«Υπερήλικα πλοία»: Το τεχνολογικό γήρας ως μνημονιακό γέρας

γράφει ο Τέλης Τύμπας

Στον πολύ μακρινό πλέον πολιτικά Ιούλιο του 2014 ανησυχούσαμε ότι «μερικές ακόμη νεοφιλελεύθερης κοπής κυβερνήσεις (και συγκυβερνήσεις)» και θα θεωρείται πλέον «αυτονόητο» το να δίνεται άδεια να κυκλοφορούν στο Βόρειο Αιγαίο πλοία 39 ετών, με την κοινωνία να το αποδέχεται και να είναι μάλιστα κι «ευχαριστημένη». Για την τότε αντιμνημονιακή μείζονα αντιπολίτευση, η οποία από τον Ιούλιο του 2015 επέλεξε να συνεχίσει τελικά ως κυβέρνηση την πολιτική της υλοποίησης μνημονίων, ένα πλοίο 39 ετών ήταν αδιαμφισβήτητα «γερασμένο».

Δυστυχώς η ανησυχία μας επιβεβαιώθηκε. Εθισμένη στη μείωση δρομολογίων στην ακτοπλοϊα του Βορείου Αιγαίου κατά τα χρόνια του μνημονίου, η οποία θα είχε απειλήσει με ανεξέλεγκτες συνέπειες αν δεν είχε προσωρινά (μερικώς) αρθεί λόγω και των δεκάδων εκατομμυρίων από τα εισιτήρια των προσφύγων, η κοινωνία υποδέχθηκε την περασμένη εβδομάδα με ευχαρίστηση τα νέα για την δρομολόγηση των πλοίων «Εξπρές Πήγασος» και «Νήσος Σάμος» της Hellenic Seaways, σε γραμμές που θα προσεγγίζουν, μεταξύ άλλων, τη Χίο, από το δυτικό λιμάνι των Μεστών. Χωρίς να σχολιαστεί ότι το «Εξπρές Πήγασος» είναι ένα πλοίο του 1977, δηλαδή 39 ετών. Δεν έχει επίσης σχολιαστεί ότι το «Νήσος Σάμος» είναι το νέο όνομα του «Ionian Queen», ενός πλοίου νεώτερου μεν σε ηλικία (κατασκευής του 1988, δηλαδή 28 ετών) αλλά δεμένου-ακινητοποιημένου στο λιμάνι της Πάτρας επί τριετία — ένα «πλοίο φάντασμα» σύμφωνα με τον τύπο της Αχαϊκής πρωτεύουσας, συσχετιζόμενο, μεταξύ άλλων, με διάφορα χρέη προς ναυτικούς, το οποίο αποτιμήθηκε τελικά (σύμφωνα με τα Αχαϊκά ΜΜΕ) σε μόλις 3 εκατομμύρια ευρώ.

Ας διευκρινίσουμε ότι ούτε η μεγάλη ηλικία ενός πλοίου αλλά ούτε και το παρατεταμένο δέσιμό του σε ένα λιμάνι αρκούν για να εκτιμηθεί η κατάστασή του. Οι ιστορικοί της τεχνολογίας έχουν δείξει ότι η καλή συντήρηση, η ορθή τροποποίηση, η επιτυχημένη μετασκευή, η κατάλληλη προσαρμογή σε συγκεκριμένο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, ο τρόπος χρήσης γενικότερα, διαμορφώνει και καθορίζει την τεχνολογία και μπορεί να παρατείνει την ηλικία της αποδεκτά ασφαλούς αξιοποίησής της. Ένα όχημα/σκάφος εικοσαετίας που χρησιμοποιήθηκε χωρίς ένταση και συντηρήθηκε με επιμέλεια μπορεί να είναι πιο ασφαλές από ένα διετίας με μηχανή και φρένα που έχουν κακοποιηθεί. Υπάρχουν όμως όρια. Η συντήρηση και τροποποίηση μιας παλαιάς μηχανής-κατασκευής καθίσταται εντέλει ασύμφορη οικονομικά έναντι της ισοδύναμης επένδυσης σε μια νέα μηχανή-κατασκευή για μια σειρά από λόγους. Γι αυτό και διαμορφώθηκαν ιστορικά στον καπιταλισμό κάποια βέλτιστα σημεία, κάποια όρια, νόμοι και κανονισμοί, στους οποίους αποτυπώθηκαν ισορροπίες που εξασφαλίζουν κέρδος στον κεφαλαιοκράτη-ιδιοκτήτη ενός πλοίου της ακτοπλοϊας αλλά και αποδεκτή ασφάλεια, ένα συμφωνημένο κοινωνικά-ιστορικά όριο διακινδύνευσης (ρίσκου). Τι γίνεται όμως με τον καπιταλισμό της εκδοχής το μνημονίου;

Μια γενίκευση θα χρειαζόταν ειδική μελέτη. Υπάρχει όμως κάτι που αξίζει νομίζω να προσεχθεί, ως ενδεικτικό μιας από τις τάσεις που χαρακτηρίζουν τη σχέση ακραίας κρίσης (στην περίπτωσή μας λόγω μνημονίου) και κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Ας ξεκινήσουμε θυμίζοντας ότι η πολύνεκρη ναυτική τραγωδία του «Εξπρές Σάμαινα» της Minoan Flying Dolphins (εταιρεία που ενσωματώθηκε τελικά στην Hellenic Seaways) έλαβε χώρα λίγες μέρες πριν το πλοίο αυτό αποσυρθεί καθώς θα συμπλήρωνε τα 35 χρόνια ηλικίας. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμη και για την κυβέρνηση πρόδρομο κατά πολλούς της επέλασης του νεοφιλελευθερισμού του Κώστα Σημίτη, το όριο ηλικίας των πλοίων της ακτοπλοϊας δεν θα έπρεπε να καταργηθεί αλλά να μείνει στα 35 χρόνια το πολύ. Αντιγράφω ενδεικτικά δήλωση του Χρήστου Παπουτσή, υπουργού ναυτιλίας της κυβέρνησης Σημίτη, από άρθρο της εφημερίδας το Βήμα που δημοσιεύτηκε στις 6 Αυγούστου του 2000:

«Θα ήταν παράλογο να σχεδιάζουμε τον εκσυγχρονισμό της ακτοπλοΐας και ταυτόχρονα να συζητάμε την κατάργηση της 35ετίας. Η ελληνική ακτοπλοΐα είναι γερασμένη, τα περισσότερα πλοία που δραστηριοποιούνται στην ακτοπλοΐα είναι υπερήλικα. Αν καταργούσαμε την 35ετία ποιοι θα έβαζαν καινούργια πλοία στο Αιγαίο; Είναι σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Οι εταιρείες θα αποσύρουν τα υπερήλικα πλοία τους όπως προβλέπεται ως σήμερα, και στον δικό τους σχεδιασμό έγκειται η πρόβλεψη για την αντικατάστασή τους με νέα ή νεότευκτα. Το ΥΕΝ είναι επίσης σαφές ότι θα υποστηρίξει τις προσπάθειες των εταιρειών που θα δρομολογήσουν νέα σύγχρονα πλοία ώστε να συμβάλλουν στην επιτάχυνση του εκσυγχρονισμού του ακτοπλοϊκού στόλου και στην υλοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής που εστιάζεται στην ασφάλεια του επιβάτη και στην παροχή αναβαθμισμένων υπηρεσιών».

Το ίδιο άρθρο της 6ης Αυγούστου του 2000 ενημέρωνε ότι το «Εξπρές Σάμαινα» ήταν στην πρώτη σειρά απόσυρσης: «Από την επόμενη ακτοπλοϊκή περίοδο του 2001 τέσσερα πλοία αποσύρονται λόγω συμπλήρωσης της 35ετίας. Τα πρώτα δύο πλοία ανήκουν στον στόλο της Hellas Ferries, θυγατρικής εταιρείας της Minoan Flying Dolpfins. Πρόκειται για τα επιβατηγά-οχηματαγωγά «Εξπρές Ναϊάς» και «Εξπρές Σάμαινα»”. Στις 26 Σεπτεμβρίου του 2000, λίγες δηλαδή μέρες μετά, 81 άνθρωποι πνίγηκαν όταν ναυάγησε το «Εξπρές Σάμαινα», λίγο πριν αποσυρθεί στα 35 του. Μετά το ναυάγιο, ακούστηκαν πολλές φωνές που υποστήριζαν να μειωθεί το όριο στα 30 χρόνια. Το όριο όχι μόνο δεν μειώθηκε από τα 35 στα 30 αλλά πρακτικά καταργήθηκε, με μόνιμους και προσωρινούς νόμους και κανονισμούς που ξεκίνησαν όταν ξεχάστηκε κάπως το τραγικό ναυάγιο του «Εξπρές Σάμαινα» και συνεχίζονται αναπροσαρμοζόμενοι μέχρι σήμερα (με κάποιες πρόσφατες ρυθμίσεις να αναπαράγουν τη δυνατότητα να δρομολογείται πλοίο 39 ετών). Με την πρόσθεση νεοφιλεύθερων κυβερνήσεων και με την επιτάχυνση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού με το παρατεταμένο μνημόνιο, ο ορισμός του τεχνολογικού γήρατος έχει παραδοθεί σιωπηλά ως γέρας στο κεφαλαιοκρατικό κέρδος.