της Μαριέλλας Βαρώνη
Στυλιανού Γ. Βίου, καθηγητού-Φιλολόγου
Η ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΧΙΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΑ,
εν Χίω, Τύποις «Ελευθερίας», 1937
Το εν λόγω βιβλίο συνέγραψε ο γνωστός λόγιος Στυλιανός Βίος και εξέδωσε το 1937. Ανήκει στην Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής», και δωρίθηκε από τον συγγραφέα με ιδιόχειρη υπογραφή και αύξοντα αριθμό καταχώρησης 219.1937. Είναι ένα σημαντικό έργο εκατόν τριάντα περίπου σελίδων με τα εξώφυλλα, η ανάγνωση του οποίου πλουτίζει τις γνώσεις του αναγνώστη σχετικά με τη Χίο και διευρύνει τον γνωστικό του ορίζοντα σε όλες τις εκφάνσεις της χιακής ζωής της Ιστορίας, των γλωσσικών ιδιωμάτων της και του πολιτισμού της. Παρότι εκδόθηκε το 1937 το βιβλίο αυτό αποτελεί απαίτηση των καιρών μας όσο ποτέ άλλοτε.
Στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας τονίζει την ανάγκη της συγγραφής ενός έργου, το οποίο να περιλαμβάνει, εν συντομία, όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για την ιδιαίτερη πατρίδα μας από ιστορικής, αρχαιολογικής και γεωγραφικής άποψης.
Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει διαίρεσε το βιβλίο σε πέντε θεματικές ενότητες. Στην πρώτη ενότητα πραγματεύεται την φυσική σύσταση της νήσου Χίου γενικώς, εδαφολογία, μορφολογία, κλιματολογία κ.λ.π. υπό τον τίτλο ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Στην δεύτερη ενότητα διεξέρχεται τα αφορώντα στην γεωργία, το εμπόριο, τη βιομηχανία, ναυτιλία, κτηνοτροφία κ.λ.π. υπό τον τίτλο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, στην τρίτη ενότητα τα αφορώντα στην πολιτική κατάσταση (διοίκηση) εκκλησιαστική και πολιτική, στην εκπαίδευση, τον χαρακτήρα των κατοίκων, την Ιστορία και αρχαιολογία της νήσου, τη συγκοινωνία, υπό τον τίτλο ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Στην τέταρτη ενότητα ο συγγραφέας ασχολείται με την τοπογραφία της πόλης και των χωριών και στην πέμπτη ενότητα πραγματεύεται το θέμα των νησίδων που υπάγονται στο Νομό της Χίου, παραθέτοντας και ένα χάρτη της Χίου, άριστα σχεδιασμένο, με ευγενή παραχώρηση του Χίου Α. Παχνού.
Στο βιβλίο παραθέτει ο συγγραφέας σημαντικές πληροφορίες για τα τοπία, τα ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία της Χίου, καθώς επίσης πληροφορίες ιστορικές, αρχαιολογικές, λαογραφικές και σημειώσεις που αφορούν την φυσική γεωγραφία κα
τοπογραφία της πόλης της Χίου και των χωριών της. Εξετάζει, επίσης, την σύγχρονη γεωργική, εμπορική, ναυτιλιακή, βιομηχανική, εκπαιδευτική κ.λ.π. κίνηση της Χίου με βάση στατιστικά στοιχεία των τελευταίων ετών και με σημαντικές σημειώσεις για την ιστορική εξέλιξη των παραπάνω.
Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που μας δίνει για τη συγκοινωνία του νησιού, τις αποστάσεις και τον τρόπο μετάβασης σε κάθε τόπο, μνημείο ή χωριό.
Το βιβλίο έχει γραφεί μετά από βαθιά έρευνα και έχει χρησιμοποιηθεί μια πλούσια βιβλιογραφία. Συμβάλλει σημαντικά στο να γίνουν γνωστές οι φυσικές καλλονές τα αξιόλογα μνημεία, τα χωριά και κάθε τι που αφορά το νησί μας. Αποτελεί πρόκληση αλλά και πρόσκληση να μελετήσουν όλοι οι Χιώτες αλλά και ξένοι φιλομαθείς τις σελίδες του, διαπιστώνοντας ότι παρά τον χρόνο συγγραφής και έκδοσής του παραμένει επίκαιρο και αποτελεί ένα διαχρονικό πνευματικό κεφάλαιο για τη Χίο. Μακάρι να επανεκδοθεί ώστε οι γνώσεις μας για τη νήσο Χίο να διευρυνθούν, καθιστώντας μας υπερήφανους για τον πνευματικό της πλούτο και τις φυσικές καλλονές της.
Στυλιανού Γ. Βίου, καθηγητού εν τω Γυμνασίω Χίου
ΧΙΑΚΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ, εν Χίω, 1920, Τύποις «Παγχιακής»
Ο λόγιος Στυλιανός Γ. Βίος, έγκριτος φιλόλογος, συνέγραψε πραγματεία το 1918, την οποία δημοσίευσε το 1920 και αποτελεί πραγματικά σπουδαίο πόνημα, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως διδακτορική διατριβή. Η μελέτη αυτή, όπως φαίνεται, υπήρξε έργο ζωής του συγγραφέως, ο οποίος αποδύθηκε σε πολυχρόνιους ερευνητικούς κόπους προκειμένου να μας δώσει μια εμπεριστατωμένη μελέτη για το χιακό γλωσσικό ιδίωμα.
Στις εισαγωγικές του παρατηρήσεις ο συγγραφέας αναφέρεται στις πολλές αποχρώσεις που παρουσιάζει το χιακό γλωσσικό ιδίωμα κατά περιοχές, οι οποίες διακρίνονται κυρίως σε τέσσερις.
Πρώτον το Καστρινόν ιδίωμα που μιλούσαν οι παλαιότεροι, οι Χίοι της πρωτεύουσας της νήσου, κυρίως στα Ταμπάκικα, Τουρλωτή, Κερατοχώρι κα στα
προάστια, Λιβάδεια, Βροντάδο και Κάμπο. Σχολιάζει ο συγγραφέας τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες των παραπάνω περιοχών, αναμεμειγμένων με πολλές ιταλικές και τούρκικες λέξεις, οι οποίες τείνουν να εξαφανιστούν.
Δεύτερον αναφέρεται στο ιδίωμα των Μαστιχοχωρίων, στις νότιες κωμοπόλεις τις Χίου και σε μερικές κεντρικές και βόρειες. Αναφέρεται επιστημονικά στις γλωσσολογικές τους ιδιαιτερότητες με πολλά παραδείγματα.
Στη συνέχεια αναφέρεται στο ιδίωμα των Μεστών, το οποίο είναι κράμα του ιδιώματος των Μαστιχοχωρίων και της Βορείου Ελληνικής. Ερευνώντας το συγκεκριμένο γλωσσικό ιδίωμα, καταλήγει ότι στο χωριό αυτό εγκαταστάθηκαν άποικοι από τη Σάμο και την Λέσβο ή άλλες περιοχές, όπου ομιλείται η Β. Ελληνική, διάλεκτος η οποία σταδιακά αφομοιώθηκε από το ιδίωμα των Μαστιχοχωρίων.
Τέταρτον αναφέρεται στο ιδίωμα των Καρδαμύλων, που ομιλείται από αρκετές χιλιάδες κατοίκους, συγκεκριμένα 7.000 την εποχή που συνέγραψε ο Βίος την πραγματεία του και ομιλούν το ιδίωμα αυτό και οι κάτοικοι των Οινουσσών και της κώμης Μελί, η οποία βρίσκεται επί της παραλίας της Ερυθραίας. Στη συνέχεια αναφέρει λεπτομερώς, τις διαφορές του ιδιώματος των Καρδαμύλων από το Καστρινό ιδίωμα, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του την τραχύτητα της προφοράς, η οποία εναρμονίζεται με τον χαρακτήρα των κατοίκων και καταδεικνύει ότι το ιδίωμα των Καρδαμύλων είναι το αρχαιότερο της Χίου.
Οι Καρδαμύλιοι διατήρησαν αρχαιότροπα ήθη και έθιμα και υπήρξαν συντηρητικοί στο γλωσσικό τους ιδίωμα. Ο συγγραφέας εργάσθηκε για τη συγγραφή του πολύ επιστημονικά βασιζόμενος εκτός της προσωπικής του έρευνας σε μια πλούσια βιβλιογραφία.
Όσον αφορά το γλωσσικό ιδίωμα των Καρδαμύλων εξετάζει στο πρώτο μέρος το φθογγολογικό με όλους τους τύπους και τα γράμματα αναφερόμενος σε συγκεκριμένα γλωσσικά παραδείγματα, τονίζοντας ότι οι αποβολές φωνηέντων είναι λίγες, συχνές δε οι υποκαταστάσεις αυτών. Στη συνέχεια αναφέρει ότι ενώ στο γλωσσικό ιδίωμα της Νότιας Χίου παρατηρούνται παραλήψεις συμφώνων, στο ιδίωμα των Καρδαμύλων ελάχιστες τέτοιες παρατηρούνται. Αναφέρεται και στα παθήματα των συμφώνων όλων των κατηγοριών, π.χ. δίπλωση συμφώνων, αποκοπή συλλαβής, μεταθέσεις, χασμωδία, παρετυμολογία, τονισμό κ.λ.π.
Στο δεύτερο μέρος, το τυπικό, αναφέρεται στους αρχαϊκούς και τωρινούς τύπους των άρθρων, στα επίθετα, στα αριθμητικά, στις αντωνυμίες όλων των κατηγοριών, στα ρήματα, στις φωνές, στους χρόνους, στις κλίσεις και στις μετοχές, στα απαρέμφατα, στα μόρια και στις προθέσεις, στα επιρρήματα, στους συνδέσμους και στα επιφωνήματα.
Στο τρίτο μέρος, την παραγωγή, εξετάζει τα ουσιαστικά, τα υποκοριστικά, εκείνα οποία δηλώνουν μέγεθος και ελάττωμα, καταγωγή, επάγγελμα, τόπο, ιδιότητα, ενέργεια, τα ονόματα ζώων και φυτών. Αναφέρεται, επίσης, στην παραγωγή επιθέτων, υποκοριστικών, μεγεθυντικών, σ’ αυτά που δηλώνουν χρώμα και ύλη, χρόνο, ομοιότητα.
Στο τέταρτο μέρος αναφέρεται στη Σύνθεση, στα συνδετικά, τα προσδιοριστικά, αντικειμενικά και κτητικά. Στο πέμπτο μέρος εξετάζει τις μεταφορικές εκφράσεις του ιδιώματος, που οφείλονται στην ευφυΐα και στη σκωπτική διάθεση των ομιλούντων. Όλες αυτές τις εκφράσεις καταγράφει αλφαβητικά, ώστε να είναι εύκολες προς χρήση.
Στο έκτο μέρος είναι εντυπωσιακά τα διαλεκτικά κείμενα από τα Καρδάμυλα που παραθέτει, τα οποία προέρχονται από μύθους και είναι πολύ διδακτικά και ψυχαγωγικά. Για τον ίδιο λόγο παραθέτει και χιακά δημοτικά άσματα και χιακό γλωσσάρι με λέξεις κατ’ αλφαβητική σειρά και με την ερμηνεία τους. Στο τέλος με επιστημονική συνέπεια διορθώνει τα τυπογραφικά σφάλματα.
Τελειώνοντας, μπορούμε να πούμε ότι τα «Χιακά Γλωσσικά» που συνέθεσε ο Στυλιανός Γ. Βίος, δίκαια βραβεύθηκαν το 1948 σε γλωσσικό διαγωνισμό, δίδουν ερεθίσματα για έρευνα και συμβάλλουν στην περαιτέρω πρόοδο της επιστήμης της γλωσσολογίας.
Μαριέλλα Βαρώνη
Γεννήθηκε στα Καρδάμυλα και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Ελληνική και Αγγλική Γλώσσα και Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με Μεταπτυχιακό στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. Είναι πρόεδρος του Γυναικείου Συνδέσμου οι «Φίλοι του Χιώτικου Χωριού», ιδρυτικό μέλος και γενική γραμματέας της Ελληνικής Φιλολογικής Εταιρείας Κλασικών Σπουδών.