γράφει ο Βαγγέλης Χαρίτος
Σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ελληνικής υπαίθρου, φορείς ή μεμονωμένα άτομα έχουν σκοπό ζωής την ίδρυση ενός λαογραφικού μουσείου. Σε αρκετά χωριά υπάρχει ένας χώρος που φιλοξενεί στοιχεία της περασμένης ζωής του τόπου: μερικές τοπικές φορεσιές, εργαλεία, ένας αργαλειός, οικιακά σκεύη, συνθέτουν την εικόνα ενός «κλασικού» μουσείου αυτού του είδους. Στη Χίο έχουμε δυο μεγάλα λαογραφικά μουσεία, στη πόλη της Χίου (Λαογραφική συλλογή Αργέντη) και στη Καλλιμασιά, ενώ ένα τρίτο στο Χαλκειός που στεγαζόταν σε μισθωμένο χώρο έκλεισε και το κτίσμα αποδόθηκε στους ιδιοκτήτες. Άγνωστος είναι ο αριθμός εκείνων που έχουν στηθεί αλλά υπολειτουργούν ή παραμένουν κλειστά, ενώ η ίδρυση τέτοιου μουσείου, συνεχίζει να αποτελεί όνειρο τοπικών παραγόντων ή συνταξιούχων δασκάλων σχεδόν σε κάθε χωριό της Χίου. Για να επιτύχει όμως ένα μουσείο, πέραν από τα εκθέματα, τη χρηματοδότηση και το προσωπικό για την ομαλή λειτουργία του, πρέπει να έχει μια αξιοπρεπή επισκεψιμότητα. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βασίζεται στη μοναδικότητα των εκθεμάτων του, ώστε με την απαραίτητη προβολή, να είναι θελκτικό στους επισκέπτες. Ένα μικρό ή μεσαίο λαογραφικό μουσείο είναι αδύνατον να στηριχθεί στη μοναδικότητα των εκθεμάτων που φιλοξενεί, όταν όμοια εκθέματα υπάρχουν με βεβαιότητα και σε άλλα κοντινά λαογραφικά μουσεία. Τα μουσεία «Αργέντη» και Καλλιμασιάς, ίσως να αρκούν, αφού παρουσιάζουν με ολοκληρωμένο τρόπο, λόγω του μεγάλου αριθμού εκθεμάτων, το λαϊκό τρόπο ζωής των κατοίκων της Χίου περασμένων εποχών, παρόλο που το πρώτο χρειάζεται εκσυγχρονισμό του τρόπου έκθεσης, σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα και το δεύτερο στεγάζεται σε ακατάλληλο χώρο,(υπόγειο γυμνασίου-λυκείου Καλλιμασιάς)
Σύμφωνα με τα σύγχρονα μουσειολογικά πρότυπα, προκρίνεται η μορφή των θεματικών μουσείων. Μουσεία που βασίζονται στην ανάπτυξη ενός θέματος που συνδέεται άμεσα με τον τόπο, δεν εμφανίζεται σε άλλο κοντινό μέρος, αποτελεί μέρος της ιστορίας του και ταυτόχρονα έχει συνδεθεί με τις εκφάνσεις της ζωής της κοινότητας. Τα μουσεία αυτά, μπορούν να συνδεθούν και μ’ έναν αυθεντικό χώρο, (πχ εργαστήριο, αγροτική εγκατάσταση κλπ) ώστε ο επισκέπτης να έχει μια σφαιρική εικόνα του παρουσιαζόμενου θέματος. Παράλληλα, εκτός από τα εκθέματα, επεξηγηματικοί πίνακες, μαρτυρίες ανθρώπων, φωτογραφικό υλικό ή ακόμα και πολυμέσα, χρησιμοποιούνται για πληρέστερη παρουσίαση, αφού με την εικόνα, το θέμα γίνεται θελκτικότερο. Σε πολλά μέρη της Ελλάδος έχουν δημιουργηθεί θεματικά μουσεία, με ναυαρχίδα το Πολιτιστικό Ίδρυμα της τράπεζας Πειραιώς, που διαχειρίζεται ήδη επτά θεματικά μουσεία και κατασκευάζει στον τόπο μας το μουσείο Μαστίχας. Κινήσεις προς αυτή τη κατεύθυνση, πετυχημένες ή λιγότερο πετυχημένες, έχουν ήδη γίνει στη Χίο, τόσο από το κράτος όσο και από ιδιώτες. Έτσι έχουμε για παράδειγμα τη αρχαιολογική συλλογή Βολισσού με θέμα το κρασί, παραπέμποντας απευθείας στον Αριούσιο οίνο, το μουσείο ιατρικής στην πόλη της Χίου και το μουσείο Εσπεριδοειδών στο πρώην κτήμα Λυκιαρδόπουλου (Περιβόλι-Citrus) με θέμα τα εσπεριδοειδή του Κάμπου. Μονάχα με λίγη θέληση, φαντασία και μεράκι, σε περισσότερες περιοχές της Χίου θα ήταν δυνατή-εφόσον υπάρχουν τα εκθέματα- η δημιουργία θεματικών μουσείων. Για παράδειγμα ένα «μουσείο ξυστών» στο Πυργί, κατεργασίας πέτρας στα Θυμιανά, αγγειοπλαστικής στα Αρμόλια και ποιμενικής ζωής στο Πιτυός θα μπορούσαν να αποτελέσουν προτάσεις, που αφενός θα διαφυλάξουν εκφράσεις του παραδοσιακού τρόπου ζωής που σταδιακά χάνονται και αφετέρου εμπλουτισμό του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Χίου.
Η μελέτη της τοπικής ιστορίας κάθε χωριού, μπορεί να προσφέρει ακόμα περισσότερες προτάσεις, με αποτέλεσμα τη δυνατότητα δημιουργίας μοναδικών εκθεσιακών χώρων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όμως για να συμβεί κάτι τέτοιο, πέραν από το ζητούμενο της χρηματοδότησης, πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας, ξεφεύγοντας από την απαρχαιωμένη και ξεπερασμένη λογική των λαογραφικών μουσείων και να δούμε με άλλη οπτική την πολιτιστική μας κληρονομιά.
