

Βοηθήματα

• Καλβοκορέση Λεωνή «Χρονικόν κατοχής της Χίου παρά των Γερμανών 1941-1944
• Μακριδάκη Γιάννη «Τετράδια Μνήμης» Χίος 1940 Εκδόσεις Κ.Χ.Μ «Πελινναίο»
• Φεσσά-Εμμανουήλ Ελένη, Μαρμαράς Εμμανουήλ 12 Έλληνες αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Ηράκλειο 2005
• Φύλλα των εφημερίδων «Νέα Χίος» και «Πρόοδος» του έτους 1940.
• Περιοδικά «Πελινναίο» τεύχος 53 και «Χιόνη»τεύχος 161.
• Ιστότοπος www.cinefilip.gr
• http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=11470&v17= (Απόφαση κήρυξης)
• http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=18076&v17= (Αποφάση κήρυξης)
• Προφορικές μαρτυρίες κυρίων Αντωνίου Π. Μερούση, Μιμη Α. Μουτσάτσου (2010)