γράφει «ο παράδρομος»
Τι κοινό έχει ένας απολυμένος άνεργος από τη Βουλγαρία με έναν φοιτητή από τη Χιλή κι ένας Τούρκος ακτιβιστής με μια νοικοκυρά από τη Βραζιλία; Από την Κωνσταντινούπολη στο Ρίο, από τη Νέα Υόρκη στη Σόφια και από το Λονδίνο στο Σαντιάγκο, οι κοινωνικές αναταραχές που ξέσπασαν σχεδόν παράλληλα σε πολλές διαφορετικές γωνιές του πλανήτη προβλημάτισαν πολλούς πολιτικούς επιστήμονες και κοινωνικούς αναλυτές που προσπάθησαν να εντοπίσουν τα κοινά χαρακτηριστικά των εκατομμυρίων ανθρώπων που βγήκαν φέτος στους δρόμους αναζητώντας τη χαμένη ταυτότητα του “πολίτη”.
Από τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης ενάντια σε δικτατορικά καθεστώτα μέχρι τις διαδηλώσεις κατά της λιτότητας στην Ευρώπη και τα κινήματα Occupy στην Αμερική, η απαίτηση για περισσότερη δημοκρατία και διαφάνεια, η δυσαρέσκεια απέναντι στις πολιτικές ελίτ, η διαμαρτυρία κατά της διαφθοράς και η ανισότητα, πυροδότησαν τα τελευταία χρόνια αυτό που κάποιοι αποκάλεσαν “ντόμινο των επαναστάσεων” κι ο Φράνσις Φουκουγιάμα ονόμασε “επανάσταση των μεσαίων τάξεων”. “Εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια, ο κόσμος της αγοράς δεν μιλά παρά για αυτήν την ανάδυση της «παγκόσμιας μεσαίας τάξης…Οπουδήποτε κι αν εμφανίστηκε αυτή η νέα μεσαία τάξη ξεσήκωσε ένα κύμα πολιτικών αναταραχών”.
Γιατί όμως τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους λαοί, άλλοι σε χώρες σε κρίση κι άλλοι σε οικονομική ανάπτυξη, αποφάσισαν σχεδόν ταυτόχρονα ότι δεν πάει άλλο; Αρκεί η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή η κατασκευή ενός mega εμπορικού κέντρου σ’ ένα πάρκο για να σπρώξει ανθρώπους που μέχρι πρότινος δεν ήξεραν τι θα πει διαδήλωση σε συγκρούσεις με την Αστυνομία;
Σύμφωνα με την έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας για τον κόσμο της εργασίας το 2013, η ανεργία υπήρξε ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για την αύξηση των κοινωνικών αναταραχών την περίοδο 2011-2012 σε σχέση με την προ παγκόσμιας κρίσης περίοδο στις 46 από τις 71 χώρες της αναφοράς. Δεν αρκούν όμως η ανεργία και η ανέχεια για να βγάλουν τον κόσμο στους δρόμους. Σύμφωνα με τους αναλυτές του Economist, ο κίνδυνος της αστάθειας εμφανίζεται όταν η ανέχεια συνδυάζεται και με άλλα δομικά χαρακτηριστικά της ευπάθειας που σχετίζονται με την οικονομική ανισότητα, τα επίπεδα των κοινωνικών παροχών, την κατάσταση διακυβέρνησης σε μια χώρα, την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, κ.α. Δηλαδή, η οικονομική δυσπραγεία είναι απαραίτητη αλλά όχι ικανή συνθήκη για να γεννήσει κοινωνικές αναταραχές.
Δεν είναι τυχαίο ότι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ συμπεριέλαβε την ανισότητα στους κορυφαίους παγκόσμιους κινδύνους για το 2013 ενώ η μη κυβερνητική οργάνωση Oxfam έκανε κάλεσμα για αντιμετώπιση της ακραίας ανισότητας μέχρι το 2025 και επιστροφή στα επίπεδα του 1990. Σύμφωνα με την Oxfam, το εισόδημα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού έχει αυξηθεί κατά 60% τα τελυταία 20 χρόνια, στο Ηνωμένο Βασίλειο η ανισότητα έχει επιστρέψει σε επίπεδα της εποχής του Charles Dickens και στη Νότια Αφρική η ανισότητα είναι μεγαλύτερη ακόμα και από την εποχή του απαρτχάιντ.
Πως όμως μπορεί κανείς να καταπολεμήσει την ανισότητα γενικά και αόριστα χωρίς να εμπλακεί σε μια διαδικασία αποσαφήνισης του πολιτικού πλαισίου; Οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν αυτά τα αυθόρμητα και ασυντόνιστα κινήματα πολιτών που συνεχίζουν να ξεσπούν ανά την υφήλιο, ακίνδυνα για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Μιλούν για ανθρώπους που κατεβαίνουν στο δρόμο ξέροντας τι δεν θέλουν αλλά όχι τι θέλουν και συνεπώς ούτε και πως θα το πετύχουν. Η πλειοψηφία των διαδηλωτών είναι νέοι, μορφωμένοι, συνδεδεμένοι μέσω social media αλλά αποστασιοποιημένοι από πολιτικά κόμματα ή συνδικαλιστικές οργανώσεις. Αυτό που τους ενώνει είναι η ανάγκη αντίδρασης στις διαφορετικές όψεις της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης κι αυτό που τους καθιστά ανίκανους να επιβάλουν ουσιαστικές πολιτικές αλλαγές είναι η απουσία μιας ξεκάθαρης ιδεολογίας και η αδυναμία συντονισμού τους.
Ο Slavoj Žižek σε άρθρο του για τις παγκόσμιες διαδηλώσεις αναφέρει ότι “απλώς επειδή η βαθύτερη αιτία τους είναι ο παγκόσμιος καπιταλισμός, δεν σημαίνει ότι η μόνη λύση είναι η άμεση ανατροπή του. Ούτε όμως η ρεαλιστική εναλλακτική λύση, δηλαδή η ενασχόληση με τα επιμέρους προβλήματα και η αναμονή για μια ριζική μεταμόρφωση, είναι βιώσιμη”. Μπορεί η αναμονή για τις κατάλληλες συνθήκες να είναι η περίοδος κυοφορίας για τις ριζικές αλλαγές που θα έρθουν. Άλλωστε τα μεγάλα κινήματα στην ιστορία δεν έφεραν ποτέ ουσιαστικές αλλάγες από την μια στιγμή στην άλλη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμβολο αυτών των διαδηλωτών νέας-γενιάς όπως τους ονόμασαν, ανακηρύχτηκε ο “άνθρωπος που στέκεται”, ο σιωπηρός διαδηλωτής της πλατείας Ταξίμ που βραβεύεται αυτές τις μέρες στη Γερμανία από επιτροπή δημοσιογράφων για την “ακινησία” και την “καρτερία” του. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι αυτή η “καρτερία” θα φέρει την ωρίμανση των συνθηκών και την εκπαίδευση στη συλλογική δράση και ότι αυτή η «ακινησία» δεν θα μας κάνει να αισθανθούμε ακόμη περισσότερο ανίσχυρους, κοινωνικά και πολιτικά.
