Δύο χρόνια μετά την εφαρμογή της, η «συμφωνία» μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας βρίσκεται στο επίκεντρο της αντιμεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε, αλλά και στο στόχαστρο πολλών ανθρωπιστικών οργανώσεων
Η οργάνωση «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» με μια σειρά από στοιχεία θέτει την «συμφωνία» EE – Τουρκίας υπό αμφισβήτηση ενώπιον των εθνικών και διεθνών δικαστηρίων, παρόλο που αυτή «πανηγυρίζεται» ως επιτυχία από την ΕΕ και την Ελλάδα. «Ζητάμε η τοξική «συμφωνία» μεταξύ Ε.Ε Τουρκίας να καταργηθεί διότι στο όνομα πρόσκαιρων πολιτικών ισορροπιών διακυβεύονται ιστορικής σημασίας αξίες και δικαιώματα» αναφέρει η οργάνωση που, εν όψει της δεύτερης επετείου της ανακοίνωσης της «συμφωνίας», έχει ξεκινήσει καμπάνια με τίτλο #StopTheToxicDeaL με δημοσιεύσεις ιστοριών και ντοκουμέντων που αναδεικνύουν τις σκληρές συνθήκες υποδοχής και κράτησης που βιώνουν οι πρόσφυγες ενώ είναι παγιδευμένοι στα νησιά του Αιγαίου, την αυξανόμενη ξενοφοβία, την δημιουργία νέων κατηγοριών ευάλωτων προσφύγων και το γεγονός ότι η Τουρκία δεν είναι μία ‘ασφαλής τρίτη χώρα’.
Όπως αναφέρει η οργάνωση, δύο χρόνια μετά την εφαρμογή της «συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας, οι πολύ κακές συνθήκες υποδοχής στα hot spots του Αιγαίου σε συνδυασμό με την πολιτική του γεωγραφικού περιορισμού είναι δύο από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες αποτροπής προσφυγικών ροών από την Τουρκία.
Το διάστημα αυτό έχει σημαδευτεί από πέντε θανάτους προσφύγων που συνδέονται στενά με τις άθλιες συνθήκες στο hot spot της Μόριας, εικόνες με σκεπασμένες από χιόνι σκηνές, συγκρούσεις μεταξύ διαφόρων εθνικοτήτων ή προσφύγων και αστυνομίας, γεγονότα που έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ήδη επιβαρυμένων προσφύγων.
Ο υπερπληθυσμός είναι το βασικό χαρακτηριστικό των τριών μεγαλύτερων hot spots που βρίσκονται στην Λέσβο, την Χίο και τη Σάμο που επιδεινώνει τις ήδη πολύ δύσκολες συνθήκες. Τον περασμένο Οκτώβρη και Νοέμβρη, γύρω στα 3,000 άτομα κοιμόντουσαν σε σκηνές κάτω από την βροχή στο hot spot της «Μόριας». Επίσης, τον Γενάρη του 2018, στο hot spot της «Βιάλ», ευάλωτα άτομα παρέμειναν εκτεθειμένα στα χωράφια, στον δρόμο ή σε σκηνές rubhalls χωρίς θέρμανση γιατί ο χώρος του hot spot της Χίου δεν έχει επάρκεια να καλύψει τις αυξημένες αφίξεις προσφύγων.
Οι ταπεινωτικές συνθήκες υποδοχής, η έλλειψη αποτελεσματικού συστήματος εντοπισμού και παραπομπής ευάλωτων, ο χρόνος αναμονής για την καταγραφή και επεξεργασία αιτημάτων ασύλου και ο εγκλωβισμός συγκεκριμένων εθνικοτήτων για περισσότερο καιρό που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνά τον ένα χρόνο, έχουν πυροδοτήσει ένα κλίμα ανασφάλειας και απόγνωση με συχνές διαμαρτυρίες από τους πρόσφυγες. Αυτές οι διαμαρτυρίες πολλές φορές καταλήγουν σε επεισόδια μεταξύ διάφορων εθνικοτήτων ή των προσφύγων με τα σώματα ασφαλείας. Σε αρκετές περιπτώσεις οι εντάσεις αυτές συνοδεύονται από δυσανάλογη χρήση βίας ή κακομεταχείριση από την αστυνομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάλογης βίας είναι αυτό μετά τα επεισόδια στην Μόρια, τον Ιούλη του 2017.
Επίσης, σύμφωνα πάντα με την οργάνωση «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο», έντονο είναι και το κλίμα ανασφάλειας που βιώνουν γυναίκες πρόσφυγες οι οποίες ζουν με τον συνεχή φόβο διάφορων μορφών έμφυλης και σεξουαλικής βίας μέσα σε αυτούς τους καταυλισμούς. Επιπλέον, η πολιτική του γεωγραφικού περιορισμού αλλά και ο ανεπαρκής αριθμός θέσεων σε δομές υποδοχής που θα μπορούσαν να παραπεμφθούν έχει παγιδέψει σε αυτές τις συνθήκες ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα όπως ασυνόδευτα ανήλικα, έγκυες γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ άτομα, και θύματα βίας.
Tο παράδειγμα της Χίου
Ξεχωριστό κεφάλαιο στο δεύτερο θέμα, το οποίο αφορά στην ξενοφοβία, αποτελεί η Χίος, ως ένα παράδειγμα πως η «συμφωνία» δηλητηρίασε τις τοπικές κοινωνίες ρατσιστικές αντιλήψεις. «Δύο χρόνια μετά την έναρξη εφαρμογής της «συμφωνίας» και η Χίος – όπως και τα άλλα νησιά του ΒΑ Αιγαίου- μοιάζει να έχει χάσει ένα μέρος από τη ψυχή της και να αγωνιά για τη συνέχεια» υποστηρίζει η οργάνωση, που περιγράφει στο κείμενο που ακολουθεί πολλά από όσα ντροπιαστικά συνέβησαν τα τελευταία 2 χρόνια στο νησί μας:
«Η βίαιη εφαρμογή της «Συμφωνίας» μεταξύ ΕΕ- Τουρκίας με την οποία εγκλωβίστηκαν στη Χίο μέσα σε δύο μόλις ημέρες 1500 πρόσφυγες, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις μέσα στους επόμενους μήνες. Σημαντικό μέρος της τοπικής κοινωνίας διολίσθησε σε ακραίες θέσεις. Αρκετοί οδηγήθηκαν ή επέλεξαν ρατσιστικής έμπνευσης συμπεριφορές και πράξεις. Βίαιες επιθέσεις σε καταυλισμούς προσφύγων, ρατσιστικά προγκρόμ, συμπλοκές με τα ΜΑΤ, επιθέσεις σε δημοσιογράφους και αλληλέγγυους πολίτες, επιθέσεις σε γραφεία ομάδων υποστήριξης προσφύγων ακόμη και πολιτοφυλακές είναι μόνο μερικά από όσα συνέβησαν για πρώτη φορά τα προηγούμενα δύο χρόνια στο νησί. Η εφαρμογή της «συμφωνίας» δηλητηρίασε την τοπική κοινωνία.
Πρώτα θύματα τοπικές ομάδες αλληλεγγύης στους πρόσφυγες με πολυετή δράση καθώς και μέλη τους που πολύ γρήγορα στοχοποιήθηκαν ως κύριοι υπεύθυνοι για την άφιξη, παραμονή και υποστήριξη των προσφύγων στα νησιά και δέχθηκαν επιθέσεις από ακραίες ομάδες. Στην συνέχεια, πρόσφυγες μέσα και έξω από τον καταυλισμό της Σούδας, με κορύφωση το ρατσιστικό πογκρόμ του Νοέμβρη 2016 που κατέληξε στον τραυματισμό προσφύγων και αλληλλέγυων. Μέχρι τώρα μόνο ένας από τους φερόμενους δράστες των επιθέσεων αυτών έχει βρεθεί ενώπιων της δικαιοσύνης.
Η μεγάλη ένταση των γεγονότων και η εφαρμογή της «συμφωνίας» με κάθε κόστος οδήγησε σε παλινωδίες και την Δημοτική Αρχή της Χίου. Από την απόφαση του Δήμου της Χίου να δανεισθεί 750.000 ευρώ για την αγορά του ακινήτου που στεγάζει το Hot spot («ΒΙΑΛ») και την ενεργή συμμετοχή του στη διαχείριση του καταυλισμού της «Σούδας» μέσα σε ένα χρόνο, φθάσαμε στις πολλαπλές προσφυγές του Δημάρχου ενώπιον των δικαστηρίων με τις οποίες ζητά πλέον την έξωση του Υπουργείου από το Hot spot και την με κάθε τρόπο προσπάθεια αποτροπής της επέκτασης του.
Οι παλινωδίες του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και του αρμόδιου Υπουργού, κυρίως όμως η σκληρή όψη της «συμφωνίας» ΕΕ-Τουρκίας η οποία επιβάλει τον γεωγραφικό περιορισμό και επομένως τον εγκλωβισμό των προσφύγων στο νησί, ανέτρεψαν τις ισορροπίες και προσφυγικές μνήμες των ίδιων των κατοίκων. Μέσα στο εκρηκτικό κλίμα των δύο χρόνων από την έναρξη εφαρμογής της «Συμφωνίας», η τοπική κοινωνία έχει μετατοπισθεί σε συντριπτικό βαθμό και αντιδρά ακόμη και στην ολιγοήμερη παραμονή προσφύγων και μεταναστών στο νησί. Σε πρόσφατη έρευνα (12/2017) της Καπα Research για το Βόρειο Αιγαίο, το προσφυγικό/μεταναστευτικό ιεραρχείται από τους κατοίκους ως το σημαντικότερο πρόβλημα για το σύνολο των νησιών του Β. Αιγαίου, σημαντικότερο και από την ανεργία ή την οικονομική κρίση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίες μια σειρά από δημόσιες εκδηλώσεις του τοπικού πληθυσμού, όπως οι διαμαρτυρίες οπουδήποτε υπήρξε φήμη ίδρυσης ΠΡΟΚΕΚΑ, οι πολυπληθείς συγκεντρώσεις στην κεντρική πλατεία της Χίου ή η επίσημη θέση του συνδέσμου ξενοδόχων να μη διαθέσουν ξενοδοχεία προς ενοικίαση για τους πρόσφυγες.»